9. Totaalbeeld huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag

Dit hoofdstuk geeft een totaalbeeld van het slachtofferschap van huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag. Er worden geen totaalcijfers voor huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag samen gegeven. Een dergelijke samenvoeging zou geen recht doet aan de inhoudelijke en beleidsmatig relevante verschillen tussen beide fenomenen. Ook wordt een totaalbeeld geschetst van de plegers, de gevolgen en het praten over huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag.

9.1 Slachtofferschap

Huiselijk geweld

In 2024 gaf 9 procent van de mensen van 16 jaar of ouder (bijna 1,3 miljoen mensen) aan in de afgelopen 12 maanden slachtoffer te zijn geweest van een of meerdere vormen van huiselijk geweld, hetzelfde als in 2020 en 2022 (toen ook 9 procent). Onder huiselijk geweld valt psychisch of fysiek geweld in huiselijk kring, stalking door de ex-partner of seksueel grensoverschrijdend gedrag in huiselijke kring.

Van de onderzochte vormen van huiselijk geweld in de afgelopen 12 maanden kwam in 2024 psychisch geweld²¹⁾ (6 procent) het vaakst voor, gevolgd door fysiek geweld (4 procent) en stalking door de ex-partner (2 procent). Het kleinste deel werd slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag in huiselijke kring (1 procent).

Seksueel grensoverschrijdend gedrag

In 2024 zei 12 procent van de bevolking van 16 jaar of ouder (ruim 1,7 miljoen mensen) dat zij in de afgelopen 12 maanden slachtoffer zijn geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Dit is vergelijkbaar met 2020 (11 procent), maar lager dan in 2022 (13 procent). Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag gaat het om offline en online seksuele intimidatie en fysiek seksueel geweld. Het gaat om voorvallen die binnen en buiten de huiselijke kring voorkwamen.

Bij de onderzochte vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag, waren de meesten slachtoffer van offline seksuele intimidatie (8 procent) in de afgelopen 12 maanden. Van online seksuele intimidatie was 5 procent slachtoffer. Bij fysiek seksueel geweld²²⁾ is dat 4 procent.

In vergelijking met 2020 zeggen meer mensen in 2024 slachtoffer te zijn van offline seksuele intimidatie. Bij online seksuele intimidatie is dat anders. Na een toename in 2022, daalde het percentage slachtoffers in 2024 tot het niveau van 2020. Fysiek seksueel geweld laat geen significante veranderingen zien.

Overlap tussen huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag

Tussen het slachtofferschap van huiselijk geweld en het slachtofferschap van seksueel grensoverschrijdend gedrag bestaat overlap. Zo kan huiselijk geweld seksueel van aard zijn, en andersom kan seksueel grensoverschrijdend gedrag in huiselijke kring plaatsvinden.

In 2024 werd 1 procent van de bevolking van 16 jaar of ouder (bijna 205 duizend mensen) in de afgelopen 12 maanden slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag door iemand uit de huiselijke kring. En andersom werd 8 procent (1,2 miljoen mensen) slachtoffer van huiselijk geweld dat geen seksueel karakter had. Omgekeerd vindt seksueel grensoverschrijdend gedrag voor het grootste deel niet in de huiselijke kring plaats. Van de bevolking van 16 jaar of ouder is 11 procent (bijna 1,6 miljoen mensen) slachtoffer geweest van seksueel grensoverschrijdend gedrag buiten de huiselijke kring. Dit is vergelijkbaar met het beeld dat in 2020 te zien was.

9.2 Slachtofferschap naar kenmerken

Huiselijk geweld

Mannen en vrouwen zijn ongeveer even vaak slachtoffer van huiselijk geweld. Jongeren zijn vaker slachtoffer dan ouderen. Zo werd 24 procent van de 16- tot 18-jarigen in de afgelopen 12 maanden slachtoffer, bij de 18- tot 24-jarigen was dat 19 procent en bij 65-plussers 2 procent. Bi-plus vrouwen krijgen het vaakst te maken met huiselijk geweld (17 procent). Ook mensen die zichzelf identificeren als non-binair/genderqueer geven met 26 procent relatief vaak aan slachtoffer te zijn van huiselijk geweld (zie Tabellenset).

Seksueel grensoverschrijdend gedrag

Vrouwen zijn meer dan twee keer zo vaak slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag als mannen (16 tegen 7 procent). Jongeren krijgen er vaker dan ouderen mee te maken. Waar 16- tot 18-jarigen en 18- tot 24-jarigen met respectievelijk 25 en 30 procent relatief vaak slachtoffer zijn in de afgelopen 12 maanden, is dat bij 65-plussers minder het geval (3 procent). Van de jonge vrouwen van 16 tot 18 jaar is ruim een derde (36 procent) slachtoffer geweest. Bij vrouwen van 18 tot 24 jaar was dat twee vijfde (43 procent).

Als het gaat om seksuele oriëntatie, zijn bi-plus vrouwen (34 procent) het vaakst slachtoffer van seksueel grensoverschrijdend gedrag. Van de non-binair/genderqueer mensen geeft 31 procent aan slachtoffer te zijn geweest. Ook mensen met een afgeronde hbo- of wo-opleiding en inwoners van meer verstedelijkte gemeenten zijn relatief vaak slachtoffer (zie Tabellenset).

9.3 Structureel slachtofferschap

Huiselijk geweld

Voor 7 procent van de bevolking van 16 jaar of ouder (990 duizend mensen) was een van de vormen van huiselijk geweld in de afgelopen 12 maanden structureel; dat wil zeggen (bijna) dagelijks, wekelijks of maandelijks²³⁾²⁴⁾. Bijna 29 duizend mensen kregen structureel te maken met seksueel grensoverschrijdend gedrag door iemand uit de huiselijke kring (0,2 procent).

Seksueel grensoverschrijdend gedrag

Met structureel seksueel grensoverschrijdend gedrag – intimidatie en geweld dat ten minste eens per maand plaatsvond – had in de afgelopen 12 maanden 2 procent van de bevolking van 16 jaar of ouder (230 duizend mensen) te maken. Bij structureel seksueel huiselijk geweld was dat 0,2 procent (bijna 29 duizend mensen). Dit is dezelfde groep slachtoffers als de groep slachtoffers van structureel seksueel grensoverschrijdend gedrag door iemand uit de huiselijke kring, zoals beschreven in de laatste zin van de vorige paragraaf.

9.4 Plegers

Huiselijk geweld

Huiselijk geweld wordt het vaakst gepleegd door de partner of ex-partner. Bij psychisch geweld geeft 41 procent van de slachtoffers aan dat de partner de pleger was, bij fysiek geweld in huiselijke kring 31 procent. De ex-partner was door respectievelijk 19 en 11 procent van de slachtoffers als pleger aangewezen. Slachtoffers van psychisch geweld in huiselijke kring noemen ook relatief vaak een ouder als pleger. Broers, zussen, kinderen of andere familieleden worden minder vaak als pleger aangewezen.

Mannen zijn vaker pleger van huiselijk geweld dan vrouwen (zie tabel 3 in bijlage A). Zo zegt 37 procent van de slachtoffers van psychisch geweld in huiselijke kring dat de pleger een man was, 27 procent noemt een vrouw als pleger. Bij fysiek geweld in huiselijke kring wijst 48 procent een mannelijke en 28 procent een vrouwelijke pleger aan. Van de slachtoffers van stalking door een ex-partner geeft 61 procent aan dat de pleger een man was en 39 procent een vrouw.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag

Plegers van seksuele voorvallen behoren vaak niet tot de huiselijke kring van het slachtoffer. Bij offline en online seksuele intimidatie is de pleger bij ongeveer de helft van de gevallen een onbekende buiten de huiselijke kring. Bij fysiek seksueel geweld kennen de meeste slachtoffers de pleger (61 procent). Plegers van buiten de huiselijke kring die relatief vaak worden genoemd zijn dates, goede vrienden/vriendinnen, collega’s, kennissen van het uitgaan/ feestjes en – bij online seksuele intimidatie – online kennissen.

Bij seksueel grensoverschrijdend gedrag zijn plegers voor het overgrote deel mannelijk (zie tabel 3 in bijlage A). Bij offline seksuele intimidatie geeft 80 procent van de slachtoffers aan dat de pleger een man was, bij online seksuele intimidatie is dat 68 procent, en bij fysiek seksueel geweld 79 procent.

9.5 Gevolgen

Bij de interpretatie van de cijfers over de gevolgen van huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag moet rekening worden gehouden met de ernst van de ervaring en de impact op het slachtoffer bij de onderliggende vormen van huiselijk geweld en seksueel grensoverschrijdend gedrag: deze lopen sterk uiteen. Ze variëren bij fysiek seksueel geweld bijvoorbeeld van voorvallen zoals ongewenste aanrakingen tot vergrijpen als fysieke mishandeling.

Huiselijk geweld

Als gevolg van het geweld, heeft ongeveer twee derde van de slachtoffers van psychisch geweld in de huiselijk kring problemen gehad (64 procent, zie ook tabel 4 in bijlage A). Van de slachtoffers van fysiek geweld in huiselijke kring geeft 49 procent dat aan, en van de slachtoffers van stalking door ex-partner 67 procent.

In het algemeen komen psychische problemen het meest voor als gevolg van huiselijk geweld. Relatieproblemen, lichamelijke problemen en problemen met (een deel van) de familie worden relatief gezien ook vaak door slachtoffers genoemd.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag

Slachtoffers van offline seksuele intimidatie, online seksuele intimidatie en fysiek seksueel geweld geven met respectievelijk 24, 20 en 32 procent aan problemen te hebben ervaren als gevolg van het seksueel grensoverschrijdend gedrag, (zie ook tabel 4 in bijlage A). Als bij fysiek seksueel geweld alleen naar de slachtoffers van seksuele handelingen (ongewenste ervaringen met aftrekken of vingeren, orale seks, geslachtsgemeenschap of anale seks) wordt gekeken, ervaart een ruime meerderheid (66 procent) gevolgen.

Als gevolg van het seksueel grensoverschrijdend gedrag worden psychisch problemen het vaakst genoemd. Ook seksuele problemen en relatieproblemen worden relatief vaak door slachtoffers genoemd.

9.6 Praten over ervaringen

Huiselijk geweld

De meerderheid van de slachtoffers van huiselijk geweld praat met iemand over hun ervaringen (zie ook tabel 5 in bijlage A). Afhankelijk van het soort voorval zeggen 7 à 8 op de 10 slachtoffers met iemand te hebben gepraat. Het meest wordt gesproken met mensen in de eigen sociale kring; vooral met vrienden/vriendinnen (30 tot 50 procent), de partner (20 tot 40 procent), en met andere gezins- of familieleden (30 tot 40 procent).

Professionele hulpverleners zoals (huis)artsen, psychologen of maatschappelijk werkers worden ook relatief vaak benaderd. Met Veilig Thuis wordt naar verhouding weinig contact opgenomen. Ook met de politie wordt weinig contact opgenomen. Slachtoffers van stalking door de ex-partner nemen het vaakst contact op met de politie (9 procent). Bij de andere vormen van huiselijk geweld wordt door slechts ongeveer 4 procent van de slachtoffers contact opgenomen met de politie. Ongeveer de helft van de slachtoffers die contact leggen met de politie doet aangifte.

Seksueel grensoverschrijdend gedrag

Het merendeel van de slachtoffers van seksueel grensoverschrijdend gedrag praat met iemand over hun ervaringen (zie ook tabel 5 in bijlage A). Afhankelijk van het soort voorval, zeggen 6 à 7 op de 10 slachtoffers met iemand gepraat te hebben.

Het meest wordt gesproken met mensen in de eigen sociale kring, vooral met vrienden/vriendinnen (35 tot 50 procent) en de partner (15 tot 25 procent). Slachtoffers praten minder vaak met hulpverleners zoals (huis)artsen, psychologen of maatschappelijk werkers (5 tot 10 procent). Met Veilig Thuis of Centrum Seksueel Geweld wordt nagenoeg geen contact gezocht. Met de politie praat 1 procent van de slachtoffers over hun ervaringen, ongeveer de helft daarvan doet vervolgens ook aangifte.