8. Bevolking

In dit hoofdstuk wordt ingegaan op de bevolking(sontwikkeling) in Caribisch Nederland. Dit is een belangrijk thema voor de monitor macro-economische context omdat de bevolkingsomvang en -ontwikkeling ook een directe invloed kan hebben op de statistieken zoals in eerdere hoofdstukken beschreven. Dit hoofdstuk begint met een overzicht van de ontwikkeling van de bevolkingsomvang van de BES-eilanden. Vervolgens wordt beschreven in welke mate de bevolkingsontwikkeling komt door het aantal geboorten, sterfgevallen, immigranten en emigranten. Daarna wordt informatie gegeven over de huidige samenstelling van de bevolking.

8.1 Ontwikkeling bevolkingsomvang

In deze paragraaf wordt beschreven hoeveel inwoners de BES-eilanden hebben en hoe dit inwoneraantal zich heeft ontwikkeld. In de bevolkingsaantallen zijn uitsluitend personen inbegrepen die zijn opgenomen in het bevolkingsregister van Caribisch Nederland.¹⁰⁶⁾ De informatie over de ontwikkeling van de bevolkingsomvang is ook beschikbaar op StatLine - Caribisch Nederland; bevolkingsontwikkeling, geboorte, sterfte en migratie (cbs.nl). Aangezien het inwoneraantal sterk verschilt tussen de eilanden wordt de ontwikkeling in de bevolkingsomvang van de BES-eilanden in drie aparte figuren getoond. In dit rapport wordt enkel gekeken naar cijfers vanaf 2011 (vanaf dat jaar monitort het CBS de bevolkingsontwikkeling op de BES-eilanden). Geïnteresseerden in de bevolkingsontwikkeling over een langere periode worden verwezen naar het rapport Gerichte Groei dat de Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen Caribisch Nederland 2050 medio 2024 gepubliceerd heeft.

Op 1 januari 2024 woonden op Bonaire ruim 25 duizend personen, op Sint Eustatius 3,2 duizend en op Saba bijna 2,1 duizend.¹⁰⁷⁾ Vooral op Bonaire is het inwoneraantal gegroeid: op 1 januari 2011 woonden op dit eiland minder dan 16 duizend personen (tegen ruim 25 duizend in 2024). Dergelijke consistente stijgingen wat betreft inwonersaantallen hebben niet plaatsgevonden op Sint Eustatius en Saba. Op Sint Eustatius is het inwoneraantal op 1 januari 2024 zelfs lager dan in 2011 en op Saba schommelt het inwoneraantal. In onderstaande figuur wordt de procentuele bevolkingsgroei per jaar getoond.

Zoals te zien is in bovenstaande grafiek was de bevolkingsgroei op Bonaire doorgaans positief/groter dan 0. Dit betekent, zoals ook in de vorige figuur te zien was, dat de bevolking op Bonaire gegroeid is. Tussen 1 januari 2015 en 1 januari 2016 heeft er een opschoning van de bevolkingsadministratie plaatsgevonden op Sint Eustatius. Daarbij zijn ongeveer 600 personen als emigrant aangemerkt. Deze personen stonden in 2015 nog ingeschreven in de bevolkingsadministratie van Sint Eustatius, maar bleken bij controle niet langer op dit eiland te wonen. Ook tussen 1 januari 2018 en 1 januari 2019 heeft er een opschoning van de bevolkingsadministratie plaatsgevonden, nu niet alleen op Sint Eustatius maar ook op Saba. Daarbij zijn op Sint Eustatius ongeveer 200 personen en op Saba ruim 200 personen als emigrant aangemerkt. Deze personen stonden in 2018 nog ingeschreven in de bevolkingsadministratie van Sint Eustatius en Saba, maar bleken bij controle niet langer op deze eilanden te wonen. Deze opschoningen verklaren deels het relatief grillig verloop van de bevolkingsgroei op deze eilanden.

8.2 Geboorteoverschot en migratiesaldo

De ontwikkeling van het aantal inwoners (en hiermee samenhangend de bevolkingsgroei en –krimp) wordt veroorzaakt door het aantal geboorten, het aantal personen dat overlijdt, het aantal personen dat zich vestigt op het eiland (immigranten) en het aantal personen dat vertrekt (emigranten). In onderstaande figuren is, per eiland, de bevolkingsontwikkeling voor 2023 weergegeven, uitgesplitst naar geboorte, sterfte, immigratie en emigratie.

In Figuur 8.2.1 is te zien dat er op Bonaire inwoners bij zijn gekomen doordat er 237 baby’s geboren zijn en doordat er 1 874 immigranten naar het eiland toegekomen zijn. Dit betekent dat er in totaal 237 + 1 874 = 2 111 personen aan de bevolking van Bonaire toegevoegd zijn door geboorte en immigratie. Er zijn echter ook mensen die het eiland verlaten: 933 emigranten en er zijn 139 inwoners overleden. In totaal is dit een afname van 1 072 personen. Naast geboorten, sterfgevallen, immigratie en emigratie wordt het inwoneraantal ook bepaald door zogenoemde administratieve correcties. Zo zijn er administratieve opnemingen. Dit is een opneming van een persoon in de bevolkingsregisters van een gemeente op verzoek van de betrokkene. Deze opneming is niet het gevolg van geboorte of vestiging van die persoon vanuit het buitenland. Een administratieve opneming is meestal een hervestiging van een persoon die eerder administratief is afgevoerd en die verklaart niet uit Caribisch Nederland te zijn weggeweest. Daarnaast zijn er ook zogenoemde administratieve afvoeringen. Dit is een verwijdering van een persoon uit de bevolkingsregisters van een gemeente nadat de gemeente heeft vastgesteld dat de verblijfplaats van deze persoon niet bekend is, deze persoon niet bereikbaar is en waarschijnlijk geen inwoner meer is van Caribisch Nederland. Een administratieve afvoering is meestal het gevolg van het vertrek van een persoon naar het buitenland zonder dat deze de gemeente hiervan op de hoogte heeft gesteld. Per saldo (geboorte, sterfte, immigratie, emigratie en administratieve correcties) zijn er op Bonaire in 2023 dus meer personen bijgekomen op het eiland dan dat er zijn weggegaan. Meer specifiek is de bevolking met 1 043 personen gegroeid. Op Sint Eustatius is er in totaal sprake van een daling van het inwoneraantal en op Saba is er sprake van een (lichte) toename van het inwoneraantal.

Hieronder worden de hoofdcomponenten (geboorten, sterfgevallen, immigratie en emigratie) van bevolkingsgroei over de tijd heen beschreven. Het verschil tussen het aantal geboorten en het aantal sterfgevallen is het geboorteoverschot. Dit wordt ook wel aangeduid met de term natuurlijke aanwas. In onderstaande figuur wordt het geboorteschot over de tijd heen getoond voor de drie eilanden. Hierbij wordt gekeken naar het relatieve geboorteoverschot: dat is het geboorteoverschot (aantal geboorten minus het aantal sterfgevallen) per 1 000 inwoners. Dit wordt gedaan omdat anders de absolute omvang van de bevolking directe invloed heeft op de cijfers. In bovenstaande figuren is bijvoorbeeld getoond dat het aantal geboorten en het aantal sterfgevallen op Bonaire hoger is dan op Sint Eustatius en Saba. Dit is ook logisch aangezien de totale bevolking groter is op Bonaire. Door te kijken naar het geboorteschot per 1 000 inwoners kunnen ontwikkelingen tussen de drie eilanden met elkaar vergeleken worden. Ook deze cijfers zijn gebaseerd op de eerder genoemde StatLine-tabel. ¹⁰⁸⁾

Het relatieve geboorteoverschot (aantal geboorten minus het aantal sterfgevallen) ligt op Saba doorgaans lager dan op Bonaire en Sint Eustatius. Dit kan onder andere toegeschreven worden aan het lage aantal kinderen dat geboren wordt op Saba. Zoals eerder beschreven is een relatief groot deel van de bevolking op Saba student (aan de Saba University School of Medicine) en zij krijgen gedurende hun verblijf op het eiland minder vaak kinderen. Vooral op Sint Eustatius en Saba schommelt het geboorteoverschot relatief sterk over de tijd heen. Dit komt omdat het aantal geboorten en sterfgevallen op deze eilanden relatief laag is. Zo was in 2023 zowel het aantal geboorten als het aantal sterfgevallen minder dan 20. Deze lage aantallen zorgen ervoor dat de verhouding/het geboorteoverschot relatief snel schommelt. Op Bonaire schommelt het relatieve geboorteoverschot ook in de periode 2011 tot 2020. Daarna is tot 2022 sprake van een daling. Dit komt vooral door een stijging in het aantal sterfgevallen. Deels lijkt dit samen te hangen met de coronapandemie.

Zoals duidelijk wordt in de eerste drie figuren van deze paragraaf is vooral migratie bepalend voor de bevolkingsontwikkeling op de BES-eilanden: het aantal immigranten en emigranten is voor alle drie de eilanden beduidend hoger dan het aantal geboorten en sterfgevallen.¹⁰⁹⁾ Hieronder wordt voor de drie eilanden het migratiesaldo over de tijd heen weergegeven. Het migratiesaldo is het verschil tussen het aantal immigranten en het aantal emigranten.¹¹⁰⁾ Ook hier wordt gekeken naar het relatieve migratiesaldo (gestandaardiseerd door te kijken naar het migratiesaldo per 1 000 inwoners) zodat de migratiesaldo’s vergeleken kunnen worden over de tijd heen en tussen de eilanden.

Op Bonaire is in de jaren 2011 tot en met 2023 het migratiesaldo in de meeste jaren positief (groter dan 0). Dit betekent dat het aantal personen dat zich vestigt op het eiland groter is dan het aantal personen dat vertrekt. In deze periode nam de bevolking op Bonaire jaarlijks gemiddeld met meer dan 600 personen toe omdat er (in de meeste jaren) meer immigranten waren dan emigranten. Net als het relatieve geboorteoverschot schommelt ook het relatieve migratiesaldo op Sint Eustatius en Saba relatief sterk. Dit komt deels omdat de aantallen rondom migratie hier lager zijn dan op Bonaire. Een (beperkt) aantal extra immigranten of emigranten heeft daardoor een relatief sterke invloed op het migratiesaldo. Zoals eerder beschreven komt dit ook door administratieve correcties. Deze verklaren de dalen in bovenstaande figuur voor Sint Eustatius in 2015 en 2018 en voor Saba in 2018.

8.3 Bevolkingssamenstelling

Bovenstaande ontwikkelingen wat betreft geboorten, sterfgevallen, immigratie en emigratie bepalen de samenstelling van de bevolking op de eilanden. In eerdere figuren was te zien dat er relatief veel immigratie is op de BES-eilanden. Als gevolg daarvan is afgerond 7 op de 10 inwoners op Bonaire en Sint Eustatius niet in Caribisch Nederland geboren. Op Saba is dit nog iets hoger met meer dan driekwart van de inwoners. Dit hangt samen met de relatief grote studentenpopulatie op de Saba University School of Medicine. Immigranten van buiten Caribisch Nederland kunnen ook de Nederlandse nationaliteit hebben.¹¹¹⁾ Denk bijvoorbeeld aan personen die vanuit Europees Nederland naar Caribisch Nederland immigreren. Op 1 januari 2024 heeft driekwart van de inwoners op Bonaire de Nederlandse nationaliteit. Op Sint Eustatius geldt dit voor 78 procent van de inwoners en op Saba voor ruim de helft van de inwoners.¹¹²⁾ In onderstaande figuur staat voor alle drie de eilanden weergegeven wat het geboorteland is van inwoners op 1 januari 2024.¹¹³⁾ Onderliggende cijfers kunnen ook geraadpleegd worden via StatLine - Caribisch Nederland; bevolking, geslacht, leeftijd en geboorteland.

Zoals hierboven beschreven is het percentage inwoners op Saba dat in Caribisch Nederland geboren is relatief laag: minder dan een kwart. In vergelijking met Bonaire en Sint Eustatius wonen op Saba relatief veel personen die in Noord-Amerika geboren zijn (op Bonaire en Sint Eustatius is dit minder dan drie procent en op Saba afgerond 12 procent). Dit hangt samen met de grote universiteit op het eiland. Op Bonaire wonen relatief veel personen die in Europees Nederland geboren zijn (16,5 procent), terwijl dit op Sint Eustatius en Saba veel lager ligt (rond de vijf procent).¹¹⁴⁾ In totaal zijn meer dan 6 op de 10 inwoners van Bonaire en Sint Eustatius afkomstig uit het Koninkrijk der Nederlanden (Caribisch Nederland, Europees Nederland en de eilanden Curaçao, Aruba en Sint Maarten). Op Saba geldt dit voor ongeveer de helft van de inwoners.

Tot slot staat in onderstaande figuren de bevolking van de drie BES-eilanden op 1 januari 2024 weergegeven uitgesplitst naar geslacht (Figuur 8.3.2), leeftijd (Figuur 8.3.3) en burgerlijke staat (Figuur 8.3.4). De onderliggende cijfers zijn te raadplegen via StatLine - Caribisch Nederland; bevolking; geslacht, leeftijd, burgerlijke staat (cbs.nl).

De figuren laten zien dat de verschillen tussen de drie eilanden wat betreft de kenmerken geslacht, leeftijd en burgerlijke staat relatief klein zijn. Op Sint Eustatius en Saba is ongeveer de helft van de inwoners man en de helft vrouw. Op Bonaire wonen iets meer mannen (52 procent) dan vrouwen (48 procent). Op Saba is het aandeel inwoners in de leeftijdscategorie 20 tot 40 jaar (meer dan 30 procent) iets hoger dan op Bonaire (afgerond 28 procent) en op Sint Eustatius (minder dan een kwart). Verder is de leeftijdsverdeling min of meer vergelijkbaar tussen de drie eilanden. Wat betreft huwelijkse staat is het percentage ongehuwden op Saba (63,5 procent) iets hoger dan op Bonaire (58,5 procent) en Sint Eustatius (61,7 procent).

8.4 Conclusie en kanttekeningen

In dit hoofdstuk is informatie gegeven over de bevolking van de BES-eilanden. Op 1 januari 2024 woonden op Bonaire ongeveer 25 duizend personen. Dit is afgerond acht keer zo veel als het aantal inwoners van Sint Eustatius en meer dan 12 keer zo veel als het aantal inwoners op Saba. Het aantal inwoners op Bonaire is in de periode 2011 tot 2024 met meer dan 9 duizend inwoners gestegen (van minder dan 16 duizend naar meer dan 25 duizend inwoners dus een stijging van meer dan 60 procent). Het inwoneraantal op Sint Eustatius en Saba is in deze periode niet in deze mate gestegen. Op Sint Eustatius was het inwoneraantal op 1 januari 2024 zelfs lager dan in 2011. De bevolkingsgroei op Sint Eustatius en Saba kent een grillig(er) verloop. Dit komt voor een deel door opschoningen van de bevolkingsadministratie.

De bevolkingsontwikkeling op de BES-eilanden wordt vooral bepaald door migratie en minder door natuurlijke aanwas (geboorten min sterfgevallen).¹¹⁵⁾ Als gevolg hiervan is op alle drie de eilanden meer dan 65 procent van de inwoners niet in Caribisch Nederland geboren. De verschillen tussen de drie eilanden wat betreft geslacht, leeftijd en burgerlijke staat zijn relatief beperkt.

Het is belangrijk om bij de interpretatie van cijfers uit eerdere hoofdstukken in het achterhoofd te houden dat de bevolkingsaantallen/de aantallen waar deze cijfers op gebaseerd zijn relatief beperkt zijn. Kleine verschuivingen kunnen daardoor een relatief grote invloed hebben. Dit wordt verstrekt door de opschoningen die plaatsgevonden hebben in de bevolkingsadministraties.

Het CBS maakt voor Caribisch Nederland ook een bevolkingsprognose: Bevolkingsprognose Caribisch Nederland 2024-2050 | CBS.¹¹⁶⁾ Vanaf 2011 tot en met nu is het totaal aantal inwoners van Caribisch Nederland gestegen (zoals eerder beschreven komt dit vooral door de groei van het aantal inwoners op Bonaire). Verwacht wordt dat er ook de komende jaren een groei zal plaatsvinden, maar dat hier een geleidelijke vertraging in zal zitten en uiteindelijk tot stilstand zal komen. Vanwege de grote bijdrage van migratie aan de bevolkingsgroei, zal volgens de prognose het aantal buiten Caribisch Nederland geboren inwoners toenemen. De nieuwste prognose voorziet een iets minder sterke vergrijzing van de eilanden dan de eerdere prognose. Volgens de nieuwe prognose zal een groter deel van de immigranten uit Europees Nederland weer vertrekken, waardoor het aandeel ouderen op de eilanden minder sterk zal stijgen. Bevolkingsprognoses zijn altijd omringd met onzekerheid, maar zeker indien de aantallen relatief beperkt zijn zoals in Caribisch Nederland. In het rapport Gerichte groei van de Staatscommissie zijn meerdere scenario’s wat betreft bevolkingsontwikkeling in Caribisch Nederland uitgewerkt.

Er zijn meerdere maatregelen genomen met als doel de inkomens van inwoners van Caribisch Nederland te verhogen. Zo is het wettelijk minimumloon door de tijd heen verhoogd (zie paragraaf 2.1) en zijn verschillende uitkeringen verhoogd (zie bijlage 2). Er wordt soms gevreesd dat maatregelen die de sociale zekerheid verhogen een “aanzuigende werking” zullen hebben.¹¹⁷⁾ Hiermee wordt bedoeld dat dit immigranten aantrekt zodat zij kunnen “profiteren” van deze hoge(re) mate van sociale zekerheid. Het bewijs voor deze aanzuigende werking van de verzorgingsstaat is echter beperkt.¹¹⁸⁾ In het onderzoek Sociaal minimum in economisch perspectief wordt ook de verwachting uitgesproken dat bijvoorbeeld de verhoging van de onderstand in Caribisch Nederland waarschijnlijk niet zal leiden tot grote migratiestromen. Onder andere omdat immigranten in Caribisch Nederland pas na vijf jaar aanspraak kunnen maken op deze uitkering. Bekend is dat economische groei wel samenhangt met immigratie.¹¹⁹⁾ Zoals in dit hoofdstuk beschreven is de bevolking op Bonaire in de periode 2011 tot en met nu gegroeid. In hoofdstuk 6 is beschreven dat de economische ontwikkeling in deze periode op Bonaire ook positief was (met uitzondering van de “corona-periode”). Op dit moment zijn helaas nog geen recente cijfers (2023 en 2024) beschikbaar over de economische groei.