Nulmeting monitor macro-economische context Caribisch Nederland

Aanleiding

In oktober 2023 heeft de Commissie sociaal minimum Caribisch Nederland een rapport gepubliceerd waarin zij concluderen dat veel huishoudens in Caribisch Nederland te weinig middelen hebben om rond te komen.

In een Kamerbrief als reactie op dit rapport zijn meerdere maatregelen aangekondigd om enerzijds de inkomens te verhogen (bijvoorbeeld door het verhogen van het wettelijk minimumloon en van uitkeringen) en anderzijds de kosten van het levensonderhoud te verlagen (bijvoorbeeld door subsidies op nutsvoorzieningen).

Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) willen graag de positieve en negatieve gevolgen monitoren die gepaard kunnen gaan met deze maatregelen. Zij hebben daarom het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gevraagd om een monitor van de macro-economische context van Caribisch Nederland op te stellen.

Onderzoeksopzet

In de zomer en het najaar van 2024 had het CBS nog nauwelijks beschikking over cijfers van 2024. Daarom is besloten eerst een zogenoemde “nulmeting” van de monitor op te stellen waarin vooral de economische context in de periode voor de genomen maatregelen wordt beschreven. Dit is gedaan door beschikbare statistieken op StatLine te beschrijven, aanvullende analyses uit te voeren op bestaande data en nieuwe bronnen van cijfers te verkennen en waar mogelijk op te nemen. Indien beschikbaar zijn de cijfers van 2024 wel opgenomen.

Lonen

De lonen liggen in de bestudeerde periode (2011 tot en met 2022) op Bonaire gemiddeld lager dan op Sint Eustatius en Saba. Het wettelijk minimumloon was in deze periode ook lager op Bonaire. Vanaf juli 2024 bedraagt het wettelijk minimumloon op alle drie de eilanden 1 751 dollar per maand.

Op Bonaire liggen relatief veel lonen in de looncategorie rondom het wettelijk minimumloon. Vooral in de bouw en industrie en in banen die samenhangen met het toerisme (bijvoorbeeld horeca en handel) liggen relatief veel lonen rond dit wettelijk minimum.

Het CBS heeft wel informatie over de lonen die personen in Caribisch Nederland verdienen, maar beschikt niet over administratieve gegevens over hoeveel uur zij hiervoor werken. Het CBS kan daarom niet berekenen hoeveel personen in Caribisch Nederland daadwerkelijk het wettelijk minimumloon verdienen. Uit het laatste Arbeidskrachtenonderzoek (2022) blijkt echter wel dat de meeste werkenden in Caribisch Nederland aangeven voltijd te werken.

Inkomens

Ook de gestandaardiseerde besteedbare inkomens lagen in de bestudeerde periode (2011 tot en met 2022) op Bonaire lager dan op Sint Eustatius en Saba. Dit kan deels komen omdat de lonen hier lager lagen. Voor de meeste huishoudens is inkomen uit arbeid immers de belangrijkste inkomstenbron. Ook verschillende uitkeringen (zoals de onderstand en de Algemene Ouderdomsverzekering) lagen op Bonaire lange tijd lager. Vanaf juli 2024 zijn deze uitkeringen op alle drie de eilanden even hoog.

De inkomensongelijkheid is in de meeste jaren het hoogst op Sint Eustatius en het laagst op Saba. De inkomensongelijkheid is op Bonaire relatief stabiel in de periode 2011-2022. Op Sint Eustatius en Saba lijkt deze iets te zijn afgenomen. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat het aantal inwoners van Sint Eustatius en Saba relatief laag is. Dit kan invloed hebben op de stabiliteit van de statistieken.

Inflatie

De inflatie op de drie eilanden lag in veel periodes rond de veelgenoemde norm van twee procent. Grote uitzondering is de piek in 2022. Ook in andere landen was op dat moment sprake van hoge inflatiecijfers. Vaak genoemde redenen voor deze wereldwijde piek in inflatie zijn het herstel na de COVID-19-pandemie en de Russische invasie in Oekraïne.

De inflatiecijfers van 2024 in Caribisch Nederland zijn niet uitzonderlijk hoog. Opvallend is wel dat er relatief hoge prijsstijgingen zijn op Bonaire voor hotels en restaurants (ongeveer 10 procent). Dergelijke inflatiecijfers zijn, in vergelijking met eerdere jaren, hoog. Op Sint Eustatius en Saba zijn deze hoge prijsstijgingen in de horeca niet te zien. Of deze prijsstijging wordt veroorzaakt door bijvoorbeeld de verhogingen van het wettelijk minimumloon, is op basis van deze beschrijvende statistieken niet te zeggen. Wel is bekend dat in de horeca relatief veel personen een loon verdienen rondom het wettelijk minimum.

Wat betreft de communicatiekosten waren er op Bonaire en Sint Eustatius relatief grote prijsdalingen in 2024. Deze daling wordt veroorzaakt door een extra (incidentele) subsidie op internetabonnementen die op 1 januari 2024 is ingegaan. Voor Saba is deze daling niet te zien, omdat in het vierde kwartaal van 2023 de communicatiekosten al lager waren vanwege een eenmalige subsidie die de Eilandraad heeft verstrekt in november 2023.

Koopkracht

In de periode 2012-2020 is de koopkracht in Caribisch Nederland meestal positief geweest. Dit betekent dat de bevolking van de drie eilanden er, wat betreft koopkracht, in de meeste jaren gemiddeld op vooruit is gegaan. In 2022 was er echter wel sprake van een daling van de koopkracht. Dit komt omdat in dat jaar de inflatie hoog was. Dit betekent dat personen met hetzelfde bedrag minder hebben kunnen kopen dan een jaar eerder. Deze daling in koopkracht was ook in andere landen te zien.

Voor zowel Bonaire als Sint Eustatius was in 2020 een duidelijke stijging waar te nemen wat betreft de koopkracht van personen met als voornaamste inkomstenbron een overdrachtsinkomen (bijvoorbeeld een uitkering). Er zijn in die periode meerdere maatregelen genomen om inkomens van deze groep te verhogen. Vanwege de lage aantallen kon voor Saba de koopkrachtonwikkeling van deze groep meestal niet in kaart gebracht worden.

Economie

Het bruto binnenlands product (bbp) op Bonaire is hoger dan op Sint Eustatius en Saba. Dit komt omdat er meer personen op Bonaire wonen. Het bbp per inwoner is doorgaans het hoogst op Sint Eustatius.

Voor Bonaire stijgt het bbp over de tijd heen. Dit komt door de bevolkingsgroei: een dergelijke stijging is niet te zien bij het bbp per inwoner. De ontwikkeling van het bbp voor Saba is relatief constant. Bij Sint Eustatius schommelt het bbp over de tijd heen. Dit komt omdat het bbp op Sint Eustatius sterk wordt beïnvloed door enkele grote bedrijven op het eiland. Deze bedrijven produceren vooral voor de export en zijn afhankelijk van regionale ontwikkelingen in de oliesector. Voor alle drie de eilanden was in 2020 sprake van een (sterke) daling van het bbp. Dit is het gevolg van de coronacrisis. Daarna is op Bonaire en in mindere mate ook op Saba de economie weer gegroeid. Op Sint Eustatius blijft de economie (ook in deze periode) schommelen.

In 2020 is een flinke daling te zien van het aantal toeristen dat de eilanden bezocht. Het toerisme op Bonaire lijkt grotendeels hersteld: er komen na de coronacrisis ongeveer net zo veel toeristen naar het eiland als voor de crisis. Het aantal toeristen op Sint Eustatius en Saba is niet op hetzelfde niveau als voor de coronacrisis.

Arbeid

Over de tijd heen is het werkloosheidspercentage op Saba relatief laag (schommelt rond de drie procent). De werkloosheid op dit eiland is ook relatief stabiel. Op Bonaire is het werkloosheidspercentage afgenomen: aan het begin van de waarneemperiode (2012-2016) was het werkloosheidspercentage ongeveer zes procent en in 2022 was dit drie procent. De fluctuaties wat betreft het werkloosheidspercentage zijn het grootst op Sint Eustatius.

In de periode waarvoor data beschikbaar zijn (2012-2022), is er geen bewijs gevonden voor het op grote schaal ontstaan van zogenoemde “schijnconstructies” door het instellen van een hoger wettelijk minimumloon. Een “schijnconstructie” houdt in dat personen als zelfstandige aan de slag gaan in een baan die zij voorheen als werknemer hadden. Hierdoor behouden zij een inkomen en hoeft de werkgever niet het hogere loon te betalen. In de bestudeerde periode is geen uitzonderlijke stijging te zien wat betreft het aandeel zelfstandigen zonder personeel. De (beleidsmatige) verhogingen van het wettelijk minimumloon waren in de onderzochte periode minder hoog dan in 2024.

De meeste werknemers in Caribisch Nederland geven aan voltijd te werken en hebben een vast contract. Dit is wel afhankelijk van het beroep dat personen hebben. Zo lijken medewerkers in de persoonlijke dienstverlening (bijvoorbeeld reisbegeleiders, koks en barpersoneel) op Bonaire minder vaak voltijd te werken.

Bevolking

Op 1 januari 2024 woonden op Bonaire meer dan 25 duizend personen, op Sint Eustatius 3,2 duizend en op Saba iets meer dan 2 duizend. Vooral op Bonaire is het inwoneraantal gegroeid: op 1 januari 2011 woonden op dit eiland minder dan 16 duizend personen. Dergelijke stijgingen hebben niet plaatsgevonden op Sint Eustatius en Saba. De bevolkingsgroei op deze eilanden kent meer schommelingen. Dit komt ook door administratieve opschoningen van de bevolkingsadministratie.

Migratie is het meest bepalend voor de bevolkingsontwikkeling in Caribisch Nederland. Ongeveer 7 op de 10 inwoners op Bonaire en Sint Eustatius is niet in Caribisch Nederland geboren. Op Saba geldt dit voor meer dan driekwart van de inwoners.

Gegevenshuishouding

Om mogelijke gevolgen van beleid goed te kunnen monitoren is het essentieel dat relevante statistieken beschikbaar zijn. Over veel onderwerpen zijn al cijfers beschikbaar. Er zijn echter ook nog verbetermogelijkheden wat betreft de statistieken over Caribisch Nederland.

Zo is het gemis van administratieve data over het aantal gewerkte uren een belangrijke hiaat. Er worden gesprekken gevoerd om te kijken in hoeverre het mogelijk is om deze informatie beschikbaar te maken. Ook werkt het CBS aan nieuwe statistieken die relevant zijn in het vervolg van de monitoring van de macro-economische context van Caribisch Nederland. Een voorbeeld hiervan is inzicht krijgen in de kosten van de bedrijfsvoering in Caribisch Nederland. Op dit moment verkent het CBS, op verzoek van SZW, of inzicht gegeven kan worden in het aandeel van lonen in de bedrijfslasten en in de winstgevendheid van bedrijven. Ook worden gesprekken gevoerd om te kijken of het mogelijk is om het hebben van problematische schulden in Caribisch Nederland in kaart te brengen.

Om eventuele gevolgen van beleid goed te kunnen monitoren, is het ook belangrijk dat statistieken tijdig beschikbaar komen. Aangezien data verzameld en verwerkt moet worden, duurt het altijd even voordat statistieken gemaakt en gepubliceerd kunnen worden. Het CBS onderzoekt, op verzoek van meerdere ministeries, of bepaalde statistieken versneld beschikbaar gemaakt kunnen worden. Zo is op verzoek van BZK onderzocht of inflatiecijfers versneld gepubliceerd kunnen worden.

Naast de beschikbaarheid van statistieken is een juiste interpretatie van de cijfers ook belangrijk. Daarom heeft het CBS in deze nulmeting beschreven hoe zaken als inflatie, koopkracht en werkloosheid gemeten worden.

Blik vooruit

Het kabinet heeft zowel het wettelijk minimumloon als de uitkeringen (substantieel) verhoogd in 2024. Voor een beperkt aantal terreinen beschikt het CBS op dit moment over cijfers van 2024. Zo lieten recente inflatiecijfers zien dat de inflatie in 2024 niet bijzonder hoog was in Caribisch Nederland (met als opvallende uitzondering de prijsstijgingen op Bonaire voor hotels en restaurants). Ook de beschikbare cijfers over 2024 met betrekking tot de arbeidsmarkt (aantal geregistreerde werkzoekenden op Bonaire en aantal tewerkstellingsvergunningen) laten geen uitzonderlijke ontwikkelingen zien.

Van veel statistieken heeft het CBS op dit moment geen gegevens van 2024. Toekomstige cijfers moeten uitwijzen in welke mate de genomen maatregelen ervoor zorgen dat inwoners in Caribisch Nederland daadwerkelijk meer gaan verdienen, hogere besteedbare inkomens krijgen en hun koopkracht zien stijgen. Ook eventuele gevolgen voor de economie en de arbeidsmarkt kunnen pas op een later moment volledig gemonitord worden.

BZK en SZW zijn daarom voornemens om het CBS te vragen de analyses uit dit rapport in de toekomst (deels) te herhalen. Een optie is om deze in de toekomst weer te geven in een dashboard waarin de resultaten visueel en overzichtelijk weergegeven kunnen worden. Indien mogelijk worden in de toekomst ook cijfers over verblijfsvergunningen van de Immigratie- en Naturalisatiedienst en informatie over de collectieve lastendruk opgenomen.

Overzicht kernindicatoren

In de volgende samenvattende tabellen staan (per eiland) enkele kerncijfers uit het rapport weergegeven.

Background

In October 2023, the Minimum Income Standard Committee of the Caribbean Netherlands published a report in which it concluded that many households in the Caribbean Netherlands are unable to make ends meet.

In response to this report, the Dutch government announced several measures to boost incomes (e.g. by increasing the statutory minimum wage and benefits) and reduce the cost of living (e.g. by providing allowances to cover utility costs).

The Ministry of the Interior and Kingdom Relations (BZK) and the Ministry of Social Affairs and Employment (SZW) are keen to monitor the positive and negative effects that may be associated with these measures. For this reason, they asked Statistics Netherlands (CBS) to monitor the macroeconomic situation in the Caribbean Netherlands.

Research design

In the summer and autumn of 2024, CBS had hardly any figures available on 2024 yet. The decision was therefore made to conduct a baseline measurement for the monitor first, mainly relating to the economic conditions prior to the measures being taken. This was done by describing the statistics available in StatLine, carrying out some additional analyses on the existing data, and exploring and including new data sources where possible. The 2024 figures are included where available.

Wages

Average wages were lower on Bonaire than on St Eustatius and Saba during the period studied (2011-22). The statutory minimum wage was also lower on Bonaire during this period. Since July 2024, the statutory minimum wage on all three islands has been $1,751 per month.

On Bonaire, the wages of a relatively large number of people are at or close to the statutory minimum. Particularly in the construction sector and manufacturing sector, and in jobs related to tourism (e.g. the accommodation and food services sector and retail), a relatively high proportion of wages are around the statutory minimum.

While CBS has information on the wages earned by individuals in the Caribbean Netherlands, it does not have administrative data on how many hours they work in order to earn those wages. This means that CBS cannot calculate how many people in the Caribbean Netherlands actually earn the statutory minimum wage. However, the latest Labour Force Survey (2022) does show that most working people in the Caribbean Netherlands say they work full-time.

Incomes

Standardised disposable incomes were also lower on Bonaire than on St Eustatius and Saba during the period studied (2011-22). This may be partly because wages were lower on Bonaire. After all, for most households, income derived from work is the main source of income. For a long time, various benefits (such as Social Relief and the General Old Age Pension) were also lower on Bonaire. Since July 2024, these benefits have been equalised across all three islands.

In most years, income inequality is highest on St Eustatius and lowest on Saba. Income inequality was relatively stable on Bonaire from 2011 to 2022, while on St Eustatius and Saba it seems to have decreased slightly. It should be noted, however, that the populations of St Eustatius and Saba are relatively small and this may lead to greater fluctuations in the figures.

Inflation

Inflation on all three islands has generally been around the frequently mentioned standard of two percent. The major exception was the spike in inflation that occurred in 2022. Other countries also experienced high inflation during that period. The reasons cited the most frequently for this global spike in inflation are the post-pandemic economic recovery and Russia’s invasion of Ukraine.

Inflation in the Caribbean Netherlands has not been particularly high in 2024. It is worth noting, however, that there have been relatively large price increases for hotels and restaurants (of around 10 percent) on Bonaire. This is a high rate of inflation compared to previous years. These high price increases are not evident in the same sector on St Eustatius and Saba. It is not possible to say from these descriptive statistics whether these price increases are being caused by the increase in the statutory minimum wage. However, we do know that a relatively high number of workers in the accommodation and food services sector earn wages around the statutory minimum.

Turning to communication costs, Bonaire and St Eustatius saw relatively large price drops in 2024. This was caused by an extra (one-off) allowance for internet connectivity that was introduced on 1 January. No such drop was seen on Saba because communication costs were already lower in Q4 2023 because of a one-off allowance provided by the Island Council in November 2023.

Purchasing power

Between 2012 and 2020, purchasing power in the Caribbean Netherlands moved mainly in a positive direction. This means that the position of the population of the three islands improved on average in most years, with respect to purchasing power. There was a decline in purchasing power in 2022, however. This was because inflation was high that year. This means that individuals were able to buy less with the same amount of money than one year earlier. A similar drop in purchasing power was also seen in other countries.

For both Bonaire and St Eustatius, 2020 saw a marked increase in the purchasing power of individuals whose main source of income is income transfers (such as welfare benefits). Several measures were taken during that period to boost the incomes of this group. For Saba changes in the purchasing power of this group could not usually be measured due to the small numbers of individuals involved.

Economy

The gross domestic product (GDP) of Bonaire is larger than that of St Eustatius and Saba. This is because more people live on Bonaire. On the other hand, GDP per capita is highest on St Eustatius.

Bonaire’s GDP has increased over time. This has been a result of population growth, and there has been no increase in GDP per capita. Saba’s GDP has been relatively constant. St Eustatius’s GDP has fluctuated over time because it has been affected by a few large companies located on the island. Their production is mainly export-oriented and depends on the regional oil sector. All three islands saw a (sharp) drop in GDP in 2020. This was due to the coronavirus pandemic. After that, economic growth resumed in Bonaire and, to a lesser extent, Saba. On St Eustatius, economic output continued to fluctuate.

In 2020, there was a significant drop in the number of tourists visiting the islands. Tourism on Bonaire largely seems to have recovered: about the same number of tourists are visiting the island as did before the coronavirus pandemic. The number of tourists visiting St Eustatius and Saba, on the other hand, has not reached the same level as before the pandemic.

Labour

Historically, Saba’s unemployment rate has been relatively low (at around three percent), and is also relatively stable. Unemployment on Bonaire has dropped: at the beginning of the period studied (2012-2016), the unemployment rate was around 6 percent, and in 2022 it was 3 percent. Fluctuations in unemployment are the largest on St Eustatius.

In the period for which data are available (2012-2022), there was no evidence of the widespread adoption of ‘pseudo’ self-employed status following the introduction of the higher statutory minimum wage. This phenomenon occurs when employees change their official status to self-employed, even though in practice they continue to do the same work as previously. This enables them to continue earning, while their employer can avoid having to pay the higher wage. There was no unusual increase in the share of self-employed persons in the period studied. Increases in the statutory minimum wage during the period studied were lower than they were in 2024.

Most workers in the Caribbean Netherlands report working full-time and have a permanent employment contract. This does depend on what type of work they do, however. Workers on Bonaire providing personal services (e.g. tour guides, cooks and bar staff), for instance, seem to be less likely to work full-time.

Population

On 1 January 2024, there were more than 25 thousand people living on Bonaire, 3.2 thousand on St. Eustatius and just over 2 thousand on Saba. The population of Bonaire has grown, in particular: on 1 January 2011, there were less than 16 thousand people living on the island. No such increase has occurred on St Eustatius and Saba. Population growth on these islands tends to fluctuate more. This is also due to successive administrative corrections to population records.

Migration is the main determinant of population change in the Caribbean Netherlands. Around 7 in 10 residents on Bonaire and St Eustatius were not born in the Caribbean Netherlands. On Saba, more than three-quarters of inhabitants were born outside the Caribbean Netherlands.

Data management

To monitor the potential impact of policies effectively, it is essential that relevant statistics are available. Figures on many subjects are already available. However, there are also opportunities for improvement when it comes to statistics on the Caribbean Netherlands.

There is a significant lack of administrative data on the number of hours worked, for instance. Discussions are underway to ascertain whether it is possible to make this information available. CBS is also working on new statistics that will be relevant to the continued monitoring of the macroeconomic situation in the Caribbean Netherlands. This could include providing a better insight into the cost of doing business in the Caribbean Netherlands. Currently, at the request of the Ministry of Social Affairs and Employment, CBS is exploring whether more insight can be provided into the share of operating expenses that go towards wages, and into the profitability of companies. Discussions are also being held to see whether it is possible to identify problematic debts in the Caribbean Netherlands.

In order to monitor the effectiveness of policies properly, it is also important that statistics are published in a timely manner. This involves collecting and processing data, and so it will always take time before the statistics can be created and published. However, at the request of several ministries, CBS is investigating whether certain statistics can be made available more rapidly. For example, the possibility of publishing inflation figures more quickly was explored at the request of the Ministry of the Interior and Kingdom Relations.

In addition to making statistics available, it is also important that those statistics are interpreted properly. For this reason, in this baseline measurement, CBS has described how phenomena such as inflation, purchasing power and unemployment are measured.

Looking ahead

The cabinet increased both the statutory minimum wage and benefits substantially in 2024. CBS currently only has 2024 figures available in a limited number of areas. For example, recent inflation figures have shown that inflation was not particularly high in the Caribbean Netherlands in 2024 (with the notable exception of price increases for hotels and restaurants on Bonaire). Neither do the figures on the labour market (number of registered job seekers on Bonaire and number of employment permits) that are currently available for 2024 show any exceptional changes.

For many statistics, CBS currently has no data available for 2024. Future figures will need to show to what extent the measures undertaken ensure that residents of the Caribbean Netherlands are actually earning more, enjoying higher disposable incomes and seeing their purchasing power improve. Similarly, the effects on the economy and the labour market can only be fully evaluated at a later date.

The ministries therefore intend to ask CBS to repeat (part of) the analyses in this report in the future. One option will be to display these figures clearly using a dashboard in the future – a single webpage where all relevant results can be consulted easily. If possible, figures on residence permits from the Dutch Immigration and Naturalisation Service (IND) and information on the tax and social security burden will also be included.

Overview of key indicators

The following summary tables show some key figures from the report for each of the islands.

1.1.Aanleiding

Het Koninkrijk der Nederlanden bestaat sinds 2010 uit de volgende vier landen: Aruba, Curaçao, Nederland en Sint Maarten. Het land Nederland bestaat uit een Europees deel en uit een Caribisch deel. Caribisch Nederland bestaat uit de openbare lichamen Bonaire, Sint Eustatius en Saba.¹⁾ Voor deze drie eilanden wordt ook weleens de term bijzondere gemeenten en de afkorting BES-eilanden gebruikt.

In oktober 2023 heeft de Commissie sociaal minimum Caribisch Nederland (hierna: de Commissie) het rapport “Een waardig bestaan: Een sociaal minimum dat voorziet in toenemend perspectief op zelfredzaamheid” gepubliceerd. De opdracht van de Commissie was om aan te geven wat burgers van Bonaire, Sint Eustatius en Saba nodig hebben om rond te komen en om te kunnen participeren in de Nederlandse samenleving. De Commissie concludeert onder andere dat veel huishoudens met minder middelen rond moeten komen dan het in het rapport voorgestelde sociaal minimum. In het rapport worden meerdere aanbevelingen gedaan gericht op het verhogen van de inkomens en het verlagen van de kosten van het levensonderhoud.

In een Kamerbrief (februari 2024) gaven de Minister voor Armoedebeleid, Participatie en Pensioenen en de Staatssecretaris van Binnenlandse zaken en Koninkrijksrelaties een reactie op dit rapport. Hierin werd onderschreven dat iedereen moet kunnen beschikken over voldoende middelen om rond te komen en om mee te kunnen doen in de samenleving. Ongeacht waar je woont in Nederland. In lijn met het rapport zet het kabinet middelen in om de inkomens in Caribisch Nederland te verhogen en de kosten van levensonderhoud te verlagen. Dit laatste tracht het kabinet te bewerkstelligen door bijvoorbeeld subsidies op nutsvoorzieningen en investeringen in de ontwikkeling van openbaar vervoer. Een belangrijke maatregel om de besteedbare inkomens te verhogen (naast bijvoorbeeld het verhogen van uitkeringen en de kinderbijslag) is het verhogen van het wettelijk minimumloon. Meer specifiek is het wettelijk minimumloon op alle drie de eilanden verhoogd naar 1 751 dollar per maand (door een verhoging in januari 2024 en een verhoging in juli 2024, zie ook het volgende hoofdstuk).²⁾

1.2.Monitoring macro-economische context Caribisch Nederland

Hoewel het streven is dat met het verhogen van het wettelijk minimumloon het besteedbaar inkomen en daarmee de bestaanszekerheid toeneemt, zouden er ook ongewenste neveneffecten kunnen ontstaan. Denk hierbij aan prijsstijgingen waardoor er bijvoorbeeld geen stijging plaatsvindt van de koopkracht. Het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK) en het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) wensen daarom zowel de mogelijke positieve als de eventueel negatieve gevolgen die gepaard (kunnen) gaan met het verhogen van het wettelijk minimumloon te monitoren. Ook vanuit de Tweede Kamer is de wens uitgesproken om de genomen maatregelen te monitoren.³⁾

Een zuivere effectmeting van de verhoging van het wettelijk minimumloon is helaas lastig. Ten eerste is, zoals hierboven beschreven, niet alleen het wettelijk minimumloon verhoogd. Er zijn ook andere maatregelen getroffen om inwoners van Caribisch Nederland met inkomensondersteunende en kostenverlagende maatregelen te ondersteunen. Dit bemoeilijkt een geïsoleerde effectmeting van het verhogen van het wettelijk minimumloon aangezien de uitwerking van deze maatregelen met elkaar samen kunnen hangen. Daarnaast hebben in het verleden vaker verhogingen van het wettelijk minimumloon plaatsgevonden (zie ook hoofdstuk 2).⁴⁾ Economisch gezien zijn zowel op korte termijn als lange termijn effecten mogelijk van het verhogen van het wettelijk minimumloon (respectievelijk bijvoorbeeld een mogelijke impuls in consumptie vanwege hogere lonen en effecten op de werkgelegenheid). Met andere woorden, effecten van de eerdere verhogingen kunnen doorspelen in de huidige situatie waardoor effecten van de huidige verhogingen lastig geïsoleerd beschreven kunnen worden. Daarnaast zijn op dit moment niet alle benodigde gegevens beschikbaar om eventuele gevolgen die gepaard gaan met het verhogen van het wettelijk minimumloon in 2024 te beschrijven. Van veel van de relevante statistieken is 2022 is het meest recente jaar waarvoor op dit moment gegevens beschikbaar zijn.

Om toch zicht te krijgen en te houden op mogelijke ontwikkelingen die gepaard (kunnen) gaan met de genomen maatregelen, hebben BZK en SZW het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) gevraagd om een monitor van de macro-economische situatie van Caribisch Nederland op te stellen. Het idee is om eerst een zogenaamde nulmeting uit te voeren waarmee de macro-economische situatie vóór de in de Kamerbrief aangekondigde maatregelen in kaart gebracht wordt en vervolgens deze analyses (deels) periodiek te herhalen zodat eventuele gevolgen van de verhoging(en) gemonitord kunnen worden. Het voorliggende rapport betreft de nulmeting van deze monitor.

Het doel van (toekomstige updates van) de monitor is enerzijds mogelijke gevolgen monitoren, maar anderzijds ook de macro-economische context van Caribisch Nederland te beschrijven zodat mogelijke gevolgen beter begrepen en gekaderd kunnen worden. Voor de (nulmeting van de) monitor heeft het CBS reeds bestaande statistieken die beschikbaar zijn op StatLine beschreven, heeft het nieuwe analyses uitgevoerd op bestaande data én zijn mogelijke nieuwe relevante indicatoren verkend en waar mogelijk beschreven.

BZK en SZW hebben het CBS voor de monitor gevraagd omdat zij het belangrijk achten dat het uitgevoerde onderzoek onafhankelijk is en ook zo herkend wordt door belanghebbenden en geïnteresseerden. Ook heeft het CBS ruime ervaring met het verzamelen, verwerken en analyseren van data in het algemeen en met relevante statistieken voor Caribisch Nederland in het bijzonder.

De macro-economische context van Caribisch Nederland is een breed thema met een complex samenspel van meerdere factoren. Om tijdens het onderzoek input en inzichten van verschillende relevante partijen mee te kunnen nemen, is voor dit onderzoek een externe Expertgroep ingesteld. Deze Expertgroep is bij aanvang van het onderzoek uitgenodigd, halverwege het onderzoekstraject en om een conceptversie te bespreken.⁵⁾ Zie bijlage 1 voor de samenstelling van deze Expertgroep.

1.3.Leeswijzer

In het volgende hoofdstuk, hoofdstuk 2, wordt meer informatie gegeven over de lonen in Caribisch Nederland. Wat verdienen personen in Caribisch Nederland en hoe vaak is dit loon op of rond het wettelijk minimumloon? In hoofdstuk 3 wordt ingegaan op de inkomens in Caribisch Nederland. Personen kunnen immers naast inkomen uit werk ook inkomen ontvangen uit bijvoorbeeld uitkeringen en ook deze zijn de afgelopen jaren verhoogd. In Hoofdstuk 4 wordt ingegaan op de inflatie in Caribisch Nederland. Prijsstijgingen zijn een vaak genoemd mogelijk gevolg van verhogingen van het wettelijke minimumloon. In het vijfde hoofdstuk wordt de koopkrachtontwikkeling op de BES-eilanden beschreven. Hiermee wordt inzichtelijk gemaakt wat huishoudens met hun inkomen kunnen kopen en of huishoudens er wat dat betreft op vooruit of achteruitgegaan zijn over de tijd heen. In hoofdstuk 6 wordt informatie gegeven over de economieën van de BES-eilanden. Hierin wordt onder andere gekeken naar het bruto binnenlands product en het aantal toeristen. Hoofdstuk 7 geeft een beschrijving van arbeid in Caribisch Nederland. In dit hoofdstuk wordt op meerdere manieren gekeken naar de vraag en het aanbod van werk. De bevolking(sdynamiek) in Caribisch Nederland wordt beschreven in hoofdstuk 8. Goede, relevante cijfers die tijdig beschikbaar zijn, zijn belangrijk om mogelijke beleidsimplicaties goed te kunnen monitoren. Op dit moment beschikt het CBS reeds over veel cijfers, maar er zijn ook belangrijke hiaten en mogelijke verbeter- en optimalisatietrajecten. Deze worden in het laatste hoofdstuk beschreven.

In dit hoofdstuk wordt informatie gegeven over de lonen in Caribisch Nederland. Het hoofdstuk begint met een overzicht van de hoogte van het wettelijk minimumloon over de tijd heen. Daarna wordt informatie gegeven over de lonen die verdiend worden op de drie eilanden.

2.1 Hoogte wettelijk minimumloon

De hoogte van het wettelijk minimumloon wordt vastgesteld door de minister van SZW. De verhogingen van het wettelijk minimumloon in 2024 zijn de aanleiding geweest voor BZK en SZW voor het opzetten van een monitor van de macro-economische context van Caribisch Nederland. Ook in het verleden hebben echter verhogingen van het wettelijk minimumloon plaatsgevonden. In onderstaande figuur staat de ontwikkeling van de hoogte van het wettelijk minimumloon (in dollars per maand bij een 40-urige werkweek) beschreven voor de drie eilanden.⁶⁾

Het is duidelijk dat vooral de laatste jaren substantiële verhogingen van het wettelijk minimumloon doorgevoerd zijn. Het wettelijk minimumloon op Bonaire is lange tijd lager geweest dan het wettelijk minimumloon op Sint Eustatius en Saba. Vanaf juli 2024 is het wettelijk minimumloon op alle drie de eilanden gelijk: 1 751 dollar per maand.

Een verhoging die in beginsel ieder jaar plaatsvindt, is de inflatiecorrectie. Dit betekent dat wanneer de prijzen stijgen (zie ook hoofdstuk 4) het wettelijk minimumloon meegroeit. Dit vanuit de gedachte dat anders met hetzelfde loon minder gekocht kan worden (dit wordt ook wel koopkrachtontwikkeling genoemd, zie hoofdstuk 5). Naast deze inflatiecorrectie kan de minister van SZW, in het geval van bijzondere omstandigheden, het wettelijk minimumloon nog verder verhogen. Deze verhoging kan bijvoorbeeld worden doorgevoerd vanuit de gedachte dat werk (meer) moet lonen of vanuit de wens om inkomens en hiermee de bestaanszekerheid van personen toe te laten nemen. Dit worden beleidsmatige verhogingen van het wettelijk minimumloon genoemd. In onderstaande tabel staat per eiland weergegeven in welke mate er door de jaren heen sprake was inflatiecorrecties en van beleidsmatige verhogingen.

In bovenstaande tabel wordt duidelijk dat aan het begin van de nieuwe staatskundige structuur beleidsmatige verhogingen van het wettelijk minimumloon plaatsgevonden hebben, maar dat in de eerstvolgende jaren erna dergelijke verhogingen niet of nauwelijks doorgevoerd zijn. De beleidsmatige verhogingen die doorgevoerd zijn in 2024 zijn substantieel. Vooral op Bonaire is het wettelijk minimumloon in 2024 substantieel verhoogd als gevolg van een beleidsmatige verhoging (deze was meer dan 25 procent in januari). In 2023 was het wettelijk minimumloon op Bonaire 1 236 dollar per maand. Begin 2024 is dit met meer dan 300 dollar verhoogd naar 1 570 dollar per maand en in juli nog verder verhoogd naar 1 751 dollar per maand.⁷⁾

Met de verhogingen van het wettelijk minimumloon wordt getracht het besteedbaar inkomen van werkenden in Caribisch Nederland te verhogen. De mate waarin dat effect heeft, is afhankelijk van de hoogte van de belastingvrije som. Dit is het gedeelte van het inkomen dat niet belast wordt. Indien de belastingvrije som gelijk blijft, gaat een deel van de stijging van de inkomens als gevolg van de verhoging van het wettelijk minimumloon naar de Belastingdienst. De Commissie heeft daarom geadviseerd om een directe koppeling te maken tussen het wettelijk minimumloon en de hoogte van de belastingvrije som. Vanuit de Tweede Kamer is een amendement⁸⁾ en een motie⁹⁾ op het Belastingplan BES eilanden 2024 ingediend om de belastingvrije som mee te laten groeien met de minimumloonsverhoging in 2024. Het kabinet heeft in het Belastingplan BES-eilanden 2025 een structurele koppeling tussen de belastingvrije som en de hoogte van het wettelijk minimumloon voorgesteld.¹⁰⁾ In november 2024 is een amendement ingediend en aangenomen dat de elementen die samenhangen met de koppeling tussen het wettelijk minimumloon en de belastingvrije som voor de duur van minimaal een jaar uit het Belastingplan BES-eilanden 2025 heeft gehaald. De koppeling tussen het wettelijk minimumloon en de hoogte van de belastingvrije som wordt dus uitgesteld.¹¹⁾

2.2. Hoogte verdiende lonen

In de vorige paragraaf is beschreven wat het wettelijk minimumloon is. Veel personen hebben echter een hoger uurloon dan het wettelijk minimum. In de komende paragrafen wordt meer informatie gegeven over de lonen die verdiend worden in Caribisch Nederland. Werkgevers in Caribisch Nederland zijn verplicht om loongegevens van werknemers aan de Belastingdienst door te geven. Het CBS ontvangt deze gegevens van de Belastingdienst Caribisch Nederland voor het doen van onderzoek. Het gaat om informatie op baanniveau over loon, loontijdvak en persoons- en bedrijfsgegevens.

In de volgende figuur is de ontwikkeling van het gemiddelde jaarloon weergegeven dat verdiend wordt op de drie eilanden.¹²⁾ Het CBS publiceert periodiek informatie over banen en lonen op StatLine, de databank van het CBS. Op StatLine staat informatie over Caribisch Nederland voor een groot aantal thema’s. Denk hierbij aan informatie over arbeid, bevolking, gezondheid, inkomens, economie, onderwijs en veiligheid. Deze informatie op StatLine is voor iedereen (gratis) te raadplegen via internet. De gegevens die gebruikt zijn voor onderstaande figuur zijn ook te raadplegen via StatLine - Caribisch Nederland; banen en lonen, economische activiteit (SBI 2008) (cbs.nl).

Zoals in bovenstaande figuur te zien is, is er over het algemeen sprake van een stijging van de verdiende lonen. Er zijn meerdere redenen waarom lonen kunnen stijgen. Op individueel niveau kan dit bijvoorbeeld omdat personen meer uren zijn gaan werken of omdat zij promotie gemaakt hebben. Op macroniveau wordt de loonontwikkeling onder andere beïnvloed door de arbeidsmarkt. Bijvoorbeeld omdat er sprake is van krapte op de arbeidsmarkt waardoor er veel vraag is naar arbeid en werkgevers bereid zijn meer te betalen. Ook is bekend dat (verwachte) inflatie invloed kan hebben op loonstijgingen. Zoals te zien is in bovenstaande figuur is er in het algemeen sprake van een stijging van het gemiddeld verdiende loon in Caribisch Nederland. Dit is vooral voor Bonaire en Saba het geval. Voor Sint Eustatius is een schommeling te zien wat betreft het gemiddeld verdiende loon. Dit komt omdat er op Sint Eustatius een aantal bedrijven zijn die een grote impact hebben op de economie. Deze bedrijven zijn in sterke mate afhankelijk van regionale ontwikkelingen in de oliesector (zie hoofdstuk 6 voor meer informatie over de omvang van de economieën van de BES-eilanden).¹³⁾

In bovenstaande figuur is het gemiddelde loon weergegeven. Aan de hand van dit gemiddelde kan niets gezegd worden over de spreiding in de lonen die verdiend worden. Verdient bijvoorbeeld iedereen min of meer het gemiddelde loon of zijn er veel banen waarin juist meer of minder verdiend wordt? En met hoeveel banen wordt op of rond het minimumloon verdiend? In onderstaande figuur wordt het verdiende loon in categorieën weergegeven zodat meer inzicht verkregen kan worden in welke lonen verdiend worden. Meer specifiek staat in onderstaande figuur met hoeveel procent van de banen ¹⁴⁾ een bepaald bruto maandloon ¹⁵⁾ verdiend wordt uitgesplitst per eiland. Dit wordt weergegeven voor 2022. Dit zijn op dit moment de meest recente cijfers die beschikbaar zijn over lonen. De gegevens die gebruikt zijn voor deze figuur zijn ook te raadplegen via StatLine - Caribisch Nederland; banen en lonen, economische activiteit (SBI 2008) (cbs.nl). Voor Bonaire heeft het CBS informatie van meer dan 12 duizend banen, voor Sint Eustatius van afgerond 1,5 duizend banen en voor Saba van iets minder dan 900 banen.¹⁶⁾

Interessant aan bovenstaande figuur is de piek voor Bonaire wat betreft banen met een maandloon tussen de 1 000 en 1 500 dollar. Het wettelijk minimumloon van 2022 valt in deze categorie (1 045 dollar). Voor meer dan één op de vijf banen op Bonaire (21,7 procent) geldt dat een maandloon in deze categorie verdiend wordt. Ook voor Sint Eustatius en Saba is een piek waar te nemen rondom deze looncategorie, maar die is wel minder groot dan voor Bonaire. Voor Sint Eustatius en Saba valt op dat er relatief veel banen zijn in een hoge looncategorie: banen met een maandloon van 5 tot 10 duizend dollar (afgerond 15 procent voor beide eilanden). Voor Saba is er ook een relatief grote piek bij banen met een loon tussen de 2 en 2,5 duizend dollar (ook 15 procent van de banen).

Om de leesbaarheid van het voorliggende rapport te vergroten is besloten om niet alle informatie weer te geven. Daarom worden alleen voor 2022 de verdiende lonen per looncategorie en per eiland weergeven. Om alle overige jaren (vanaf 2011) te raadplegen, kan gebruik worden gemaakt van de eerder genoemde StatLine-tabel. Daar wordt duidelijk dat ook in eerdere jaren voor Bonaire er een piek is in de looncategorieën rondom het wettelijk minimumloon.

Op StatLine staan de lonen in verschillende categorieën weergegeven. Deze categorieën zijn vrij ruim (bijvoorbeeld 1 000 tot 1 500 dollar). Het is voor de monitor macro-economische context van Caribisch Nederland interessant om de verdiende lonen in nog meer detail te bestuderen. Dit omdat dan nog beter inzichtelijk gemaakt kan worden in welke mate er met banen vaak rond het minimumloon verdiend wordt. Verder is dit ook relevant vanwege zogenaamde spillover-effecten. Dit houdt in dat door een verhoging van het wettelijk minimumloon ook de aangrenzende lonen stijgen. Werkgevers doen dit om werknemers net boven het minimumloon ook tevreden te houden en hun productiviteit niet te laten dalen. Dit zou natuurlijk impact hebben op de totale loonkosten van werkgevers en hiermee ook op mogelijke prijsstijgingen. Door de verdeling van de lonen in meer detail weer te geven, kan in toekomstige updates van de monitor ook inzicht verkregen worden in dergelijke bewegingen. Daarom heeft het CBS voor het huidige onderzoek aanvullende analyses uitgevoerd. In onderstaande figuur staat wederom het percentage banen met een bepaald maandloon, maar in deze analyse zijn meer gedetailleerde inkomenscategorieën gebruikt.

Voor Saba en Sint Eustatius is er een duidelijke piek waar te nemen voor de categorie waarin het wettelijk minimumloon valt. Zoals hierboven beschreven was het wettelijk minimumloon in 2022 op Sint Eustatius 1 265 dollar per maand en op Saba 1 246 dollar per maand. Met tussen de zeven en acht procent van de banen op deze eilanden wordt een loon verdiend tussen de 1 200 en 1 400 dollar per maand. De piek voor banen met dit loon is voor deze twee eilanden echter kleiner dan de piek voor hogere lonen.

Voor Bonaire is het mogelijk om de lonen in nog meer detail te bestuderen. Voor Sint Eustatius en Saba is dit vanwege de geringe aantallen niet mogelijk. In onderstaande grafiek wordt in meer detail gekeken naar de banen waarmee op Bonaire een loon tussen de 1 000 en 1 500 dollar per maand verdiend wordt. Dit wordt gedaan in categorieën van 50 dollar.

Zoals eerder aangegeven was in 2022 het wettelijk minimumloon op Bonaire 1 045 dollar per maand. Met afgerond ongeveer 10 procent van de banen in de categorie tussen 1 000 en 1500 op Bonaire wordt een loon verdiend waar dit minimumloon in valt (hiermee wordt tussen de 1 000 en 1 050 dollar per maand verdiend). De meeste lonen liggen echter hoger. Indien gekeken wordt naar met hoeveel procent van de banen op Bonaire een maandloon verdiend wordt tussen de 1 000 en 1 050 dollar ten opzichte van het totaal aantal banen op Bonaire is dit met iets meer dan 1,5 procent van de banen. Het aandeel banen met een loon op het wettelijk minimumloon lijkt dus relatief beperkt. ¹⁷⁾ Wel zijn er relatief veel banen met een loon waarin iets meer dan het wettelijk minimumloon verdiend wordt. De verhoging van het wettelijk minimumloon kan vanwege de eerder genoemde spillover-effecten ook deze lonen beïnvloeden.

2.3. Lonen per bedrijfstak

In deze paragraaf wordt meer inzicht gegeven in de verdiende lonen op de BES-eilanden. Meer specifiek wordt naar bedrijfstak gekeken. Om eventuele gevolgen die gepaard gaan met de genomen maatregelen te kunnen begrijpen en kaderen, is het namelijk ook goed om meer inzicht te hebben in de samenstelling van de economie van de drie eilanden. Om dit te kunnen doen heeft het CBS de gegevens van de Belastingdienst gekoppeld met bedrijfsgegevens die bij de Kamer van Koophandel (KvK) aanwezig zijn. Het CBS hanteert voor de indeling van bedrijven naar hoofdactiviteit (ook wel bedrijfstak of branches genoemd) de zogenoemde Standaard Bedrijfsindeling.¹⁸⁾

Voordat inzicht wordt gegeven in de verdiende lonen per bedrijfstak, wordt in de volgende figuur getoond hoe groot de bedrijfstakken zijn op de BES-eilanden. Meer specifiek toont Figuur 2.3.1 hoeveel procent van het totaal aantal banen op een eiland in een bepaalde bedrijfstak valt (in 2022).

Op Bonaire zijn relatief de meeste banen in de horeca en in de zakelijke dienstverlening (hieronder vallen ook de reisbranche en schoonmaakbedrijven): beide afgerond 14 procent van de banen. Ook in de bedrijfstak handel zijn er relatief veel banen op Bonaire: afgerond 12 procent van de banen. Hieronder vallen ook banen in de detailhandel (denk hierbij aan winkels en de markt). Deze bedrijfstakken vallen dus (deels) samen met het toerisme op Bonaire. Verder zijn er op Bonaire ook relatief veel banen in de gezondheids- en welzijnszorg en in de bedrijfstak openbaar bestuur en overheidsdiensten: beide afgerond 12 procent. In de laatste bedrijfstak zitten ook de meeste banen op Sint Eustatius (afgerond 17 procent) en op Saba (meer dan 30 procent). Vooral op Saba is er dus sprake van een sterke concentratie van de banen in deze bedrijfstak. Er zijn op Saba ook relatief veel banen in het onderwijs (afgerond 18 procent). Dit heeft te maken met de medische universiteit die op Saba is gevestigd: de Saba University School of Medicine. Als gekeken wordt naar alle banen in de (semi-)publieke sector samen (Gezondheids- en welzijnszorg, Onderwijs en Openbaar bestuur en overheidsdiensten) dan vallen op Saba meer dan 6 op de 10 banen in deze sector (62,5 procent). Dit is beduidend meer dan op Bonaire en Sint Eustatius (respectievelijk 30,1 en 37,3 procent).

In onderstaande grafiek staat, per eiland, weergegeven wat het gemiddelde jaarloon in de verschillende bedrijfstakken was in 2022.

Zoals in bovenstaande figuur te zien is, zijn voor Bonaire de lonen het laagst in de omvangrijke bedrijfstakken horeca en zakelijke dienstverlening (minder dan 20 duizend dollar per jaar).¹⁹⁾ Voor Sint Eustatius en Saba geldt dat de lonen het hoogst zijn in de omvangrijke bedrijfstakken openbaar bestuur en overheidsdiensten, onderwijs en de gezondheids- en welzijnszorg.

Hieronder wordt weergegeven met hoeveel procent van de banen in een bepaalde bedrijfstak een loon verdiend wordt tussen de 1 000 en 1 500 dollar per maand (de categorie waarin het wettelijk minimumloon viel in 2022). Dit wordt voor Bonaire (Figuur 2.3.3) apart gedaan aangezien voor dit eiland van meerdere bedrijfstakken de resultaten weergegeven konden worden (omdat er voldoende banen in deze categorie vallen). In Figuur 2.3.4 staan de resultaten voor de bedrijfstakken die voor Sint Eustatius en Saba weergegeven konden worden.

Op Bonaire wordt met meer dan een kwart van alle banen in de bedrijfstakken ‘Verhuur en handel van onroerend goed’, ‘Horeca’, ‘Zakelijke dienstverlening’, ‘Cultuur, recreatie, overige diensten’ en ‘Bouwnijverheid’ een loon verdiend in de categorie 1 000 tot 1 500 dollar per maand. Bij de bedrijfstakken Handel en Industrie is dit bij meer dan een derde van de banen. Op Sint Eustatius en Saba vallen vooral in de bedrijfstakken ‘Horeca’ en ‘Handel’ relatief veel banen in deze looncategorie.

2.4. Lonen en demografische kenmerken

Bij het onderzoek naar eventuele maatschappelijke gevolgen van de genomen maatregelen is het ook nuttig om te kijken hoe demografische kenmerken en lonen met elkaar samenhangen. Met andere woorden, welke groepen in de maatschappij (bijvoorbeeld naar geslacht, leeftijd of huishoudenskenmerken) verdienen relatief veel en welke groepen hebben een relatief laag loon?

Op StatLine, StatLine - Caribisch Nederland; banen en lonen, geslacht, leeftijd (cbs.nl), staat weergegeven hoe geslacht en leeftijd samenhangen met verdiende lonen. Om deze tabel samen te kunnen stellen heeft het CBS de gegevens van de Belastingdienst gekoppeld aan de persoonsgegevens vanuit de bevolkingsadministratie (PIVA: Persoonsinformatievoorziening Nederlandse Antillen en Aruba ²⁰⁾).

In Figuur 2.4.1 wordt per eiland weergegeven bij hoeveel procent van de banen de werknemer een man is en bij hoeveel procent van de banen de werknemer een vrouw is.

Uit bovenstaande figuur wordt duidelijk dat indien naar het geslacht van werknemers gekeken wordt er ongeveer evenveel banen een mannelijke werknemer hebben als een vrouwelijke werknemer. Anders geformuleerd: het is in Caribisch Nederland niet zo dat mannen sterk oververtegenwoordigd zijn indien naar banen gekeken wordt.

In de volgende figuren wordt meer informatie gegeven over lonen en de samenhang met geslacht. In Figuur 2.4.2 wordt per eiland het gemiddelde jaarloon voor mannen en vrouwen weergegeven en in Figuur 2.4.3 wordt gekeken hoeveel procent van de banen waarin een maandloon tussen de 1 000 en 1 500 dollar verdiend wordt (dit is dus de categorie waar het wettelijk minimumloon in valt, zie paragraaf 2.1) een mannelijke of vrouwelijke werknemer heeft.

Het gemiddelde jaarloon van mannelijke werknemers ligt hoger dan bij vrouwelijke werknemers. De verschillen zijn echter, zeker voor Bonaire en Saba, relatief klein (minder dan 5 procent).²¹⁾ Ook is er een lichte oververtegenwoordiging te zien van vrouwen in banen met een maandloon tussen de 1000 en 1500 dollar. De verschillen in loon tussen mannen en vrouwen zijn op Sint Eustatius groter. Dit geldt zowel voor het gemiddelde jaarloon als voor de specifieke looncategorie met het wettelijk minimumloon.

In de eerder genoemde StatLine-Tabel staat ook informatie over de samenhang tussen leeftijd en lonen. Deze informatie wordt in dit rapport met behulp van twee figuren weergegeven. In Figuur 2.4.4 staat weergegeven hoeveel procent van de banen een werknemer van een bepaalde leeftijd heeft. Uiteraard uitgesplitst per eiland. In Figuur 2.4.5 staat het gemiddelde jaarloon voor de verschillende leeftijdscategorieën weergegeven. Er wordt voor leeftijd geen uitsplitsing gemaakt naar de verdeling binnen de categorie waarin het minimumloon valt. Dit omdat de aantallen voor Sint Eustatius en Saba te klein zijn.

Wat betreft leeftijd is te zien dat er op Bonaire relatief meer jongere werknemers zijn dan op Sint Eustatius en Saba. Verder toont bovenstaande figuur dat de verdiende lonen toenemen met leeftijd om vervolgens richting pensioen weer af te nemen.²²⁾

De relatie tussen lonen enerzijds en de demografische kenmerken geslacht en leeftijd anderzijds wordt door het CBS periodiek gepubliceerd op StatLine. Speciaal voor het huidige onderzoek is ook de relatie tussen lonen en huishoudsamenstelling in kaart gebracht. De Commissie sociaal minimum Caribisch Nederland heeft in het eerder genoemde rapport benadrukt dat vooral (alleenstaande) huishoudens met kinderen geld tekortkomen. Daarom heeft het CBS op verzoek van BZK en SZW aanvullende analyses uitgevoerd om de samenhang tussen lonen en huishoudsamenstelling in kaart te kunnen brengen.

Op Bonaire zijn de lonen gemiddeld het hoogst voor paren zonder kinderen. Ook op Sint Eustatius zijn de lonen gemiddeld relatief hoog voor paren (al dan niet met kinderen). Op Saba zijn de verdiende lonen gemiddeld genomen relatief hoog voor eenpersoonshuishoudens. Op alle drie de eilanden is het gemiddelde maandloon relatief laag voor eenouderhuishoudens.

2.5. Conclusie en kanttekeningen

In dit hoofdstuk is inzicht gegeven in de lonen die verdiend worden in Caribisch Nederland. Zeker op Bonaire is er een piek in de categorie rondom het wettelijk minimumloon. Hier dient echter een belangrijke kanttekening bij geplaatst te worden. Het CBS weet niet hoeveel uur er voor een bepaald loon gewerkt is. Het is dus mogelijk dat het loon verdiend is met een voltijdsbaan (en dan dus inderdaad het minimumloon is), maar het is ook mogelijk dat dit loon verdiend wordt met een deeltijdsbaan. In dat geval zou de betreffende persoon dus een loon hebben boven het wettelijk minimumloon (ondanks dat het verdiende maandloon rondom het minimumloon is). Kortom, een belangrijke hiaat is dat het CBS niet over arbeidsduur beschikt in de registraties (zie ook hoofdstuk 9). Daarom kan het CBS op dit moment niet berekenen hoeveel personen het wettelijk minimumloon verdienen in Caribisch Nederland.

Er zijn een aantal manieren waarop toch informatie verkregen kan worden over de arbeidsduur in Caribisch Nederland. Door middel van het Arbeidskrachtenonderzoek (AKO) bevraagt het CBS periodiek de inwoners van Caribisch Nederland over hun arbeidsmarktsituatie. Uit dit onderzoek, voor het laatst uitgevoerd in 2022, komt naar voren dat de meeste personen aangeven voltijd te werken (zie ook deze StatLine-tabel). Op alle drie de eilanden geven meer dan 8 op de 10 werkzame personen aan voltijds te werken (zie ook hoofdstuk 7).

Een andere manier waarop een indicatie verkregen kan worden over de arbeidsduur is door te onderzoeken hoeveel personen meerdere banen hebben. Immers, indien personen meerdere banen hebben is de kans groot dat het hier deeltijdbanen betreft (want voltijdbanen zijn moeilijker te combineren). Daarom heeft het CBS voor deze monitor in kaart gebracht hoeveel personen meerdere banen combineren. Analyses op basis van loongegevens van de Belastingdienst Caribisch Nederland toonden aan dat een grote meerderheid van de personen één baan heeft. In Caribisch Nederland heeft minder dan 10 procent van de werknemers twee of meer banen. Het betreft hier banen waarvoor loonaangifte is gedaan bij de Belastingdienst. Het is niet uit te sluiten dat sommige personen “zwart”/informeel werk hebben, maar hier heeft het CBS geen informatie over. Ook indien mensen ernaar gevraagd worden in het AKO geeft een grote meerderheid aan één werkkring te hebben.

Het CBS heeft ook onderzoek gedaan naar de inkomensverdeling ten opzichte van het wettelijk minimum. Meer specifiek is hiervoor gekeken naar het primair inkomen ²³⁾ van personen van 21 jaar (de leeftijd waarop het vaste volledige minimumloon verdiend wordt) tot aan de pensioengerechtigde leeftijd. Voor deze analyses zijn inkomens uit meerdere banen, indien van toepassing, gecombineerd. Hieruit blijkt dat de groep personen met het laagste kwintiel van primaire inkomens in 2022 (voorlopige cijfers) gemiddeld een inkomen onder het wettelijk minimumloon had. Hierbij dient wel opgemerkt te worden dat zelfstandigen ook in deze groep kunnen zitten (en die hebben een negatief inkomen indien zij verlies lijden). En hoewel voor deze analyses inkomensgegevens van meerdere banen gecombineerd zijn, blijft onbekend hoeveel uur de personen voor het betreffende inkomen gewerkt hebben.

Om een idee te krijgen van de mogelijke impact van maatregelen als het verhogen van het wettelijk minimumloon op de economie en de bestaanszekerheid is het relevant om te weten hoe vaak het minimumloon überhaupt verdiend wordt. Dit weet het CBS dus helaas niet aangezien informatie over het aantal gewerkte uren ontbreekt in de beschikbare registraties. Op basis van de informatie die wel beschikbaar is, lijken lonen rondom het wettelijk minimumloon relatief vaak voor te komen op Bonaire: er is voor Bonaire een duidelijke piek te zien in lonen rondom het wettelijk minimumloon, de meeste werkenden geven aan voltijds te werken en de meeste personen hebben één baan.

In het vorige hoofdstuk is ingegaan op de lonen in Caribisch Nederland. In dit hoofdstuk wordt niet alleen naar inkomsten vanuit werk gekeken, maar naar het bredere inkomen. Naast inkomen uit werk kunnen personen bijvoorbeeld ook inkomsten krijgen door middel van uitkeringen en kan er inkomen gegenereerd worden met vermogen.²⁴⁾

In het eerste deel van dit hoofdstuk wordt informatie gegeven over de sociale zekerheid in Caribisch Nederland. In het tweede deel van het hoofdstuk staat informatie over het besteedbaar inkomen van huishoudens in Caribisch Nederland. Tot slot wordt ingegaan op de inkomensongelijkheid in Caribisch Nederland.

3.1.Sociale zekerheid

Ook in Caribisch Nederland is er een stelsel van sociale zekerheid. Burgers kunnen een beroep doen op inkomensondersteuning bij de uitvoeringsorganisatie van het ministerie van SZW: de Rijksdienst Caribisch Nederland-unit SZW (RCN-unit SZW). Een belangrijke uitkering is de onderstand. In Europees Nederland is deze uitkering bekend als de bijstand. De onderstand is bedoeld voor burgers die geen inkomen uit werk hebben en minimaal vijf jaar woonachtig zijn in het Caribisch deel van Nederland. Om in aanmerking te komen voor een onderstandsuitkering geldt een vermogensgrens. Bij het ontvangen van een onderstandsuitkering is het in Caribisch Nederland mogelijk om tot aan het niveau van het wettelijk minimumloon bij te verdienen. Het doel van de onderstand is om inwoners die (tijdelijk) niet in eigen onderhoud kunnen voorzien, te helpen met rondkomen. Tegelijkertijd is het uitgangspunt van het kabinet, in lijn met het advies van de Commissie, dat werk moet lonen. In het rapport noemt de Commissie een (tijdelijke) verhouding tussen de onderstand voor een alleenstaande en het wettelijk minimumloon van 85:100 zodat voldoende beloning resteert voor werken ten opzichte van het ontvangen van een onderstandsuitkering. In bijlage 2 staat weergeven wat de hoogte is van de onderstand over de tijd heen en in welke mate inflatiecorrecties en beleidsmatige verhogingen doorgevoerd zijn. Hierin wordt duidelijk dat in het verleden substantiële verhogingen van de onderstand doorgevoerd zijn. Zo was er in 2017 en 2019 op alle drie de eilanden een substantiële beleidsmatige verhoging (respectievelijk meer dan 50 procent en 25 procent). Ook de laatste jaren hebben beleidsmatige verhogingen plaatsgevonden. Vanaf juli 2024 is de onderstand voor een alleenstaande voor alle drie de eilanden 1 488 dollar per maand.

Naast de Algemene onderstand is er ook een Bijzondere onderstand. Hier kunnen mensen met weinig inkomen voor in aanmerking komen als zij onverwacht grote uitgaven hebben.²⁵⁾ Onverwacht grote uitgaven waaraan de RCN-unit SZW kan bijdragen zijn bijvoorbeeld kosten voor het vullen van een waterreservoir, het vervangen van een koelkast, schoolbenodigdheden voor kinderen en begrafeniskosten. Om een idee te krijgen van de omvang: op Bonaire is een dergelijke onderstand afgerond 50 keer uitgekeerd in de eerste vier maanden van 2024 en op Sint Eustatius ongeveer 20 keer. RCN-unit SZW heeft geen cijfers voor Saba aangezien op dit eiland het openbaar lichaam de bijzondere onderstand zelf uitvoert.

Een andere belangrijke uitkering is de Algemene ouderdomsverzekering (AOV). Dit is een basispensioen voor mensen die 65 jaar of ouder zijn. In Europees Nederland wordt dit de Algemene Ouderdomsverzekering (AOW) genoemd. De AOV is bedoeld voor pensioengerechtigden die één of meer jaren op Bonaire, Sint Eustatius of Saba hebben gewoond of gewerkt. AOV-gerechtigden krijgen een AOV-uitkering die afhankelijk is van het aantal jaren dat zij woonachtig of werkzaam zijn geweest in Caribisch Nederland. Aangezien het recht op AOV enkel wordt opgebouwd over de jaren dat men in het Caribisch deel van Nederland heeft gewoond of gewerkt, zijn er personen die een onvolledig AOV ontvangen. In bijlage 2 staat de ontwikkeling van de hoogte van de AOV beschreven inclusief de mate waarin inflatiecorrecties en beleidsmatige verhogingen plaatsgevonden hebben. Hier wordt duidelijk dat, zeker de laatste jaren, substantiële verhogingen plaatsgevonden hebben.²⁶⁾

Daarnaast bestaat in Caribisch Nederland ook de kinderbijslag. Iedereen met kinderen kan hier een beroep op doen. De cijfers over de hoogte van de kinderbijslag en de inflatiecorrecties en beleidsmatige verhogingen staan ook in bijlage 2. Ook hier is duidelijk dat er substantiële verhogingen doorgevoerd zijn. Vooral in 2024 heeft er een substantiële beleidsmatige verhoging plaatsgevonden. Zo was de beleidsmatige verhoging van de kinderbijslag in 2024 op Bonaire 64,4 procent, op Sint Eustatius 71,7 procent en op Saba 67,9 procent. Op alle drie de eilanden is de kinderbijslag nu meer dan 200 dollar per kind per maand.

De kinderbijslag is niet inkomensafhankelijk en niet afhankelijk van de leeftijd van het kind. Dit laatste is in Europees Nederland wel het geval.²⁷⁾ In tegenstelling tot Europees Nederland is er in Caribisch Nederland geen kindgebonden budget dat ouders met lage inkomens aan kunnen vragen.²⁸⁾ Een ander belangrijk verschil tussen Caribisch Nederland en Europees Nederland is de aanwezigheid van een Werkloosheidsuitkering (WW-uitkering). In Europees Nederland kunnen personen die geheel of gedeeltelijk werkloos worden een WW-uitkering aanvragen. De WW is een tijdelijke uitkering om het verlies aan inkomen tussen twee banen op te vangen. Op dit moment wordt de mogelijkheid van een werkloosheidsvoorziening voor de BES-eilanden verkend, evenals een verkenning naar een inkomensafhankelijkekindregeling. Een centraal aandachtspunt hierbij is de uitvoering. Zo is er bijvoorbeeld nog geen polisadministratie in Caribisch Nederland, terwijl die in Europees Nederland de basis vormt om het arbeidsverleden van de werknemer vast te stellen.

3.2.Gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen

3.2.1 Trend

In deze paragraaf wordt informatie gegeven over het gestandaardiseerd besteedbaar inkomen van particuliere huishoudens²⁹⁾ in Caribisch Nederland. Het inkomen waarnaar gekeken wordt is het inkomen uit arbeid, eigen onderneming, vermogen, uitkeringen en ontvangen overdrachten, verminderd met betaalde inkomensoverdrachten, premies werknemersverzekeringen, premies zorgverzekeringen, en belastingheffing op inkomen en vermogen. Dit wordt het besteedbaar inkomen genoemd. Het inkomen van een huishouden is gecorrigeerd voor verschillen in grootte en samenstelling van het huishouden.³⁰⁾ Op deze wijze zijn de welvaartsniveaus van huishoudens onderling vergelijkbaar gemaakt. Dit gecorrigeerde inkomen wordt aangeduid met de term gestandaardiseerd huishoudinkomen.

De inkomens zijn samengesteld op basis van de aangifteregistratie, loonbelastinggegevens, en vastgoedbelastinggegevens van Belastingdienst Caribisch Nederland, uitkeringsgegevens van SZW, en studiefinancieringsgegevens van de Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO).³¹⁾

In de volgende figuur wordt het gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen over de tijd heen weergegeven per eiland. De gegevens die gebruikt zijn voor deze figuur zijn te vinden op: StatLine - Caribisch NL; inkomen van particuliere huishoudens (cbs.nl).³²⁾ Hoge huishoudinkomens kunnen zwaar wegen in het gemiddeld huishoudinkomen, daarom berekent het CBS ook het mediane huishoudinkomen. Dit is het middelste inkomen als alle huishoudens op een rij worden gezet van een laag naar hoog huishoudinkomen. In andere woorden: 50 procent van de huishoudens heeft een lager inkomen dan dit mediane huishoudinkomen en 50 procent van de huishoudens heeft een hoger inkomen. Figuur 3.2.1.1 toont zowel het gemiddelde als de mediaan van het gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen.

In het algemeen is er sprake van een stijging van de huishoudinkomens over de tijd heen. Dit komt bijvoorbeeld omdat lonen en uitkeringen stijgen (zie respectievelijk paragraaf 2.1 en 3.1). Zoals duidelijk wordt in bovenstaande figuur liggen de gemiddelde huishoudinkomens hoger dan de mediane huishoudensinkomens. Dit is logisch aangezien zogenoemde uitschieters, hele hoge inkomens, dit gemiddelde inkomen (sterk) kunnen beïnvloeden. De gestandaardiseerde besteedbare huishoudinkomens op Bonaire zijn het laagst (zowel het gemiddelde huishoudinkomen als het mediane huishoudinkomen). In het vorige hoofdstuk is ook beschreven dat de lonen op Bonaire lager waren dan op de andere twee eilanden. Arbeid is een belangrijke, en voor de meeste huishoudens de belangrijkste, bron van inkomen (zie ook paragraaf 3.2.4). Daarnaast waren de bedragen voor de onderstand en de AOV in 2022 ook lager op Bonaire dan op Sint Eustatius en Saba (zie paragraaf 3.1. en bijlage 2).

3.2.2. Huishoudinkomen en leeftijd hoofdkostwinner

In deze paragraaf wordt meer inzicht gegeven in de (mediane gestandaardiseerde besteedbare) huishoudinkomens door te kijken naar de huishoudinkomens uitgesplitst naar de leeftijd van de hoofdkostwinner.³³⁾ De hoofdkostwinner is de persoon in het huishouden met de belangrijkste sociaaleconomische positie. Bevolkingsgegevens zijn ontleend aan de bevolkingsadministratie (PIVA: Persoonsinformatievoorziening Nederlandse Antillen en Aruba). Dit is interessant voor de monitor omdat huishoudinkomens afhankelijk kunnen zijn van kenmerken van de huishoudleden zoals de leeftijd. Dergelijke statistieken geven meer inzicht in hoe de huishoudinkomens samenhangen met bepaalde kenmerken, maar kunnen mogelijk ook inzicht geven in oorzaken van bestaande (inkomens)verschillen tussen de BES-eilanden.

Figuur 3.2.2.1 toont hoeveel procent van alle particuliere huishoudens op de drie eilanden een hoofdkostwinner heeft jonger dan 40 jaar, hoeveel procent een hoofdkostwinner heeft tussen de 40 en de 60 jaar en hoeveel procent van de huishoudens een hoofdkostwinner heeft van 60 jaar of ouder. In de figuur daarna, Figuur 3.2.2.2, staat het mediane gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen weergegeven uitgesplitst naar de leeftijd van de hoofdkostwinner (per eiland).

Figuur 3.2.2.2 laat zien dat het (mediane gestandaardiseerd besteedbaar) huishoudinkomen het hoogst is bij de middelste leeftijdsgroep: de huishoudinkomens zijn hoger indien de hoofdkostwinner tussen de 40 en de 60 jaar oud is dan wanneer deze jonger of ouder is.³⁴⁾ Verder laat Figuur 3.2.2.1 zien dat het aandeel huishoudens met een jonge(re) hoofdkostwinner op Bonaire hoger is dan op de andere twee BES-eilanden (30,6 procent op Bonaire en een kwart op Sint Eustatius en Saba).

3.2.3 Huishoudinkomen en huishoudsamenstelling

In deze paragraaf worden huishoudinkomens van verschillende huishoudtypes in Caribisch Nederland beschreven. De huishoudenssamenstelling is ontleend aan de huishoudensstatistiek. In de eerder genoemde StatLine-tabel worden de huishoudinkomens voor veel verschillende huishoudsamenstellingen weergegeven. In deze paragraaf wordt gefocust op de hoofdcategorieën: eenpersoonshuishoudens, eenoudergezinnen, paren (al dan niet met kinderen) en overige meerpersoonshuishoudens.³⁵⁾ In de eerste figuur staat het aandeel huishoudens per huishoudsamenstelling beschreven en in de figuur daarna worden de (mediane gestandaardiseerde besteedbare) huishoudinkomens per huishoudtype weergegeven.

Wat betreft huishoudsamenstelling zijn de grootste verschillen tussen de drie eilanden dat eenoudergezinnen en eenpersoonshuishoudens relatief vaak voorkomen op Sint Eustatius en paren relatief minder vaak. De (mediane gestandaardiseerde besteedbare) huishoudinkomens zijn doorgaans het hoogst bij paren en het laagst bij eenpersoonshuishoudens en eenoudergezinnen.³⁶⁾

Zoals eerder aangegeven zijn op StatLine meer gedetailleerde gegevens te vinden. Zo kan het onderscheid gemaakt worden tussen eenoudergezinnen waar alle kinderen jonger dan 18 jaar zijn en eenoudergezinnen waarin minimaal één kind ouder is dan 18 jaar. De mediaan van het gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen van de eerste groep huishoudens (eenoudergezinnen met enkel minderjarige kinderen) is lager dan het huishoudinkomen van de tweede groep (eenoudergezinnen waar niet alle kinderen minderjarig zijn). Een mogelijke verklaring hiervoor is dat volwassen kinderen ook een inkomen kunnen verdienen.

3.2.4 Huishoudinkomen en belangrijkste inkomstenbron

In deze paragraaf wordt weer gekeken naar (de mediaan van) het gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen, maar wordt dit uitgesplitst naar de voornaamste inkomstenbron van huishoudens.³⁷⁾ Meer specifiek wordt een onderscheid gemaakt tussen de volgende twee categorieën huishoudens:

• Huishoudens waarvoor inkomen als werk/zelfstandige de belangrijkste inkomstenbron is.
• Huishoudens waarvoor een overdrachtsinkomen de voornaamste inkomstenbron is. Dit zijn huishoudens waarvoor een uitkering, pensioen of studiefinanciering de voornaamste inkomensbron vormt.

Dit kan interessant zijn om te monitoren vanuit de gedachte dat “werken moet lonen”. Zoals eerder aangegeven heeft de Commissie in haar rapport aangegeven dit een belangrijk uitgangspunt te vinden en heeft vanuit die gedachte voorgesteld om het wettelijk minimumloon te verhogen.

Ook deze informatie is te raadplegen via de eerder genoemde StatLine-tabel. Van alle huishoudens is bij ongeveer 85 tot 90 procent inkomen uit arbeid de belangrijkste inkomstenbron en bij ongeveer 10 tot 15 procent van de huishoudens is een overdrachtsinkomen de voornaamste inkomstenbron. Dit geldt voor alle drie de eilanden en er zijn geen duidelijke trends over de tijd heen.

In de volgende figuur staat het gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen (mediaan) weergegeven uitgesplitst per voornaamste inkomstenbron en per eiland voor 2022 (voorlopige cijfers).

De inkomens van huishoudens die arbeid als voornaamste inkomstenbron hebben, zijn ongeveer twee keer zo hoog als de inkomens van huishoudens die een overdrachtsinkomen als voornaamste inkomstenbron hebben.

3.3.Inkomensongelijkheid

Tot slot wordt in dit hoofdstuk informatie gegeven over de mate van inkomensongelijkheid in Caribisch Nederland. Hierbij wordt gekeken of alle huishoudens min of meer hetzelfde inkomen hebben of dat er grote verschillen bestaan waarbij sommige huishoudens een heel hoog inkomen hebben en andere huishoudens een heel laag inkomen.

Om inkomensverschillen in kaart te brengen bestaan verschillende ongelijkheidsmaten.³⁸⁾ Dergelijke maten hebben als doel de inkomensongelijkheid in één getal samen te vatten. Elke maat kent daarbij zijn eigen interpretatie en heeft zowel voor- als nadelen. Bij het beschrijven van inkomensongelijkheid is het daarom belangrijk diverse maten naast elkaar te zetten om daarmee een zo compleet mogelijk beeld van de ongelijkheid te krijgen. Voor Caribisch Nederland berekent het CBS de Ratio 80/20 en de Gini-coëfficiënt.³⁹⁾ In de berekeningen van deze ongelijkheidmaten wordt het gestandaardiseerd besteedbaar huishoudinkomen gebruikt.

De 80/20 ratio is een eenvoudige en daarom frequent voorkomende manier om inkomensongelijkheid te meten. Eerst worden de huishoudinkomens gerangschikt in oplopende volgorde, waarna deze worden verdeeld in vijf gelijke groepen (iedere groep representeert 20% van de inkomens). De ratio 80/20 geeft vervolgens de verhouding van het totale inkomen van de hoogste inkomensgroep en het totale inkomen van de laagste inkomensgroep. In een gelijke inkomensverdeling is de ratio 80/20 gelijk aan 1. Hoe hoger de ratio 80/20 hoe hoger de ongelijkheid.

De ratio 80/20 beperkt zich tot de staarten van de verdeling (de hoogste en de laagste inkomens) en zegt niets over de tussenliggende inkomens. Hierdoor is de ratio 80/20 gevoeliger voor extreme inkomens dan maatstaven die de gehele inkomensverdeling meenemen. In tegenstelling tot de ratio 80/20 neemt de Gini-coëfficiënt alle afzonderlijke inkomens mee. De Gini-coëfficiënt wordt berekend als de helft van het gemiddeld verschil in inkomen tussen huishoudens gedeeld door het gemiddeld inkomen. De waarde van de Gini-coëfficiënt varieert tussen 0 (iedereen heeft een gelijk inkomen) en 1 (één huishouden beschikt over alle inkomens, de rest heeft niets). De Gini-coëfficiënt is de meest gebruikte maat voor inkomensongelijkheid.

Figuur 3.3.1 toont de ratio 80/20 voor alle drie de eilanden voor de periode 2011-2022. In Figuur 3.3.2 wordt voor dezelfde periode de Gini-coëfficiënt getoond. Alle cijfers die gebruikt zijn voor deze figuren staan op: StatLine - Caribisch NL; inkomensongelijkheid bij particuliere huishoudens (cbs.nl).

Beide maten laten zien dat de inkomensongelijkheid op Bonaire redelijk stabiel is. Voor Saba en Sint Eustatius laten beide maten zien dat de inkomensongelijkheid af lijkt te nemen: zowel de ratio 80/20 als de Gini-coëfficiënt waren in 2011 hoger dan in 2022 (voorlopige cijfers). Verder is de inkomensongelijkheid op Saba doorgaans het kleinst. Bonaire neemt in de meeste jaren de middenpositie in wat betreft inkomensongelijkheid.⁴⁰⁾

3.4.Conclusie en kanttekeningen

In dit hoofdstuk zijn de inkomens in Caribisch Nederland beschreven. Hierbij is niet enkel gekeken naar inkomen uit arbeid, maar ook naar inkomsten door middel van uitkeringen of vermogen. Er zijn in Caribisch Nederland meerdere uitkeringen zoals de onderstand en het ouderdomspensioen. In tegenstelling tot Europees Nederland is er in Caribisch Nederland op dit moment geen werkloosheidsvoorziening en geen inkomensafhankelijkekindregeling. In lijn met de aanbevelingen van de Commissie wordt de haalbaarheid hiervan momenteel wel verkend.

De huishoudinkomens waren op Bonaire lager dan op Sint Eustatius en Saba. In het vorige hoofdstuk was reeds te zien dat de lonen gemiddeld lager waren op Bonaire en in dit hoofdstuk is beschreven dat uitkeringen ook lager waren. Vanaf juli 2024 zijn de onderstand en de AOV voor de drie eilanden gelijkgetrokken.

Verder zijn in dit hoofdstuk verschillen in inkomens tussen groepen beschreven. Zo zijn huishoudinkomens hoger indien de hoofdkostwinner tussen de 40 en de 60 jaar is dan bij jongere en oudere hoofdkostwinners en hebben paren de hoogste besteedbare gestandaardiseerde huishoudinkomens. Verder zijn inkomens van huishoudens die arbeid als belangrijkste inkomstenbron hebben ongeveer twee keer zo hoog dan van huishoudens die een overdrachtsinkomen als belangrijkste inkomstenbron hebben. Dit is in lijn met het uitgangspunt dat werk moet lonen.

Tot slot is in dit hoofdstuk de inkomensongelijkheid in Caribisch Nederland beschreven. De inkomensongelijkheid is het laagst op Saba, gevolgd door Bonaire en vervolgens Sint Eustatius. Vooral voor Bonaire is de inkomensongelijkheid redelijk stabiel. Voor Saba en Sint Eustatius is de inkomensongelijkheid in 2022 lager dan in 2011.

Een belangrijk aandachtspunt is dat in bovenstaande analyses enkel (personen in) particuliere huishoudens met een waargenomen inkomen zijn meegenomen. Niet voor iedereen is een inkomen waargenomen (bekend in de beschikbare registraties). Het is niet uit te sluiten dat sommige personen een “zwart” inkomen/informeel werk hebben. Het CBS heeft hier geen informatie over. Het kan ook mogelijk zijn dat personen bijvoorbeeld verhuizingen (nog) niet doorgegeven hebben in de bevolkingsregistratie. In dat geval zit een persoon wel in de basispopulatie, maar kan het inkomen niet gekoppeld worden.

Eén manier waarop bedrijven om zouden kunnen gaan met hogere loonkosten als gevolg van een verhoging van het wettelijk minimumloon is door de hogere kosten door te berekenen aan de consument. Met andere woorden, door de prijzen (voor de geleverde goederen en diensten) te verhogen. Hierdoor zou er inflatie kunnen ontstaan: een stijging van prijzen van goederen en diensten waardoor mensen met hetzelfde geld minder kunnen kopen. In dit hoofdstuk wordt meer informatie gegeven over de inflatie in Caribisch Nederland. Het hoofdstuk begint met een korte uitleg over hoe inflatie door het CBS gemeten wordt en vervolgens wordt beschreven hoe de inflatie in Caribisch Nederland zich ontwikkelt over de tijd heen.

4.1. Meting inflatie

Om prijsveranderingen te kunnen berekenen, maakt het CBS gebruik van de ConsumentenPrijsIndex (CPI). De CPI geeft de kosten weer van een pakket goederen en diensten dat een gemiddeld huishouden aanschaft. Tabel 4.1.1 geeft weer naar welke goederen en diensten in Caribisch Nederland wordt gekeken voor het bepalen van de CPI.

Om de CPI te kunnen berekenen wordt naar twee aspecten gekeken. Ten eerste wordt in kaart gebracht waar bewoners van de drie eilanden hun geld aan uit geven. Elk goed en elke dienst in dit (uitgaven)pakket krijgt een gewicht dat aangeeft hoe belangrijk dit is in het consumptiepatroon van de bewoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba. Met andere woorden, er wordt gekeken naar hoeveel geld personen uitgeven aan een bepaald goed of bepaalde dienst. Om de wegingsfactoren van de verschillende goederen en diensten te bepalen, is gebruik gemaakt van het Budgetonderzoek waarin bewoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba uitgebreid bevraagd zijn naar hun bestedingspatroon. Alle drie de eilanden hebben een apart (uitgaven)pakket en aparte gewichten. Deze gewichten staan in de volgende tabel weergegeven.

Bovenstaande tabel toont dat in Caribisch Nederland huishoudens gemiddeld het meeste geld kwijt zijn aan voedingsmiddelen, huisvesting/water/energie en vervoer.⁴¹⁾ Uitgangspunt bij de berekening van de CPI zijn dus de uitgaven die huishoudens doen. De uitgaven van huishoudens kunnen in de loop van de tijd veranderen, bijvoorbeeld doordat er nieuwe producten op de markt komen of omdat de samenstelling van de bevolking anders wordt. Om deze veranderingen zo goed mogelijk te volgen, wordt het wegingsschema van CPI periodiek aangepast.⁴²⁾

Ten tweede wordt gekeken naar de kosten van de goederen en diensten die bewoners van Bonaire, Sint Eustatius en Saba kopen. Een deel van de prijzen wordt genoteerd door interviewers die langs winkels gaan. Daarnaast maakt het CBS gebruik van schriftelijke enquêtes, internetwaarneming en externe registraties. Op Bonaire worden van ongeveer 600 verschillende goederen en diensten bij ongeveer 125 berichtgevers de prijzen waargenomen. Op Saba en Sint Eustatius worden van ongeveer 350 goederen en diensten bij ongeveer 70 berichtgevers prijzen waargenomen. De nauwkeurigheid en representativiteit van de CPI worden gewaarborgd door van een groot en divers aantal producten maandelijks de prijs waar te nemen bij verschillende verkoopkanalen op alle drie de eilanden. Meer informatie over de CPI voor Caribisch Nederland is te vinden via: ConsumentenprijsindexBonaire, Sint Eustatius en Saba | CBS.

De CPI wordt dus berekend door te kijken naar wat bewoners van de BES-eilanden gemiddeld kopen én hoe duur deze producten zijn. De prijsverandering wordt vervolgens berekend door de CPI in een bepaalde periode te vergelijken met de CPI in een eerdere periode. Het is goed om te realiseren dat inflatie gaat over hoe prijzen veranderen over de tijd heen en niet over hoe hoog de prijzen zijn. Het is bekend dat het prijsniveau op de drie eilanden relatief hoog is. Het kleinschalige en insulaire karakter van Caribisch Nederland zorgt er bijvoorbeeld voor dat veel goederen geïmporteerd moeten worden. Indien de eilanden onderling met elkaar vergeleken worden, is het prijsniveau het hoogst op Saba: de consumentenprijzen op Saba zijn 18 procent hoger dan op Bonaire en op Sint Eustatius 11 procent hoger dan op Bonaire. Dit komt vooral omdat de prijzen van water en gas relatief hoog zijn op Saba en Sint Eustatius.⁴³⁾

4.2.Trend allebestedingen

Er zijn verschillende manieren om de prijsveranderingen over de tijd heen te bekijken. De eerste manier is door de prijsontwikkeling te bekijken ten opzichte van een referentiejaar. In onderstaande figuur is het prijsniveau over de tijd heen weergegeven voor de drie eilanden afzonderlijk. Het jaar 2017 is hierbij het referentiejaar.⁴⁴⁾ Het indexcijfer voor dit jaar is daarom 100. Indien het prijsniveau in een bepaald jaar lager is dan in 2017 is het indexcijfer voor dat jaar lager dan 100 en indien het prijsniveau in een bepaald jaar hoger is dan in 2017 dan is het indexcijfer voor dat jaar hoger dan 100.

Zoals bovenstaande figuur laat zien, is er over de tijd heen sprake van een stijging van de CPI. Dit betekent dat goederen en diensten over de tijd heen duurder zijn geworden. De meeste economen zijn het erover eens dat een lichte stijging van de prijzen/inflatie gewenst is. De Europese Centrale Bank (ECB) streeft bijvoorbeeld naar een inflatie van twee procent.⁴⁵⁾ Indien prijzen zouden dalen (er wordt dan gesproken over deflatie), zouden personen en bedrijven namelijk mogelijk wachten met het doen van aankopen wat een negatieve invloed kan hebben op de economie.

Over het algemeen is voor Bonaire, Sint Eustatius en Saba sprake van een vrij geleidelijke stijging van de prijzen over de tijd heen. Dit is ook wenselijk aangezien prijsontwikkelingen dan voor iedereen relatief voorspelbaar zijn. Een grote uitzondering is het jaar 2022. In dit jaar is er sprake van een piek wat betreft prijsstijgingen. Hierin zijn de BES-eilanden geen uitzondering: ook in andere landen was in dat jaar sprake van hoge inflatie.⁴⁶⁾ Vaak genoemde redenen voor deze wereldwijde piek in inflatie zijn het herstel na de COVID-19-pandemie en de Russische invasie in Oekraïne. Tot slot wordt duidelijk uit Figuur 4.2.1 dat de prijsstijging voor de drie eilanden min of meer of een verglijkbaar patroon heeft over de tijd.

Een tweede veel gebruikte manier om naar prijsontwikkelingen te kijken, is door middel van jaarmutaties. Dit betekent dat naar de CPI in een bepaalde periode gekeken wordt en deze vervolgens vergeleken wordt met de CPI in exact dezelfde periode een jaar eerder. Onderstaande figuur toont de CPI-jaarmutaties voor de drie BES-eilanden.

Zoals eerder beschreven, wordt een lichte inflatie (2 procent) over het algemeen als gunstig beschouwd. Zoals in bovenstaande figuur te zien, is in veel periodes sprake van een lichte inflatie. Grote uitzonderingen zijn de eerder beschreven piek in 2022 en een periode van deflatie tijdens de COVID-19-pandemie.⁴⁷⁾

In het huidige onderzoek zijn vooral de meest recente inflatiecijfers interessant. Zoals in paragraaf 2.1 beschreven, is het wettelijk minimumloon in januari 2024 én in juli 2024 verhoogd. Figuur 4.2.2 laat zien dat de inflatie in het eerste kwartaal van 2024 op Bonaire 3,4 procent was, op Sint Eustatius -0,4 procent en op Saba 1,9 procent. Het inflatiecijfer op Bonaire was in het eerste kwartaal van 2024 dus het hoogst van de BES-eilanden. Dit inflatiecijfer ligt echter lager dan het inflatiecijfer in het laatste kwartaal van 2023, want toen was het inflatiecijfer 4,1 procent. Ook in het tweede en derde kwartaal van 2024 is de inflatie in Caribisch Nederland niet uitzonderlijk hoog: op Bonaire ligt het in beide kwartalen op 2,5 procent, op Sint Eustatius op respectievelijk 2,5 en 3,1 procent en op Saba in beide kwartalen op 2 procent.

Om actuele ontwikkelingen in kaart te brengen, is het interessant om naar kwartaalmutaties te kijken (in plaats van naar jaarmutaties). Hierbij wordt de CPI in een kwartaal vergeleken met de CPI een kwartaal eerder. In Figuur 4.2.3 worden de kwartaalmutaties van de CPI voor de BES-eilanden getoond.

De meest recente cijfers zijn ook hier het meest interessant omdat de recente verhoging van het wettelijk minimumloon de aanleiding was om het huidige onderzoek te starten. Voor alle drie de eilanden geldt dat de prijsstijgingen voor alle drie de kwartalen in 2024 onder de twee procent liggen.

4.3.Per bestedingscategorie

Voor de berekening van bovenstaande inflatiecijfers is gekeken naar alle bestedingen samen. Deze cijfers laten geen uitzonderlijk hoge inflatiecijfers zien. Het is interessant om de inflatie in meer detail te bestuderen door naar de prijsontwikkelingen in afzonderlijke bestedingscategorieën te kijken. Het is mogelijk dat er bijvoorbeeld vooral sprake is van inflatie in sectoren waar relatief veel werknemers rond het wettelijk minimumloon betaald krijgen (zie hoofdstuk 2 voor meer informatie over lonen en bedrijfstakken).⁴⁸⁾ Ook andere beleidsmaatregelen (bijvoorbeeld subsidies op nutsvoorzieningen) kunnen inflatiecijfers van specifieke bestedingscategorieën beïnvloeden.⁴⁹⁾ In deze paragraaf wordt daarom meer inzicht gegeven in de prijsontwikkeling per bestedingscategorie.⁵⁰⁾ Aangezien de verhogingen van het wettelijk minimumloon de aanleiding zijn geweest voor dit onderzoek wordt nu gefocust op de cijfers van 2024 (kwartaal 1, kwartaal 2 en kwartaal 3). De volledige reeks van CPI-mutaties per bestedingscategorie vanaf 2010 is te vinden op StatLine.

In de volgende tabellen staan voor Bonaire (Tabel 4.3.1), Sint Eustatius (Tabel 4.3.2) en Saba (Tabel 4.3.3) zowel de jaarmutaties als de kwartaalmutaties voor de eerste drie kwartalen van 2024 weergegeven per bestedingscategorie.