7. Fysiek seksueel geweld
Bij fysiek seksueel geweld gaat het om alle vormen van seksueel grensoverschrijdend gedrag waarbij lichamelijk contact plaatsvond, variërend van ongewenste aanrakingen tot verkrachting. Dit fysiek seksueel geweld kan gebeuren binnen of buiten de huiselijke kring.
7.1 Slachtofferschap
In 2024 gaf 9 procent van de mensen van 16 jaar of ouder aan in de afgelopen vijf jaar slachtoffer te zijn geweest van fysiek seksueel geweld14). Dit percentage is vergelijkbaar met 2022, toen 9 procent aangaf slachtoffer te zijn geweest in de afgelopen vijf jaar. In 2024 zei 4 procent (ruim 520 duizend mensen) dat ze in de afgelopen 12 maanden fysiek seksueel geweld hebben meegemaakt. Dit is vergelijkbaar met 2020 en 2022.
Ongewenst op een seksuele manier aangeraakt worden komt het vaakst voor (3 procent), gevolgd door ongewenst zoenen (1 procent). Seksuele handelingen zoals aftrekken, geslachtsgemeenschap en orale of anale seks worden minder vaak genoemd.
| 2024 (% personen van 16 jaar of ouder) | 2022 (% personen van 16 jaar of ouder) | 2020 (% personen van 16 jaar of ouder) | |
|---|---|---|---|
| Fysiek seksueel geweld totaal | 3,5 | 3,5 | 3,3 |
| Waarbij het volgende gebeurde: | |||
| Aanraken op seksuele manier | 2,8 | 2,9 | 2,5 |
| Ongewenst zoenen | 1,4 | 1,4 | 1,3 |
| Aftrekken of vingeren | 0,4 | 0,5 | 0,3 |
| Geslachtsgemeenschap | 0,3 | 0,4 | 0,3 |
| Orale seks | 0,2 | 0,2 | 0,2 |
| Anale seks | 0,1 | 0,2 | 0,1 |
| Bron: CBS, WODC | |||
| 1) Meerdere antwoorden mogelijk. | |||
Slachtoffers naar kenmerken
Vrouwen worden vaker dan mannen slachtoffer van fysiek seksueel geweld. Jongeren (met name 18- tot 24-jarigen) worden vaker slachtoffer dan ouderen. Zo gaf 18 procent van de 18- tot 24-jarige vrouwen aan in de afgelopen 12 maanden fysiek seksueel geweld te hebben meegemaakt. Dit is drie keer zo vaak als hun mannelijke leeftijdgenoten. Bi-plus vrouwen worden het vaakst slachtoffer: 13 procent in het afgelopen jaar. Heteroseksuele mannen worden het minst vaak slachtoffer (1 procent).
| 2024 (% personen van 16 jaar of ouder) | ||
|---|---|---|
| Totaal | 3,5 | |
| Geslacht | Vrouwen | 5,3 |
| Geslacht | Mannen | 1,7 |
| Leeftijd | 16 tot 18 jaar | 9,2 |
| Leeftijd | 18 tot 24 jaar | 12 |
| Leeftijd | 24 tot 45 jaar | 4,6 |
| Leeftijd | 45 tot 65 jaar | 1,8 |
| Leeftijd | 65 jaar of ouder | 0,7 |
| Seksuele oriëntatie | Homoseksuele vrouwen | 3,7 |
| Seksuele oriëntatie | Homoseksuele mannen | 7,6 |
| Seksuele oriëntatie | Bi-plus vrouwen | 12,5 |
| Seksuele oriëntatie | Bi-plus mannen | 4,3 |
| Seksuele oriëntatie | Heteroseksuele vrouwen | 4,6 |
| Seksuele oriëntatie | Heteroseksuele mannen | 1,2 |
| Bron: CBS, WODC | ||
Vrouwen worden vaker dan mannen slachtoffer van de volgende vormen van fysiek seksueel geweld: op een seksuele manier aanraken (4 tegen 1 procent), zoenen (2 tegen 1 procent), aftrekken of vingeren (0,7 tegen 0,1 procent), geslachtsgemeenschap (0,6 tegen 0,1 procent) en orale seks (0,3 tegen 0,1 procent) en anale seks (0,3 tegen 0,0 procent). In alle gevallen gaat het om ongewenste ervaringen.
| Vrouwen (% personen van 16 jaar of ouder) | Mannen (% personen van 16 jaar of ouder) | |
|---|---|---|
| Fysiek seksueel geweld totaal | 5,3 | 1,7 |
| Waarbij het volgende gebeurde: | ||
| Aanraken op seksuele manier | 4,2 | 1,3 |
| Ongewenst zoenen | 2,2 | 0,6 |
| Aftrekken of vingeren | 0,7 | 0,1 |
| Geslachtsgemeenschap | 0,6 | 0,1 |
| Orale seks | 0,3 | 0,1 |
| Anale seks | 0,3 | 0,0 |
| Bron: CBS, WODC | ||
| 1) Meerdere antwoorden mogelijk. | ||
Aantal vormen
Ruim twee derde van de mensen die in de afgelopen 12 maanden slachtoffer zijn geweest van fysiek seksueel geweld heeft één vorm meegemaakt (69 procent). Bij 26 procent ging het om twee of drie van de onderzochte vormen en bij 6 procent om meer dan drie vormen.
| 2024 | |
|---|---|
| 1 vorm | 68,8 |
| 2 of 3 vormen | 25,7 |
| 4 tot 7 vormen | 5,5 |
| Bron: CBS, WODC | |
| Het betreft hier slachtoffers van fysiek seksueel geweld van 16 jaar of ouder. | |
7.2 Structurele vormen
Bij 4 procent van de slachtoffers (bijna 20 duizend mensen) die het fysiek seksueel geweld in de afgelopen 12 maanden meemaakten, had het dit een structureel karakter (zie ook tabel 2 in bijlage A). Dit is 0,1 procent van de totale bevolking van 16 jaar of ouder. De meesten gaven aan dat het fysiek seksueel geweld maandelijks (2 procent) of wekelijks (1 procent) gebeurde en minder dan 1 procent zei dat het (bijna) elke dag plaatsvond.
| (Bijna) dagelijks (% slachtoffers van betreffende voorval in afgelopen 12 maanden) | Wekelijks (% slachtoffers van betreffende voorval in afgelopen 12 maanden) | Maandelijks (% slachtoffers van betreffende voorval in afgelopen 12 maanden) | |
|---|---|---|---|
| Fysiek seksueel geweld totaal | 0,6 | 1,2 | 2 |
| Waarbij het volgende gebeurde: | |||
| Aanraken op seksuele manier | 0,7 | 0,9 | 2,7 |
| Geslachtsgemeenschap | 2,6 | 7,6 | 1,2 |
| Aftrekken of vingeren | 3,4 | 1,5 | 8,2 |
| Ongewenst zoenen | 1 | 1,1 | 1,4 |
| Bron: CBS, WODC | |||
| 1) Meerdere antwoorden mogelijk. 2) De voorvallen 'orale seks' en 'anale seks' ontbreken i.v.m. te weinig waarnemingen. | |||
7.3 Plegers
Bij 81 procent van de slachtoffers was de pleger iemand buiten de huiselijke kring. Bij 14 procent gebeurde het juist door mensen binnen de huiselijke kring, en bij 3 procent door mensen zowel binnen als buiten de huiselijke kring.
De plegers zijn meestal mannen. Zo zegt 79 procent van de slachtoffers dat de pleger een man was (of meerdere mannen). Bij 14 procent was de pleger een vrouw (of meerdere vrouwen)15). Bij 4 procent ging het om zowel mannelijke als vrouwelijke plegers, en 3 procent heeft niet aangegeven wie de pleger was (zie ook tabel 3 in bijlage A).
Van de slachtoffers waarbij het geweld zich afspeelde binnen de huiselijke kring, gaf 8 procent aan dat de partner de pleger was van het fysiek seksueel geweld. Van de slachtoffers waarbij het geweld zich afspeelde buiten de huiselijke kring, kende 25 procent van de slachtoffers de pleger vanuit het uitgaansleven. Ook nieuwe dates (12 procent) of goede vrienden (12 procent) werden relatief vaak genoemd als pleger. Toch was in de meeste gevallen de pleger een onbekende (37 procent).
Voor 3 procent van de slachtoffers werd het fysiek seksueel geweld gepleegd door iemand in een hogere hiërarchische positie buiten de huiselijke kring, zoals een leidinggevende, docent, coach of religieus leider.
| 2024 (% slachtoffers in de afgelopen 12 maanden) | |
|---|---|
| Binnen huiselijke kring | |
| mannelijke partner | 7,6 |
| mannelijke ex-partner | 6,1 |
| vrouwelijke ex-partner | 1,1 |
| vrouwelijke partner | 0,7 |
| broer | 0,2 |
| vader | 0,1 |
| zoon | 0,1 |
| moeder | 0 |
| zus | 0 |
| dochter | 0 |
| ander mannelijk familielid | 2,1 |
| ander vrouwelijk familielid | 0,3 |
| Buiten huiselijke kring | |
| onbekende | 37,3 |
| kennis van uitgaan of feestje | 24,9 |
| date / iemand net ontmoet | 12 |
| goede vriend(in) | 12 |
| collega | 9 |
| medeleerling / medestudent | 2,8 |
| sekspartner (geen relatie) | 2,5 |
| online kennis (niet in echt ontmoet) | 0,9 |
| leidinggevende | 1,3 |
| teamgenoot | 0,6 |
| coach of trainer | 0,2 |
| docent | 1 |
| arts of zorgverlener | 0,3 |
| religieus leider | 0,1 |
| iemand anders | 10,1 |
| Bron: CBS, WODC | |
| 1) Meerdere antwoorden mogelijk. | |
Aan slachtoffers van fysiek seksueel geweld waarbij seksuele handelingen16) werden gepleegd, is gevraagd wat de pleger deed voordat het gebeurde, dus welke pressiemiddelen werden gebruikt. Twee derde (64 procent) gaf aan dat het ging om aandringen of zeuren. Bij ruim een op de vijf werd er misbruik van gemaakt dat het slachtoffer onder invloed van alcohol of drugs was toen het gebeurde (23 procent). Bij 21 procent werd de pleger boos of agressief en bij 15 procent gebruikte de pleger geweld.
| 2024 (% slachtoffers in de afgelopen 12 maanden) | |
|---|---|
| Aandringen of zeuren | 64 |
| Misbruik ervan maken dat slachtoffer onder invloed van alcohol of drugs is | 22,5 |
| Boos of agressief worden | 20,9 |
| Geweld gebruiken | 14,6 |
| Chanteren | 11,5 |
| Drogeren met alcohol of drugs | 11,2 |
| Dreigen met geweld | 4,2 |
| Anders | 29,9 |
| Bron: CBS, WODC | |
| 1) Meerdere antwoorden mogelijk. 2) Exclusief de voorvallen ongewenst aanraken op een seksuele manier en ongewenst zoenen. | |
7.4 Reactie en gevolgen
Op het moment van het voorval was de meest voorkomende reactie van het slachtoffer17) ‘wegdraaien’. Bijna de helft (47 procent) zegt instinctief het hoofd of lichaam te hebben weggedraaid. Andere naar verhouding vaak voorkomende reacties waren bevriezen (33 procent), wachten tot het voorbij was (30 procent), schreeuwen of duidelijk ‘nee’ zeggen (30 procent), overhalen te stoppen (22 procent) en duwen of vechten (17 procent).
| 2024 (% slachtoffers in de afgelopen 12 maanden) | |
|---|---|
| Hoofd of lichaam wegdraaien | 47 |
| Bevriezen | 33 |
| Wachten tot het voorbij is | 30 |
| Duidelijk 'nee' zeggen of schreeuwen | 29,6 |
| Proberen de ander over te halen te stoppen | 21,6 |
| Duwen of vechten | 16,6 |
| Proberen te vluchten | 10,8 |
| Huilen | 5,5 |
| Anders | 16,7 |
| Bron: CBS, WODC | |
| 1) Meerdere antwoorden mogelijk. | |
Een derde van de slachtoffers (32 procent) geeft aan dat het fysiek seksueel geweld gevolgen heeft gehad. Vrouwen gaven dit vaker aan dan mannen, respectievelijk 35 en 21 procent. Psychische problemen (23 procent) werden het meest genoemd, gevolgd door seksuele problemen (13 procent), relatieproblemen (12 procent) en lichamelijke problemen (5 procent).
| 2024 (% slachtoffers in de afgelopen 12 maanden) | |
|---|---|
| Heeft gevolgen gehad | 32 |
| Psychische problemen | 23,1 |
| Seksuele problemen | 13,2 |
| Relatieproblemen | 11,8 |
| Lichamelijke problemen | 5,3 |
| Andere problemen met werk en/of opleiding | 4,2 |
| Kon (een tijdje) niet meer werken | 2,1 |
| Problemen met (een deel van) familie | 1,8 |
| Zwangerschap | 0,3 |
| Andere problemen | 6,2 |
| Bron: CBS, WODC | |
| 1) Meerdere antwoorden mogelijk. | |
Wanneer uitsluitend gekeken wordt naar de ongewenste ervaringen met seksuele handelingen (dus exclusief aanraken op een seksuele manier en ongewenst zoenen), blijkt dat die ervaringen grotere gevolgen hebben. Twee derde (66 procent) van de slachtoffers die te maken hadden met ongewenste seksuele handelingen zei gevolgen hiervan te ondervinden. Psychische problemen (53 procent) werden het vaakst genoemd, gevolgd door seksuele problemen (43 procent), relatieproblemen (32 procent) en lichamelijke problemen (16 procent).
7.5 Praten over ervaringen
Bijna zeven op de tien slachtoffers van fysiek seksueel geweld hebben met iemand gesproken over hun ervaringen (68 procent, zie ook tabel 5 in bijlage A). Dit was meestal met een vriend of vriendin (51 procent), gevolgd door de partner (24 procent) of een ander gezins- of familielid (14 procent). Ook praatte ruim 9 procent met een (huis)arts, psycholoog of maatschappelijk werker. Minder dan 1 procent sprak met iemand van Veilig Thuis of van het Centrum Seksueel Geweld. En 1,3 procent sprak met de politie en 0,8 procent deed aangifte.
| 2024 (% slachtoffers in de afgelopen 12 maanden) | |
|---|---|
| Met iemand gepraat | 68,4 |
| Vriend/vriendin | 51,1 |
| Partner | 23,6 |
| Ander gezins- of familielid | 13,8 |
| Hulpverlener (bijv. (huis)arts, psycholoog) | 9,2 |
| Politie | 1,3 |
| Hulpverlener Centrum Seksueel Geweld | 0,3 |
| Medewerker Veilig Thuis | 0 |
| Met iemand anders | 7 |
| Bron: CBS, WODC | |
| 1) Meerdere antwoorden mogelijk. | |
15) Bij vrouwelijke slachtoffers is de pleger bijna altijd een man (93 procent). Bij mannelijke slachtoffers is de pleger vaker een vrouw dan een man (56 tegen 31 procent).
16) Hiermee worden bedoeld tegen de eigen wil aftrekken of vingeren, orale seks, geslachtsgemeenschap en/of anale seks. Tegen de eigen wil aanraken op een seksuele manier en tegen de eigen wil zoenen blijven buiten beschouwing.
17) Vanwege de fysieke component bij deze vorm van seksueel grensoverschrijdend gedrag is ook gevraagd naar de reactie van het slachtoffer op het geweld. Het kan gaan om fight-, flight- en/of freeze-reacties. Hoe iemand ook reageert op het geweld, het moge duidelijk zijn dat het nooit de schuld van het slachtoffer is.