2006: Windenergie

Windmolens zijn er in Nederland al heel lang. In 1221 verscheen in het Zeeuws-Vlaamse Willemskerke de allereerste. De traditionele windmolens werden voornamelijk gebruikt voor fysiek krachtwerk zoals het malen van graan, het zagen van hout of het verplaatsen van water. Aan het begin van de twintigste eeuw raakten ze in onbruik. De moderne windmolen, of windturbine, heeft als hoofdtaak het opwekken van elektriciteit. Al in de negentiende eeuw werd geëxperimenteerd met windturbines om elektriciteit te produceren. Het zou echter tot het einde van de twintigste eeuw duren voordat windenergie rendabel werd.

Oude windmolen versus een van de vroege nieuwe windmolens.
© Links: Utrechts Archief. Rechts: Nationaal Archief
Oude windmolen versus een van de vroege nieuwe windmolens.

Groei hernieuwbare energie

De komst van de moderne windmolen werd ingeluid in de jaren ’70. Tijdens de oliecrisis in 1973 experimenteerde Henk Lagerwey met een zelfgebouwde windturbine. Met een boomstam als mast bouwde hij een molen van 2,2 kW met twee wieken. Tijdens de tweede oliecrisis in 1979 werden de energieprijzen zo hoog dat windenergie voor het eerst interessant werd. Sinds het plaatsen van de eerste windturbines in Nederland in de jaren tachtig, voornamelijk op boerenerven, is de ontwikkeling van de windmolen belangrijk geweest voor de groei van hernieuwbare energie. Het vermogen van windmolens, en daarmee ook de elektriciteitsproductie, hangt samen met de ashoogte (de hoogte van de mast) en de diameter van de rotorbladen. Hoe groter de molen, hoe meer elektriciteit deze kan opwekken. Begin jaren negentig was de ashoogte van ruim driekwart van de windmolens niet hoger dan 30 meter. In 1999 werd de eerste windturbine geplaatst met een ashoogte van meer dan 70 meter. Zes jaar later volgde in 2005 voor het eerst een turbine met een ashoogte van meer dan 96 meter, waarvan het vermogen 2 MW bedroeg. Bij hedendaagse turbines kan het vermogen oplopen tot wel 11 MW, bij een ashoogte van ongeveer 150 meter.

De traditionele windmolen voorbij

De opbouw van windturbines ging in hoog tempo door. Dit zorgde ervoor dat in 2007 voor het eerst meer windenergie werd opgewekt dan op het hoogtepunt van de vorige twee eeuwen, namelijk 12,8 PJ ten opzichte van 10,4 PJ in 1868 (wind en water samen). De bruto productie wordt vanaf 1990 door het CBS gepubliceerd, voor eerdere jaren is er een schatting gemaakt op basis van cijfers van Rijksuniversiteit Groningen. Mijlpaal bij de moderne ontwikkeling van windenergie was de ingebruikname van het eerste offshore windmolenpark op de Noordzee, in 2006. Dit windmolenpark genaamd ‘NoordzeeWind‘, ook wel ‘Offshore Windpark Egmond aan Zee’ (OWEZ), bestaat uit 36 molens met een totale capaciteit van 108 MW. Mondjesmaat wordt er tegenwoordig ook weer gebruikgemaakt van waterkracht, om elektriciteit op te wekken, bijvoorbeeld bij het stuw- en sluizencomplex Hagestein.

Financiële ondersteuning van de overheid heeft een grote rol gespeeld bij de doorstart van windenergie. Belangrijk was onder meer de regeling Milieukwaliteit Elektriciteitsproductie (MEP). Deze regeling werd weliswaar in 2006 stopgezet, maar pas in 2017 bereikten de laatste projecten het einde van de looptijd van die ondersteuning. Vanaf 2008 is bovendien een nieuwe regeling actief, de Stimuleringsregeling Duurzame Energie (SDE, vanaf 2011 SDE+ en vanaf 2020 SDE++). De subsidie dekt het verschil tussen de kostprijs en de gemiddelde opbrengst van windenergie per kilowattuur. Inmiddels is deze subsidieregeling alleen nog beschikbaar voor windmolens op het land.

Subsidieloos windpark

Dat de rol van subsidies afneemt, betekent niet dat de bouw van windmolens stagneert. Integendeel, deze is nu ook zonder subsidie rendabel. In 2018 en 2019 werden de vergunningen voor de bouw van het eerste subsidieloze windpark op zee ter wereld uitgereikt, Hollandse Kust Zuid, met een totaal vermogen van 1,5 gigawatt. Dit park werd in 2023 in gebruik genomen en samen met het windpark Hollandse Kust Noord steeg het totaal vermogen van de windmolens op zee in dat jaar naar bijna 4 gigawatt. Hiermee steeg de capaciteit met maar liefst 55 procent ten opzichte van een jaar eerder.

Het aantal windturbines op het land en in de binnenwateren groeide tot 2008 sterk. Daarna stagneerde deze. Tussen 2014 en 2019 nam het netto aantal windturbines met slechts 4 toe. Deze geringe groei in aantallen zegt echter niet zoveel. Veel oude, kleine, turbines worden namelijk gesloopt en vernieuwd door nieuwe molens. Doordat de nieuwe generatie windturbines aanzienlijk groter zijn dan de oude, neemt het totale vermogen veel sterker toe dan het aantal turbines.

Bij de verdeling van de windmolens op land valt op dat de meeste windmolens in de kustprovincies staan. Dat is niet verwonderlijk, gezien het grotere windaanbod. Bij de plaatsing van de windmolens is het windaanbod echter niet de enige factor. Ook de beleving over de inpasbaarheid in het landschap speelt een belangrijke rol. In Flevoland stuiten windmolens op minder bezwaren. Hierdoor staan in deze provincie de meeste windmolens, ondanks dat Flevoland niet de meest gunstige windcondities heeft.

Bronnen