1973: Oliecrisis

Het jaar 1973 vormde een kantelpunt in de geschiedenis van het naoorlogse energieverbruik: in dit jaar voltrok zich de eerste grote oliecrisis. Wereldwijd werd deze veroorzaakt doordat de machtig geworden olieproducenten uit het Midden-Oosten het aanbod dermate laag hielden dat de olieprijzen stegen. Daarbij kregen Nederland en enkele andere landen te maken met een olieboycot door Arabische staten, vanwege hun steun aan Israël tijdens de Jom Kippoeroorlog. Ten slotte kampten de Verenigde Staten in deze periode met afnemende economische groei. Het gevolg van de eerste oliecrisis was een plotselinge stagnatie van het energieverbruik.

Jongeren picknickend op een vrijwel lege snelweg in verband met olieboycot, 1973.
© Nationaal Archief / Anefo
Jongeren picknickend op een vrijwel lege snelweg in verband met olieboycot, 1973.

Naar aanleiding van de crisis werd het Internationaal Energieagentschap in Parijs opgericht om problemen te coördineren bij een tekort aan aardolie. Ook begonnen de geïndustrialiseerde landen nieuw energiebeleid te voeren. Belangrijke pijlers hieronder waren diversificatie van de energiemix, onafhankelijkheid van het buitenland en energiebesparing. Milieuvervuiling en de eindigheid van grondstoffen waren belangrijke thema’s geworden, die mede sturing gaven aan het nieuwe beleid. Een mijlpaal in dit verband was het rapport De grenzen aan de groei, dat de zogeheten Club van Rome in 1972 publiceerde.

In 1974 daalde het aardolieverbruik in Nederland met 12 procent ten opzichte van 1973. Het aardgasverbruik steeg met 7 procent, maar dit stak schril af ten opzichte van de uitbundige groei die aardgas in de jaren zestig en het begin van de jaren zeventig had gekend. Het steenkoolverbruik was stabiel en het verbruik van niet-fossiele energie groeide met 85 procent erg hard. In beide gevallen betrof het wel weinig energie ten opzichte van olie en gas. Al met al daalde het energieverbruik in 1974 met circa 1 procent, wat een sterke stagnatie is in vergelijking met de gemiddelde jaarlijkse groei van bijna 10 procent uit de jaren zestig. Het verbruik daalde vooral bij woningen, het wegverkeer en de scheepvaart.

Forse daling

Hoewel geopolitiek bij de eerste oliecrisis al een rol speelde, was dit bij de tweede oliecrisis in 1979 nog sterker het geval. Begin 1979 stootte in Iran ayatollah Khomeini de op het westen gerichte sjah van de troon. Hierop volgden ontwikkelingen die de energiemarkt enkele jaren fors verstoorden. En waar bij de eerste oliecrisis grosso modo alleen de groei van het totale energieverbruik stagneerde, ging het na 1980 ook daadwerkelijk omlaag. Het olieverbruik, dat in 1979 net weer op niveau van 1973 was gekomen, daalde na 1979 fors.

Niet alleen het olieverbruik daalde na 1979, ook het gasverbruik. De grootste daling van het totale energieverbruik deed zich voor in de gebouwde omgeving, dat is de combinatie van verbruik in woningen door huishoudens en de dienstensector. In de drie jaren 1980 t/m 1982 betrof dat circa 200 petajoule. Het niet-energetisch verbruik in de chemische industrie (vooral petrochemische bedrijven en de kunstmestindustrie) daalde circa 180 petajoule in deze drie jaren. Het finaal energieverbruik in de industrie daalde met 70 petajoule minder sterk.

Het steenkoolverbruik nam na 1979 weer toe. Het werd toegepast in twee nieuwe kolencentrales die in het kader van het diversificatiebeleid waren gebouwd. Tot de eerste oliecrisis werden diesel en stookolie veel als brandstof in elektriciteitscentrales gebruikt. Daarna nam het gebruik sterk af. Het totale olieverbruik kwam pas aan het begin van het huidige millennium boven het niveau van 1973 en 1979.

Kernenergie

Sinds 1969 wordt er ook elektriciteit uit kernenergie opgewekt en gebruikt in Nederland. De eerste kerncentrale was gevestigd in Dodewaard. In 1973 kwam daar nog een centrale in Borssele bij. Het totale kernenergieverbruik was met 46 PJ in 1980 het hoogst. In 1997 werd Dodewaard gesloten en bleef Borssele als enige over. Deze centrale heeft tegenwoordig een elektrisch vermogen van 485 MW (megawatt) en levert elk jaar ongeveer 40 petajoule aan stoom. Deze komt vrij uit de kernreactie. De stoom gaat een turbine in en leidt tot ca 13 PJ elektriciteit. Een rendement van 33% ongeveer. Er gaat 67% als warmte verloren via de schoorsteen.Nadat het er lang naar uitzag dat kernenergie in Nederland zou worden afgebouwd, zijn er nu juist uitbreidingsplannen. Het huidige kabinet wil twee kerncentrales laten bouwen, en de mogelijkheid onderzoeken van twee extra kerncentrales en van kleine kernreactoren (Small Modular Reactors). Kernenergie kan ingezet worden om de uitstoot van broeikasgassen terug te dringen. Vanwege het risico op erg hoge kosten, het kernafval dat vrijkomt en de kans op een ongeluk zijn experts en politici verdeeld over deze keuze.

Bronnen