6. Economie
De hoogte van lonen kan op meerdere manieren samenhangen met de omvang van de economie en economische groei. Als de economie groeit, groeit vaak ook (met vertraging) de werkgelegenheid en een hogere vraag naar arbeid kan resulteren in hogere lonen. In discussies over verhogingen van het wettelijk minimumloon wordt ook vaak de angst geuit voor negatieve gevolgen van dergelijke loonsverhogingen voor de economie. Het argument dat dan gegeven wordt is dat werkgevers hogere loonkosten slecht of niet kunnen dragen en dat dit uiteindelijk een negatieve impact heeft op de economie omdat deze bedrijven moeten krimpen of zelfs omvallen.
In dit hoofdstuk wordt meer inzicht gegeven in de omvang van de economie in Caribisch Nederland en in de economische groei over de tijd heen. Voor Bonaire wordt ook gekeken naar het volume en de mutatie van de toegevoegde waarde per bedrijfstak. Het toerisme is een belangrijke bron van inkomsten in Caribisch Nederland. Daarom wordt ook informatie gegeven over het aantal toeristen dat de eilanden bezoekt. Tot slot wordt ingegaan op het aantal bedrijven in Caribisch Nederland.
6.1. Bruto binnenlands product
6.1.1. Meting bbp
Een vaak gehanteerde maat om de omvang van de economie in kaart te brengen is het bruto binnenlands product (bbp). Het bbp is grofweg gelijk aan wat er in een land geproduceerd, verdiend of uitgegeven wordt. Het kan op onderstaande drie manieren worden gemeten.
- Vanuit het oogpunt van de productie. De definitie van het bbp is dan de som van de bruto toegevoegde waarde van alle institutionele sectoren of bedrijfstakken en het saldo van productgebonden belastingen en subsidies (die niet aan sectoren en bedrijfstakken worden toegerekend). Stel bijvoorbeeld dat een bakker meel koopt, hier brood van maakt en vervolgens dit brood verkoopt. De bakker heeft dan waarde toegevoegd aan het meel. Of anders geformuleerd: de toegevoegde waarde is het verschil in de opbrengsten van het brood dat hij verkoopt en de kosten van het meel. Dit is bijvoorbeeld per brood 0,50 dollar. Indien de toegevoegde waarde van alle productieprocessen van goederen en diensten in Caribisch Nederland bij elkaar opgeteld wordt, kan uiteindelijk het bbp berekend worden. Deze methode om het bbp te berekenen, wordt ook weleens de objectieve methode genoemd (goederen en diensten zijn de objecten).
- Vanuit het oogpunt van het inkomen. De definitie van het bbp is dan de som van de bestedingen in de inkomensvormingsrekening van de totale economie (beloning van werknemers, belastingen op productie en invoer exclusief subsidies, bruto-exploitatieoverschot en gemengd inkomen van de totale economie). Hierbij worden dus alle inkomens bij elkaar opgeteld. Dit is alles wat er op een eiland verdiend wordt uit de verkoop van goederen en diensten. Terugkomend op de bakker. Hij verdient in dit voorbeeld 0,50 dollar per brood. Door alle inkomens bij elkaar op te tellen, kan het bbp berekend worden. Dit wordt ook weleens aangeduid als de subjectieve rekenmethode (personen zijn de subjecten).
- Vanuit het oogpunt van de bestedingen. De definitie van het bbp is dan de som van de finale bestedingen aan goederen en diensten door ingezeten institutionele eenheden (consumptie en bruto-investeringen), voorraadmutaties en het saldo van uitvoer en invoer van goederen en diensten. In deze methode wordt dus naar alle bestedingen gekeken. Dus naar alles wat op een eiland uitgegeven wordt. Stel het eerdere genoemde brood kost uiteindelijk één dollar. Dit is de aankoopwaarde van dit brood. Als alle finale bestedingen bij elkaar opgeteld worden en de invoer van goederen en diensten daarvan af wordt getrokken, wordt het bbp volgens de bestedingsmethode berekend.
Bij het CBS is het bbp volgens de productiemethode leidend, omdat de bronnen van de productie volledig en kwalitatief het sterkst zijn. De bronnen van de bestedingenmethode zijn zwakker, maar door de uitkomsten daarvan naast die van de productiemethode te leggen, kan een goede check op de kwaliteit uitgevoerd worden.
Het bbp op Caribisch Nederland wordt opgesteld volgens de internationale richtlijnen van het systeem van Nationale Rekeningen (SNA 2008). Bij de samenstelling van het bbp wordt gebruikgemaakt van een aantal bronnen op uiteenlopende terreinen als productie, finale bestedingen, inkomen en prijzen. Voorbeelden zijn de Nationale Rekeningen enquête Caribisch Nederland, overheidsadministraties, statistieken van de buitenlandse handel, budgetonderzoeken, statistiek banen van werknemers en consumentenprijzen. Voor meer informatie over deze statistiek zie: Bruto binnenlands product Caribisch Nederland | CBS.
6.1.2. Omvang economie
In deze paragraaf wordt de ontwikkeling van het bbp over de tijd heen beschreven voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Deze ontwikkeling in het bbp wordt doorgaans op twee manieren weergegeven. Op de eerste manier wordt het bbp uitgedrukt in werkelijke prijzen. De bedragen zijn dan uitgedrukt in de prijzen van het verslagjaar. De tweede manier is om de waarde te corrigeren voor prijsveranderingen. Dit wordt aangeduid met de term het reële bbp. De prijzen van goederen en diensten kunnen namelijk schommelen. De bedragen zijn bij deze methode uitgedrukt in prijzen van een basisjaar (constante prijzen). Momenteel is dat 2017. Hiertoe zijn inflatiecorrecties gebruikt (zie hoofdstuk 4 voor meer informatie over inflatie).
In deze paragraaf staat zowel de ontwikkeling van de waarde van het bbp in werkelijke prijzen (Figuur 6.1.2.1) als de ontwikkeling van de waarde van het bbp in constante prijzen (Figuur 6.1.2.2) beschreven.60) De cijfers die gebruikt zijn in de figuren zijn te vinden op StatLine - Caribisch Nederland; bruto binnenlands product (bbp) (cbs.nl). Op het moment dat het voorliggende rapport geschreven werd, waren er cijfers bekend tot en met 2022.
| Bonaire (x miljoen $) | Sint Eustatius (x miljoen $) | Saba (x miljoen $) | |
|---|---|---|---|
| 2012 | 417 | 133 | 43 |
| 2013 | 434 | 137 | 46 |
| 2014 | 452 | 131 | 47 |
| 2015 | 466 | 134 | 47 |
| 2016 | 487 | 131 | 48 |
| 2017 | 480 | 142 | 48 |
| 2018 | 505 | 128 | 48 |
| 2019 | 553 | 120 | 47 |
| 2020 | 505 | 89 | 44 |
| 2021 | 583 | 107 | 46 |
| 2022 | 662 | 89 | 49 |
| Bonaire (x miljoen $) | Sint Eustatius (x miljoen $) | Saba (x miljoen $) | |
|---|---|---|---|
| 2012 | 443 | 139 | 46 |
| 2013 | 453 | 140 | 48 |
| 2014 | 461 | 130 | 48 |
| 2015 | 476 | 135 | 49 |
| 2016 | 487 | 133 | 48 |
| 2017 | 480 | 142 | 48 |
| 2018 | 499 | 125 | 46 |
| 2019 | 531 | 115 | 44 |
| 2020 | 486 | 85 | 41 |
| 2021 | 543 | 103 | 42 |
| 2022 | 590 | 92 | 43 |
Bovenstaande figuren tonen dat het bbp voor Bonaire het grootst is, gevolgd door Sint Eustatius en tot slot Saba. Op Bonaire stijgt het bbp over de tijd heen. 61) Zowel indien gekeken wordt naar de werkelijke prijzen als naar de constante prijzen. De ontwikkeling van het bbp voor Saba is relatief constant (geen uitzonderlijke stijgingen of dalingen). Bij Sint Eustatius zijn er relatief meer schommelingen te zien. Het bbp op Sint Eustatius wordt sterk beïnvloed door enkele grote bedrijven op het eiland. Deze bedrijven produceren vooral voor de export en zijn afhankelijk van regionale ontwikkelingen in de oliesector. Voor alle drie de eilanden was in 2020 sprake van een daling van het bbp. Dit is het gevolg van de coronacrisis. Deze heeft grote impact gehad op het toerisme naar de eilanden en hiermee op de economie.
6.1.3. Economische groei
De verandering van het volume van het bbp in een bepaalde tijdsperiode is een maat voor de groei (of krimp) van de economie. In onderstaande figuren wordt voor de BES-eilanden de waardemutatie (Figuur 6.1.3.1) en volumemutatie (Figuur 6.1.3.2) getoond. Bij volumemutaties is rekening gehouden met de prijsveranderingen. De procentuele verandering is ten opzichte van het voorgaande jaar.
| Bonaire (%) | Sint Eustatius (%) | Saba (%) | |
|---|---|---|---|
| 2013 | 4,1 | 3,1 | 6,9 |
| 2014 | 4,1 | -4,4 | 1,8 |
| 2015 | 3 | 2,1 | 1,6 |
| 2016 | 4,6 | -2,1 | 2,6 |
| 2017 | -1,4 | 8,6 | -1,8 |
| 2018 | 5 | -9,8 | 0,5 |
| 2019 | 9,6 | -6 | -2,2 |
| 2020 | -8,8 | -26,4 | -6,2 |
| 2021 | 15,4 | 20,4 | 4,9 |
| 2022 | 13,6 | -16,4 | 5,9 |
| Bonaire (%) | Sint Eustatius (%) | Saba (%) | |
|---|---|---|---|
| 2013 | 2,4 | 0,8 | 5,5 |
| 2014 | 1,6 | -6,8 | -0,2 |
| 2015 | 3,4 | 3,2 | 1,2 |
| 2016 | 2,2 | -1 | -0,5 |
| 2017 | -1,3 | 6,6 | -1,4 |
| 2018 | 3,9 | -11,8 | -2,5 |
| 2019 | 6,3 | -8,6 | -5,3 |
| 2020 | -8,4 | -25,9 | -6,3 |
| 2021 | 11,7 | 21,1 | 3 |
| 2022 | 8,8 | -11 | 1,5 |
Hoewel de mate van groei afhankelijk is van of er wel of niet gecorrigeerd is voor inflatie, zijn de patronen -zoals te zien in bovenstaande figuren- vergelijkbaar. Beleidsmakers hebben meestal een voorkeur voor de mutatie in volume aangezien hier gecorrigeerd is voor inflatie. Zoals eerder beschreven is er op Bonaire voor de meeste jaren sprake geweest van economische groei. Grote uitzondering is de daling in 2020 als gevolg van de coronacrisis.62) Op Bonaire waren de grenzen vanaf 14 maart 2020 gesloten voor toeristen. Op 2 juli 2020 landde het eerste vliegtuig uit Europa weer op Bonaire. Voor andere landen waren de grenzen nog langer dicht. Vooral Sint Eustatius laat een grillig patroon zien wat betreft economische groei. Zo is voor Sint Eustatius ook in de jaren vóór corona al een daling te zien in het bbp. In 2018 veroorzaakte orkaan Irma grote schade op het eiland en in 2019 had een aantal grote bedrijven last van regionale ontwikkelingen in de oliesector, waardoor de vraag naar olieopslag daalde. In 2021 was voor Sint Eustatius weer een zeer sterke economische groei waar te nemen (meer dan 20 procent). Ook dit werd weer vooral veroorzaakt door enkele grote bedrijven op het eiland. De vraag naar producten en diensten van deze bedrijven daalde in 2020 als gevolg van de coronapandemie en bleef in 2021 op dat lagere niveau. Toch nam de toegevoegde waarde van deze bedrijven toe, omdat ze erin slaagden de bedrijfskosten in 2021 te verlagen. In 2022 was er weer sprake van een sterke krimp van de economie Sint Eustatius (11,0 procent). Ook dit komt doordat de omzet van de enkele grote bedrijven die sterk afhankelijk zijn van de internationale oliemarkt daalde.
6.1.4. Bruto binnenlands product per inwoner
In bovenstaande figuren was te zien dat de omvang van de economie, berekend aan de hand van het bbp, het grootst was op Bonaire. Bonaire is uiteraard ook een groter eiland. Zo wonen op Bonaire veel meer personen dan op Sint Eustatius en Saba (zie ook hoofdstuk 8). Een betere vergelijking is dan ook het bbp per inwoner.63) Dit is een vaak gebruikte maat om de welvaart tussen landen te vergelijken. Het bbp per inwoner werd in onderstaande figuur weergegeven voor alle drie de eilanden. Deze informatie is ook terug te vinden op de volgende StatLine-pagina: StatLine - Caribisch Nederland; bruto binnenlands product (bbp) per inwoner (cbs.nl).64)
| Bonaire ($) | Sint Eustatius ($) | Saba ($) | |
|---|---|---|---|
| 2012 | 24600 | 34500 | 21600 |
| 2013 | 24300 | 34600 | 23800 |
| 2014 | 24200 | 33100 | 25400 |
| 2015 | 24300 | 37800 | 25100 |
| 2016 | 25300 | 40600 | 24500 |
| 2017 | 24800 | 43000 | 22900 |
| 2018 | 25400 | 39500 | 23500 |
| 2019 | 27000 | 38400 | 24300 |
| 2020 | 23700 | 28200 | 22800 |
| 2021 | 26300 | 33400 | 24000 |
| 2022 | 28400 | 27300 | 24700 |
Bovenstaande figuur laat zien dat het bbp per inwoner het hoogst is voor Sint Eustatius. Over de hele periode is het bbp per inwoner gemiddeld 1,5 keer zo hoog voor Sint Eustatius als voor Bonaire en Saba. De eerder beschreven krimp van het bbp op Sint Eustatius zorgt ervoor dat de verschillen minder groot zijn geworden. Het bbp per inwoner is voor Bonaire en Saba min of meer vergelijkbaar.65)
6.2. Bruto toegevoegde waarde per bedrijfstak Bonaire
In hoofdstuk 2 is beschreven dat de lonen verschillen tussen bedrijfstakken. Vooral in bedrijfstakken gerelateerd aan toerisme lijken de lonen relatief laag te liggen.66) Hierdoor bestaat de kans dat verhogingen van het wettelijk minimumloon vooral deze bedrijfstakken beïnvloeden. Het is daarom relevant om in een monitor van de macro-economische context ook de omvang en de groei van verschillende bedrijfstakken te monitoren.
Om dit te doen wordt gekeken naar de bruto toegevoegde waarde van verschillende bedrijfstakken. De toegevoegde waarde staat gelijk aan het verschil tussen de productiewaarde en de waarde van de in het productieproces verbruikte goederen en diensten.67) 'Bedrijfstak' of 'branche' zijn gangbare termen voor groepen van bedrijven met dezelfde hoofdactiviteit. Het CBS hanteert voor de indeling van bedrijven naar hoofdactiviteit de zogenoemde Standaard Bedrijfsindeling (SBI).68) Bedrijven in een bedrijfstak of branche kunnen naast deze activiteit ook andere activiteiten (nevenactiviteiten) uitoefenen.
In onderstaande figuur staat de toegevoegde waarde per bedrijfstak voor Bonaire voor 2022. Dit is het meest recente jaar waarvoor tijdens het schrijven van voorliggende rapportage cijfers beschikbaar waren. De uitsplitsing naar bedrijfstak kan enkel gemaakt worden voor Bonaire. Voor Sint Eustatius en Saba zijn de gegevens niet betrouwbaar genoeg om op dat niveau te publiceren. Tevens is het CBS gebonden aan onthullingsregels waardoor het niet mogelijk is om de cijfers van bepaalde bedrijfstakken op Sint Eustatius en Saba te publiceren. De gegevens die gebruikt zijn voor onderstaande figuur zijn te raadplegen via: StatLine - Caribisch Nederland, Bonaire; bruto toegevoegde waarde, bedrijfstak (cbs.nl).
| Handel | Waarde in werkelijke prijzen per bedrijfstak (x miljoen $) |
|---|---|
| Horeca | 74 |
| Openbaar bestuur en overheidsdiensten | 72 |
| Gezondheids- en welzijnszorg | 67 |
| Zakelijke dienstverlening | 60 |
| Bouwnijverheid | 52 |
| Onderwijs | 41 |
| Vervoer, informatie en communicatie | 39 |
| Verhuur en handel van onroerend goed | 35 |
| Energie, water, afvalbeheer | 33 |
| Cultuur, recreatie, overige diensten | 32 |
| Financiële dienstverlening | 30 |
| Industrie | 13 |
In hoofdstuk 2 was al te zien dat er relatief veel banen zijn in bedrijfstakken die samenhangen met toerisme: horeca, zakelijke dienstverlening (waaronder schoonmaakbedrijven en bedrijven die auto’s verhuren) en handel (bijvoorbeeld winkels). Zoals bovenstaande figuur laat zien, is het belang van deze bedrijfstakken ook terug te zien indien naar de toegevoegde waarde van bedrijfstakken gekeken wordt. Ook de bouw op Bonaire hangt deels samen met het toerisme vanwege bijvoorbeeld de bouw van vakantiewoningen en -verblijven. Ook de bedrijfstakken Openbaar bestuur en overheidsdiensten en Gezondheids- en welzijnszorg zijn relatief omvangrijk op Bonaire (indien naar de bruto toegevoegde waarde gekeken wordt).
De volumemutatie van de bruto toegevoegde waarde is een maatstaf voor de economische prestatie van een bedrijfstak. Daarom wordt in de volgende tabel getoond wat deze mutatie was in de jaren waarvoor deze beschikbaar is (2018 tot en met 2021). Deze volumemutatie is ten opzichte van het voorgaande jaar. Ook deze gegevens zijn te raadplegen via de eerder genoemde tabel op StatLine.
| 2018 | 2019 | 2020 | 2021 | 2022 | |
|---|---|---|---|---|---|
| Bouwnijverheid | 13 | 23,3 | 8,5 | 10,2 | -6,9 |
| Cultuur, recreatie, overige diensten | 3,6 | 4,1 | -43,1 | 28,1 | 45,8 |
| Energie, water, afvalbeheer | -4,9 | 10,8 | -3,2 | 9,8 | 3,2 |
| Financiële dienstverlening | 18,8 | 2,9 | -2,1 | 4,8 | -9,6 |
| Gezondheids- en welzijnszorg | -4,4 | 3,9 | 2,1 | 5,5 | 3,3 |
| Handel | 3,7 | 10,1 | -5,5 | 19 | 5,8 |
| Horeca | 19,3 | 11,2 | -53,5 | 47,1 | 45,5 |
| Industrie | 7 | -2,3 | -9 | 15,6 | 2,6 |
| Onderwijs | 1,1 | 3,2 | 4,8 | 2 | 2,2 |
| Openbaar bestuur en overheidsdiensten | 0,3 | 5,7 | 3,2 | 4,1 | 17,1 |
| Verhuur en handel van onroerend goed | 9,5 | 1,7 | -2,3 | 3,3 | 17,5 |
| Vervoer, informatie en communicatie | -15,5 | -3 | -7,5 | 5,5 | -6,5 |
| Zakelijke dienstverlening | 12,8 | 6,5 | 0,7 | 17,7 | 2,6 |
Zoals bovenstaande tabel laat zien is er voor sommige bedrijfstakken in de periode 2018 tot en met 2022 enkel sprake geweest van positieve groei. Dit geldt voor het openbaar bestuur en overheidsdiensten, het onderwijs en de zakelijke dienstverlening. Wat vooral opvalt in bovenstaande tabel is de enorme daling van de toegevoegde waarde van de horeca in 2020. De volumemutatie van de toegevoegde waarde daalde in dat jaar meer dan 50 procent. Dit is het gevolg van de coronacrisis en de daarmee samenhangende reisbeperkingen. Na deze grote krimp volgt er een periode van substantiële groei. Als gevolg van het opheffen van de reisbeperkingen steeg de toegevoegde waarde van hotels en restaurants met 47,1 procent in 2021 en met 45,5 procent in 2022. Ook voor de bedrijfstak cultuur en recreatie (bijvoorbeeld casino's en duikscholen) was er na een forse daling in 2020 een substantiële stijging van de toegevoegde waarde (met 28,1 procent in 2021 en 45,8 procent in 2022).
6.3. Toerisme
In de vorige paragraaf werd duidelijk dat het toerisme een belangrijk onderdeel is van de economie op Bonaire. Ook in hoofdstuk 2 was reeds te zien dat er relatief veel banen zijn in bedrijfstakken die samenhangen met het toerisme en dat de lonen in deze bedrijfstakken relatief laag zijn (mogelijk rond het wettelijk minimumloon). Dit zou betekenen dat het verhogen van het wettelijk minimumloon mogelijk invloed kan hebben op deze sectoren. In hoofdstuk 4 is bijvoorbeeld te zien dat de prijzen voor hotels en restaurants in 2024 vrij fors toegenomen zijn (de inflatie is de eerste kwartalen van 2024 meer dan 10 procent voor deze productgroep).69) Aan de ene kant kan beargumenteerd worden dat deze prijsstijgingen deels betaald zullen worden door toeristen en niet door de lokale bevolking. Aan de andere kant heeft dit natuurlijk wel invloed op de lokale bevolking (en de economie) indien toeristen als gevolg van dergelijke prijsstijgingen weg zouden blijven en bijvoorbeeld een ander eiland kiezen als vakantiebestemming. Het is daarom voor een monitor macro-economische context van Caribisch Nederland relevant om ook de toeristenstroom te monitoren.70)
In Caribisch Nederland kunnen bezoekers per boot of per vliegtuig binnenkomen. De meeste bezoekers komen per vliegtuig. Om een idee te krijgen van de orde van grootte: op Bonaire arriveerden in 2021 meer dan 111 duizend bezoekers per vliegtuig, via een cruiseschip afgerond 57 duizend bezoekers en er waren in dat jaar 1,2 duizend jachtpassagiers. Aangezien de omvang van het toerisme via de lucht groter is én er voor deze statistiek meer recentere gegevens beschikbaar zijn, worden deze hieronder beschreven.71) Deze cijfers (en toekomstige updates) zijn te raadplegen via: StatLine - Caribisch Nederland: inkomend toerisme per vliegtuig (cbs.nl). Het aantal toeristen op Bonaire ligt beduidend hoger dan het aantal toeristen op Sint Eustatius en Saba. Om het inkomend toerisme per vliegtuig voor de laatst genoemde eilanden ook zichtbaar te maken wordt de informatie van Bonaire in een aparte figuur getoond.
| Jaar | Aantal personen (x duizend personen) |
|---|---|
| 2012 | 127,6 |
| 2013 | 131 |
| 2014 | 128,9 |
| 2015 | 133,4 |
| 2016 | 135,8 |
| 2017 | 128,5 |
| 2018 | 147,8 |
| 2019 | 157,8 |
| 2020 | 66 |
| 2021 | 111,3 |
| 2022 | 173,2 |
| 2023* | 171 |
| * Voorlopige cijfers. | |
| Sint Eustatius (x duizend personen) | Saba (x duizend personen) | |
|---|---|---|
| 2012 | 13 | 9,2 |
| 2013 | 11,2 | 9,7 |
| 2014 | 11,3 | 10,2 |
| 2015 | 10,7 | 9,7 |
| 2016 | 11 | 9,2 |
| 2017 | 10,3 | 8,2 |
| 2018 | 10,5 | 8,1 |
| 2019 | 10,5 | 8,8 |
| 2020 | 3,4 | 2,7 |
| 2021 | 3,6 | 4 |
| 2022 | 5,6 | 4,9 |
| 2023 * | 5,8 | 5,7 |
| * Voorlopige cijfers. | ||
Wat vooral opvalt in bovenstaande figuren is de enorme dip in het aantal bezoekers in de “corona-jaren”. Waar in de jaren voor en na corona het aantal binnengekomen toeristen per maand op Bonaire rond de 13 en 14 duizend schommelde was het aantal toeristen in het voorjaar van 2020 te verwaarlozen door de reisbeperkingen. Op Sint Eustatius en Saba lijkt het toerisme nog niet volledig hersteld van de “corona-dip”: het aantal toeristen is nog niet op hetzelfde niveau als voor corona.72)
6.4. Faillissementen/aantal bedrijven
Indien gesproken wordt over (substantiële) verhogingen van het minimumloon wordt soms het argument gegeven dat dit resulteert in een (substantiële) stijging van de loonkosten voor werkgevers en dat deze vervolgens mogelijk het hoofd niet meer boven water kunnen houden. Daarom is voor dit onderzoek ook gekeken naar faillissementen. Het aantal uitgesproken faillissementen blijkt echter te klein om hier statistieken over te maken.
Het CBS heeft via het Algemene Bedrijven Register Caribisch Nederland (ABRCN) wel een overzicht van het aantal bedrijven én gegevens over welke bedrijven belasting(en) betalen.73) Door deze informatie te koppelen kan gesproken worden over “actieve bedrijven”. Het is immers aannemelijk dat een bedrijf actief is indien er belasting betaald wordt. Daarom wordt voor deze monitor weergegeven hoeveel bedrijven uit het ABRCN belasting betalen.74)
Opgemerkt dient te worden dat het ABRCN relatief nieuw is en dat hier nog weinig statistieken op gebaseerd zijn. Eventuele “kinderziekten” zijn hierdoor niet uit te sluiten. De in dit rapport weergegeven cijfers zijn hierdoor enkel een indicatie van het aantal actieve bedrijven.
Het aantal actieve bedrijven kan dalen omdat bedrijven ermee stoppen al dan niet vanwege te hoge (loon)kosten. Er kunnen echter ook vele andere redenen zijn waardoor het aantal bedrijven schommelt, bijvoorbeeld door de start van nieuwe bedrijven, overnames, het opsplitsen van bedrijven etc. Mocht het aantal – op deze manier gedefinieerde – actieve bedrijven dalen, kan niet gezegd worden dat dit komt doordat bedrijven ermee stoppen vanwege te hoge kosten. Wel geeft het een indicatie van de dynamiek in het aantal bedrijven in Caribisch Nederland indien dit over de tijd heen gemonitord wordt. In onderstaande tabel staat het aantal bedrijven uit het ABRCN dat belasting betaalt weergegeven voor de BES-eilanden voor 2022.75)
| Bonaire | Sint Eustatius | Saba | |
|---|---|---|---|
| 3 380 | 350 | 220 | |
6.5. Bedrijfsgrootte
Als over mogelijke negatieve gevolgen van het verhogen van het wettelijk minimumloon gesproken wordt, wordt vaak gesproken over het midden- en kleinbedrijf (MKB).76) Het idee is dan dat het MKB, in tegenstelling tot grote(re) bedrijven, minder (financiële) spelingsruimte heeft en dat de invloed van dergelijke maatregelen voor deze bedrijven dan ook relatief groot zal zijn. Het CBS beschikt op dit moment niet over statistieken om dit daadwerkelijk te kunnen monitoren (het CBS werkt op dit moment wel aan statistieken over bedrijfskosten, zie hoofdstuk 9).
Wel is gedeeltelijk informatie bekend over het aantal werknemers per bedrijf. Het CBS publiceert deze informatie nu niet periodiek, maar voor dit onderzoek is wel gekeken naar het aantal werkzame personen per bedrijf. Het idee achter het monitoren van de omvang van bedrijven wat betreft het aantal werknemers over de tijd, is dat in kaart gebracht kan worden of er steeds minder kleine bedrijven zijn (wat betreft aantal werknemers) en steeds meer grote(re) bedrijven. Populair geformuleerd: of de angst gegrond is dat grote bedrijven de kleine bedrijven “opeten”.
In onderstaande tabel staan de actieve bedrijven uitgesplitst naar het aantal werkzame personen. Opgemerkt dient te worden dat deze informatie niet voor alle bedrijven beschikbaar is.77) Onderstaande cijfers dienen daarom slechts als indicatie. Vanwege de grotere onzekerheid zijn de percentages afgerond op hele aantallen.
| Bonaire | Sint Eustatius | Saba | |
|---|---|---|---|
| 1 persoon | 40 | 18 | 43 |
| 2 personen | 20 | 15 | 17 |
| 3 tot 10 personen | 28 | 41 | 24 |
| 10 of meer personen | 12 | 26 | 17 |
Zoals in bovenstaande tabel te zien is, hebben de meeste bedrijven in Caribisch Nederland minder dan 10 werknemers. Dit geldt voor Bonaire bijvoorbeeld voor meer dan 80 procent van de bedrijven. Vaak zijn dit eenmanszaken. Hetzelfde beeld is te zien op Saba. Bij Sint Eustatius is het aantal bedrijven met één werkzaam persoon relatief klein. Op dit eiland zijn er relatief meer grote bedrijven indien naar het aantal werkzame personen gekeken wordt.78)
6.6. Conclusie en kanttekeningen
Het bbp is een veel gebruikte maat om naar de welvaart van landen te kijken. Het bbp geeft een overzicht van hoe goed het economisch gezien met een land gaat en het bbp per inwoner is een makkelijke vergelijking van de welvaart tussen landen. Toch klinkt er de laatste jaren ook kritiek op het bbp als indicator voor hoe een land er voor staat. Het argument is dat er factoren zijn die de kwaliteit van leven bepalen die niet (direct) terug te vinden zijn in het bbp. Denk hierbij aan gezondheid, veiligheid en duurzaamheid.
Het CBS publiceert voor Caribisch Nederland ook de Monitor Brede Welvaart. Brede welvaart betreft de kwaliteit van leven in het hier en nu, en de mate waarin deze ten koste gaat van die van latere generaties, of van die van mensen elders in de wereld. De Sustainable Development Goals, de ontwikkelingsdoelen van de Verenigde Naties, zijn een kompas voor deze brede welvaart. De trends in de Brede welvaart ‘hier en nu’ voor Caribisch Nederland laten op de middellange termijn een overwegend constant beeld zien, maar er is ook een aantal voornamelijk positieve ontwikkelingen.
Subjectief welzijn is een belangrijk aspect van brede welvaart omdat het sterk is verweven met de kwaliteit van leven. De tevredenheid met het leven is in 2021 op alle drie de eilanden groot. Vooral op Sint Eustatius (93,1 procent), maar ook op Saba (88,4 procent) en Bonaire (87,5 procent) is de tevredenheid met het leven beduidend groter dan in Europees Nederland. Daar gaf in 2021 namelijk 83,6 procent van de mensen het leven een cijfer van 7 of hoger, wat in Europees verband al een hoog cijfer is. Op Sint Eustatius is de tevredenheid bovendien toegenomen. Meer informatie over welzijn kan naast de bovengenoemde Monitor Brede Welvaart gevonden worden op StatLine - Caribisch Nederland; welzijn, persoonskenmerken (cbs.nl).
Indien gefocust wordt op materiële welvaart, in dit hoofdstuk uitgedrukt in het bbp, is te zien dat de omvang van de economie het grootst is op Bonaire. Dit is echter ook het grootste eiland en er wonen de meeste mensen. Indien gekeken wordt naar het bbp per inwoner dan is deze (doorgaans) het hoogst op Sint Eustatius. De economie van Sint Eustatius kent een vrij grillig verloop. Dit komt door de grote afhankelijkheid van een beperkt aantal grote bedrijven die in sterke mate afhankelijk zijn van regionale ontwikkelingen in de oliesector. Hoewel deze grote bedrijven grote invloed hebben op het bbp van Sint Eustatius, is hun invloed op het nationaal inkomen beperkt.79) De winst van deze bedrijven wordt namelijk niet meegeteld in het nationaal inkomen. Dit komt omdat deze bedrijven in eigendom zijn van buitenlandse aandeelhouders. Ze leveren vooral een bijdrage aan het arbeidsinkomen op het eiland. Tot slot, vinden in een economie naast legale ook illegale activiteiten plaats, zoals de handel in drugs. Het CBS publiceert geen ramingen van dergelijke illegale activiteiten in de nationale rekeningen voor Caribisch Nederland.80)
60) De cijfers over waarde zijn afgerond op miljoenen. Hierdoor kan het voorkomen dat de som van de detailgegevens afwijkt van het totaal. Verder zijn de mutaties berekend met behulp van de niet-afgeronde cijfers.
61) Dit kan deels te maken hebben met de groei van het aantal inwoners op Bonaire (zie paragraaf 8.1).
62)De daling van het volume van het bbp van Bonaire in 2017 komt grotendeels voor rekening van het bedrijfstakcluster handel, vervoer, opslag, informatie en communicatie, met een daling van 15,5 procent. Dit cluster ondervond de gevolgen van de slechte economische omstandigheden in buurland Venezuela.
63) Let op: het bbp per inwoner is in alle jaren berekend met de meest actuele cijfers van het bbp en de bevolkingsomvang. Er is niet gecorrigeerd voor opschoningen van de bevolkingsadministratie (zie hoofdstuk 8).
64) Bij de berekening van het bbp per inwoner zijn de bedragen uitgedrukt in prijzen van de betreffende verslagperiode. Er is dus niet gekeken naar het bbp gecorrigeerd voor inflatie. Het Economisch Bureau Amsterdam heeft recent een onderzoek uitgevoerd naar de verdiencapaciteit van Bonaire waarin onder andere gekeken wordt naar de ontwikkeling van het reële bbp per inwoner.
65) Het bbp per inwoner van de BES-eilanden ligt hiermee lager dan in Europees Nederland. Het bbp in Europees Nederland is vrij hoog in vergelijking met andere landen uit de Europese Unie: Nederlands bbp per inwoner in 2023 op vierde plek in EU | CBS. Hoewel het bbp per inwoner relatief laag is in de provincies Drenthe en Fryslân is het bbp per inwoner in deze provincies hoger dan op de BES-eilanden: StatLine - Regionale kerncijfers; nationale rekeningen (cbs.nl). Het bbp per hoofd van Bonaire ligt iets onder dat van Curaçao, Sint-Maarten en Aruba: Bruto binnenlands product Bonaire 21 duizend dollar per hoofd van de bevolking | CBS.
66) Zoals in hoofdstuk 2 ook beschreven is, beschikt het CBS helaas niet over het aantal gewerkte uren. Het is voor het CBS dan ook niet mogelijk om met de beschikbare gegevens vast te stellen of personen inderdaad het wettelijk minimumloon verdienen. Het is immers mogelijk dat dit maandloon (rondom het wettelijk minimumloon) verdiend wordt met een deeltijdbaan. Op basis van de beschikbare gegevens kan wel vastgesteld worden dat de verdiende jaarlonen in deze bedrijfstakken relatief laag zijn.
67) De output is gewaardeerd tegen basisprijzen, dit is de verkoopprijs exclusief de handels- en vervoersmarge en exclusief de afgedragen productgebonden belastingen en de ontvangen productgebonden subsidies. Het intermediair verbruik is gewaardeerd tegen aankoopwaarde exclusief niet-aftrekbare btw. Inbegrepen is de toegevoegde waarde van alle in Nederland opererende bedrijfseenheden, dus ook degene die in buitenlandse handen zijn. In de nationale rekeningen betekent 'bruto' vóór aftrek van het verbruik van vaste activa (afschrijvingen) en 'netto' na aftrek van het verbruik van vaste activa.
68) De SBI is de Nederlandse hiërarchische indeling van economische activiteiten die door het CBS wordt gebruikt om bedrijfseenheden in te delen naar hun hoofdactiviteit. De SBI 2008 is de versie die vanaf 2008 gebruikt wordt. De SBI 2008 kent meerdere niveaus die aangegeven worden door maximaal vijf cijfers. Het niveau van vier cijfers komt vrijwel overeen met de indeling van de Europese Unie (NACE). De eerste twee cijfers komen overeen met die van de indeling van Verenigde Naties (ISIC).
69)Het is op basis van beschrijvende analyses zoals in dit rapport niet vast te stellen of dergelijke prijsstijgingen het gevolg zijn van verhogingen van het wettelijk minimumloon.
70) Er is op dit moment voor Caribisch Nederland geen Basisregistratie Adressen en Gebouwen zoals voor Europees Nederland. Hierdoor is het moeilijk om adressen en gebouwen te identificeren op basis waarvan een populatie van hotels gemaakt kan worden (wat de basis kan zijn voor het bepalen van aantallen wat betreft gasten en overnachtingen).
71) Lezers geïnteresseerd in cijfers over boottoerisme kunnen de volgende tabellen op StatLine raadplegen: cruisepassagiers Bonaire, jachtpassagiers Bonaire, veerboot passagiers Saba.
72) De meeste toeristen die per vliegtuig Bonaire bezoeken komen uit Europees Nederland, gevolgd door de overige eilanden binnen het Koninkrijk der Nederland (Aruba, Curaçao en Sint Maarten) en Amerikanen. Toeristen die per vliegtuig Sint Eustatius en Saba bezoeken komen ook overwegend uit deze drie gebieden alleen is de oververtegenwoordiging van de bezoekers uit Europees Nederland relatief minder groot. Deze cijfers kunnen geraadpleegd worden op: https://opendata.cbs.nl/statline/#/CBS/nl/dataset/83191NED/line?ts=1724071951474.
73) Voor Europees Nederland bestaat er ook een Algemeen Bedrijven Register: Abr: Algemeen bedrijven register | CBS.
74) Er wordt hiervoor gekeken naar loonbelasting en/of belasting over de toegevoegde waarde. Buitenlandse bedrijven die dergelijke belastingen niet betalen aan de Belastingdienst Caribisch Nederland worden in deze methode om het aantal actieve bedrijven af te leiden niet meegenomen.
75)Er is hiervoor gekeken naar het (ei)land waar een bedrijf gevestigd is. Aantallen zijn afgerond op tientallen. Aangezien het ABRCN relatief nieuw is, worden geen cijfers over de tijd heen getoond. Voor 2021 is wel het aantal (op de in dit hoofdstuk gedefinieerde) actieve bedrijven afgeleid. Het (op tientallen afgeronde) aantal actieve bedrijven in dat jaar was op Bonaire 3 050 op Sint Eustatius 340 en op Saba 210. Op Bonaire is het aantal actieve bedrijven dus gestegen. Dit is in lijn met de groei van de economie zoals in dit hoofdstuk beschreven. Ook op Saba is een lichte toename te zien van het aantal bedrijven wat in lijn is met de economische ontwikkeling zoals in dit hoofdstuk beschreven. Op Sint Eustatius gaat de ontwikkeling van de economie niet hand in hand met het aantal actieve bedrijven. Dit komt omdat de economische ontwikkeling op dat eiland sterk beïnvloed wordt door een beperkt aantal bedrijven.
76) Zie bijvoorbeeld de motie van het Tweede Kamerlid Michon-Derkzen.
77) De verzamelloonstaten is de belangrijkste bron om het aantal werkzame personen te bepalen. Van ongeveer de helft van de bedrijven is deze informatie onbekend. Het is waarschijnlijk dat dit vooral kleinere bedrijven (wat betreft het aantal werkzame personen) betreft.
78) Ook in Europees Nederland hebben de meeste bedrijven minder dan 10 werkzame personen. Voor meer informatie zie: De vraag naar arbeid - De arbeidsmarkt in cijfers 2023 | CBS.
79) Alle inkomens die Nederlandse ingezetenen ontvangen op grond van hun deelname aan een (binnen- of buitenlands) productieproces of vanwege hun vermogensbezit. Deze inkomens bestaan uit de beloning van werknemers, rente, dividenden, belastingen en subsidies op productie en invoer.
80) Voor informatie over de raming voor Europees Nederland, zie: De raming van illegale activiteiten in de nationale rekeningen.