1959: Aardgas

De volgende grote ontwikkeling op energiegebied na de opkomst van aardolie werd ingeluid door de ontdekking van aardgas op het weiland van boer Kees Boon. Dit vond plaats in 1959 in de Groningse plaats Slochteren, waar de Nederlandse Aardoliemaatschappij (NAM) proefboringen deed. Aanvankelijk dacht de NAM dat de vondst klein was. Na enige tijd bleek het echter te gaan om het grootste gasveld ter wereld dat destijds bekend was. Nog altijd is dit het grootst bekende veld van Europa. De Nederlandse aardgaswinning zou de energievoorziening van Noord-West Europa sterk beïnvloeden.

Een lasser aan het werk in een enorme gasbuis, die onderdeel vormt van een gaszinker die Amsterdam-Zuid van gas moet voorzien.
© Nationaal Archief / Anefo
Een lasser aan het werk in een enorme gasbuis, die onderdeel vormt van een gaszinker die Amsterdam-Zuid van gas moet voorzien.

Groningse gas

Nederland ging vanaf de jaren zestig voor veel energietoepassingen over op aardgas en ook gingen Duitsland, België, Frankrijk en Italië massaal aardgas uit Nederland invoeren. Mede door het Groningse gas richtte de uitvoer van aardgas uit de Verenigde Staten, in de vorm van liquefied natural gas (lng), zich op Azië en niet op Europa. Pas in 2022 ging de VS ook veel lng naar Europa uitvoeren, als gevolg van de boycot van Russisch gas na de inval in Oekraïne. De Nederlandse gaskraan was toen om andere redenen al nagenoeg dichtgedraaid.

Na de vondst in 1959 zou het nog enkele jaren duren voordat de onderhandelingen over de verdeling van de aardgasopbrengsten afgerond waren. Daarna moest de infrastructuur worden aangelegd. Het ging daarbij vooral om de hoofdinfrastructuur, de distributie vanuit Groningen naar de rest van het land. De fijnere infrastructuur was er grotendeels al. In veel gemeentes lagen gasnetwerken waarmee stadsgas vanuit de fabrieken verspreid werd naar afnemers. In 1964, vijf jaar na de vondst in Slochteren, maakte aardgas nog altijd niet meer dan 2 procent van het totale energieverbruik uit. Daarna ging het snel: vanaf. In 1974 was de helft van alle in Nederland verbruikte energie van aardgas afkomstig. In datzelfde jaar verdrong aardgas aardolie als de belangrijkste energiedrager in Nederland. Deze positie bekleedde het tot en met 2021.

Razendsnelle transitie

Nederland is wereldwijd bekend geworden door deze snelle aardgastransitie, vermoedelijk een van de snelste die na de Tweede Wereldoorlog ergens in een land heeft plaatsgevonden. Tussen 1965 en 1975 groeide het aardgasverbruik in Nederland van 55 naar 1300 petajoule, oftewel met een factor 24. Ter vergelijking, in West-Europa groeide het gasverbruik in dezelfde periode met een factor 9. Uiteraard werd de onstuimige groei in Nederland veroorzaakt door de aanwezigheid van het makkelijk winbare Groningse gas en het grote, reeds aanwezige distributienet. Er werd ook haast gemaakt omdat men dacht dat kernenergie aardgas op termijn zou gaan verdringen.

De enorme opbrengsten van de aardgasbaten hielpen de verzorgingsstaat in Nederland te ontwikkelen. Er was ook een schaduwzijde. De aardgasexport verslechterde na enige tijd de concurrentiepositie van de Nederlandse industrie, dit fenomeen staat wereldwijd bekend als Dutch disease (Hollandse ziekte). De achtergrond hiervan is dat door de gasexporten de waarde van de gulden sterk steeg.

Groeiend aardgasgebruik

Met de 12 petajoule aan aardgas die in 1960 werd verbruikt, werd elektriciteit opgewekt. Aanvankelijk gingen als eerste de huishoudens en later de industrie het Nederlandse aardgas gebruiken. Binnen de industrie groeide vooral het verbruik door de chemische industrie sterk, bijvoorbeeld in de basischemie en bij de productie van kunstmest en chloor. Vanaf 1970 ging ook de energiesector steeds meer aardgas verbruiken. Behalve goedkoop was aardgas ook schoner in gebruik dan steenkool of olie, wat het gebruik stimuleerde. Vanaf eind jaren zestig groeide ook het aardgasverbruik in de dienstensector, onder andere voor ruimteverwarming en transport. Het verbruik door de landbouw kwam pas later op gang, toen tuinders massaal overgingen op het stoken van aardgas in kassen.

De transities naar aardolie en aardgas overlappen in de tijd. De aardolietransitie vond plaats van circa 1954 tot 1973, toen het aardolieverbruik stopte met groeien. De opkomst van aardgas begon in 1965 en eindigde circa 1976, toen de groei er bij aardgas uit raakte. De opkomst van beide brandstoffen beïnvloedde elkaar licht. De stijging van het aardolieverbruik was vanaf 1965 namelijk minder sterk dan in de jaren hiervoor. Dat wijst erop dat aardgas voor sommige toepassingen gunstiger was dan aardolie.

Het einde van het Groningse gastijdperk

Op 16 augustus 2012 was er een relatief zware aardbeving bij het Groningse Huizinge, boven het Groningenveld. De aardbevingsschade aan boerderijen en andere woningen die deze en andere aardbevingen veroorzaakten, leidden uiteindelijk tot het dichtdraaien van de gaskraan. In 2014 werd de winning in Groningen voor het eerst beperkt om de kans op aardbevingen te verkleinen. Per 17 april 2024 is het veld in Groningen definitief gesloten. Vijftig jaar eerder gingen de Limburgse kolenmijnen al dicht. Het gevolg van deze sluitingen is dat Nederland steenkool en aardgas moet invoeren. Hiermee is Nederland afhankelijker van het buitenland geworden voor de energievoorziening. In 2022 gold dit voor ruim drie kwart van de verbruikte energie.

Bronnen