1965: Groeiende energieverslaving

In de jaren zestig kreeg de hedendaagse consumptiemaatschappij gestalte. Mensen begonnen in steeds grotere mate producten af te nemen, waaronder energie. Zaken als wasmachines, stofzuigers en douches werden langzaamaan gemeengoed. Vanaf 1965 werd het aardgasnet heel fijnmazig uitgerold naar bijna alle woningen die centrale verwarming kregen. Voortaan kon niet alleen de woonkamer, maar het hele huis worden verwarmd. Met grote delen van het huis gebeurde dat ook. Wat in vroeger tijden luxe zou zijn geweest, was door de stijgende welvaart en de lage aardgasprijs heel betaalbaar geworden. Het energieverbruik ging dan ook pijlsnel omhoog. Verbruikten alle woningen tezamen in 1960 nog 216 petajoule, in 1970 was dit meer dan verdubbeld tot 484 petajoule. De bevolking groeide in deze periode met 10 procent.

Vrouw in 70-er jaren broekpak aan het koken op gasfornuis.
© Getty Images/iStockphoto
Vrouw in 70-er jaren broekpak aan het koken op gasfornuis.

Huisbrandolie

Minder bekend dan aardgas is het feit dat ook huisbrandolie een belangrijke rol had bij de stijging van het energieverbruik. Huisbrandolie is een iets zwaardere vorm van dieselolie die bij gebruikers in tanks stond opgeslagen, vaak in de tuin. Tot en met 1964 was steenkool inclusief het hiermee geproduceerde stadsgas de belangrijkste energiebron voor huishoudens. Vanaf 1965 werden aardolieproducten de belangrijkste energiebron: lpg, stookolie, maar vooral huisbrandolie. Pas in 1971 werd aardgas de belangrijkste energiebron voor woningen. Tegenwoordig is de brandstofmix wel anders, maar aardgas maakt volgens cijfers over 2023 nog steeds 62 procent van het huishoudelijk verbruik uit. Elektriciteit volgt met 24 procent, hernieuwbare energie met 10 procent en warmte uit stadsverwarming met 3 procent.

Isolatie en betere cv-ketels

Na de jaren zeventig begon het energieverbruik in woningen te dalen. De oorzaken van de daling zijn besparende maatregelen zoals betere isolatie van woningen en efficiëntere cv-ketels, zoals de verbeterd rendementsketel (VR) en de hoogrendementsketel (HR). De economische crisis van begin jaren tachtig zal ook een rol hebben gespeeld: consumenten zullen zuiniger met energie zijn omgesprongen. Gemiddeld genomen warmde het klimaat vanaf de jaren zeventig op, wat ook helpt om het gasverbruik te verminderen. Ondanks de opwarming waren er af en toe nog strenge winters, zoals in 1996 en 2010. De winter van 2014 was juist erg mild. Het jaarlijkse gasverbruik door huishoudens fluctueert nog altijd sterk vanwege het verschil in winters.

Afname energieverbruik

De Nederlandse bevolking is na de Tweede Wereldoorlog voortdurend blijven groeien en er zijn dan ook veel woningen bijgekomen. In 1960 telde Nederland 2,9 miljoen woningen, terwijl eind 2020 de mijlpaal van 8 miljoen woningen werd bereikt. Omgeslagen naar het aantal woningen piekte het energieverbruik van huishoudens in 1973. Het verbruik bedroeg toen gemiddeld 136 gigajoule per woning. In 1960 was dat maar 77 gigajoule. Na 1973 nam het energieverbruik per woning af. Dit gebeurde ondanks het feit dat een steeds hoger percentage woningen beschikte over centrale verwarming. In 1990 was het verbruik al gedaald naar74 gigajoule per woning. In 2020 lag het op 50 gigajoule. Als reactie op de sterk gestegen aardgasprijzen daalde het verbruik daarna naar 40 gigajoule in 2023. De daling wordt mede mogelijk gemaakt door nieuwe technieken die zijn ontstaan onder druk van de energietransitie, zoals als warmtepompen en de combinatie van zonnepanelen met elektrische verwarming.

Een alsmaar groeiend wagenpark

Ook bij het wegverkeer steeg het energieverbruik sterk vanaf 1960. Het benzineverbruik, vooral toegeschreven aan personenauto’s, steeg tot 1973 continu. Hierna stagneerde het, door verschillende oorzaken. Benzine werd fors duurder, waaraan ook accijns bijdroeg. Vanaf november ’73 tot aan begin ’74 kende Nederland een reeks autoloze zondagen. Ook werd in 1974 op alle wegen een maximumsnelheid van kracht; daarvoor was dat alleen binnen de bebouwde kom. Auto’s werden zuiniger en ook stapten mensen over op lpg- en dieselauto’s. Deze trend werd wel enigszins teniet gedaan door die naar steeds zwaardere auto’s. Mede hierdoor, en doordat steeds meer huishoudens twee wagens bezaten, steeg het benzineverbruik weer in de tweede helft van de jaren negentig. Daarna bleef het tot aan de coronacrisis op ongeveer hetzelfde niveau.

Dieselgebruik later op gang

Diesel laat een heel andere ontwikkeling zien. In de jaren zestig bleef het verbruik van diesel ver achter bij dat van benzine. Gedurende de jaren 1980 bleef het echter groeien, om benzine in 1990 in te halen. Het dieselverbruik in het wegverkeer bleef toenemen tot 2012. In tegenstelling tot benzine wordt diesel juist ook voor vrachtverkeer gebruikt. Alle grotere bestelwagens en vrachtwagens rijden erop.

Vanaf 2006 is er in Nederland biobrandstof op de markt, als bijmengsel van benzine en diesel. Vanaf 2017 betrof dit ongeveer 3 procent van de verkochte benzine en diesel. Als gevolg van EU-richtlijnen nam het aandeel in 2018 toe tot 7 procent. Van de overige energiedragers in het wegverkeer begon vanaf 1974 lpg in verbruik toe te nemen, met een piekverbruik rond 1990. Hierna zette een daling in van het verbruik van de overige energiedragers tot 2021. De stijging die dan optreedt heeft te maken met de opkomst van de elektrische auto.

De daling bij diesel, die vanaf 2012 inzette, was vooral het gevolg van twee belastingmaatregelen waarmee de accijnstarieven omhoog gingen en de diesel duurder werd. Als eerste kreeg de zogeheten rode diesel in 2012 hetzelfde accijnstarief als gewone autodiesel voor wegverkeer. Rode diesel had voorheen een lager accijnstarief en mocht alleen worden gebruikt door de bouw en landbouw buiten de openbare weg. Vervolgens werd in 2013 de accijns op de diesel voor wegverkeer verhoogd. Het gevolg hiervan was dat vrachtwagens meer in het buitenland gingen tanken, omdat de diesel in Nederland niet meer zo goedkoop was. Een andere ontwikkeling is de opkomst van buitenlandse vrachtwagens die gemakkelijker bij hun thuisstation tanken dan in Nederland.

Bronnen