6. Overheidsmaatregelen: gezondere voedingskeuzes

In het Nationaal Preventieakkoord heeft de Rijksoverheid in 2018 met meer dan 70 maatschappelijke organisaties afspraken gemaakt om Nederlanders gezonder te maken door onder andere overgewicht en problematisch alcoholgebruik terug te dringen. De doelen in het akkoord richten zich op het jaar 2040. Om overgewicht terug te dringen wil de Rijksoverheid een gezondere dagelijkse omgeving creëren voor mensen. Enkele voorgestelde maatregelen om dit wellicht te kunnen bereiken zijn: de btw op groente en fruit verlagen, hogere belastingen op frisdrank en bier, een suikerbelasting, en afspraken met producenten over gezonder voedsel (Rijksoverheid, 2018). In dit hoofdstuk staat centraal welke effecten Nederlanders verwachten van mogelijke maatregelen die de overheid kan nemen om gezonder eten te bevorderen, en hoe ze aankijken tegen de rollen en verantwoordelijkheden bij het terugdringen van overgewicht.

6.1 Verwachte effecten van overheidsmaatregelen op gezondere voedingskeuzes Nederlanders

Gezonde producten goedkoper maken naar verwachting het meest effectief

Het overgrote deel van de volwassenen denkt dat het goedkoper maken van gezonde producten ertoe leidt dat mensen in Nederland gezondere voedingskeuzes maken: 57 procent verwacht dat dit zeker het geval is en 32 procent denkt dat dat waarschijnlijk gebeurt. Ook van meer gezonde producten in kantines, kiosken en tankstations, van ongezonde producten duurder maken, en van duidelijker op de verpakking aangeven of een product gezond is of niet, denkt een (ruime) meerderheid dat de bevolking hierdoor zeker of waarschijnlijk gezondere voedingskeuzes zal maken. Het minste effect wordt verwacht van verplichte vermelding van het aantal calorieën op de menukaart van restaurants, cafés en afhaalpunten. Minder dan 40 procent denkt dat deze maatregel zeker of waarschijnlijk positief zal uitwerken op de voedingskeuzes van Nederlanders.

Vrouwen verwachten vaker effect van overheidsmaatregelen dan mannen

Van de meeste overheidsmaatregelen denken vrouwen vaker dan mannen dat mensen in Nederland gezondere voedingskeuzes gaan maken. Zo verwacht 45 procent van de vrouwen dat het beschikbaar stellen van meer gezonde producten in kantines, kiosken en tankstations zeker tot gezondere voedingskeuzes leidt, tegen 31 procent van de mannen.

Jongere leeftijdsgroepen verwachten meer van de maatregelen dan de oudere

18- tot 25-jarigen en vooral 25- tot 45-jarigen denken vaker dan oudere leeftijdsgroepen dat de overheidsmaatregelen zeker tot gezondere keuzes leiden. Bijna twee op de drie 18- tot 45-jarigen verwachten bijvoorbeeld dat gezonde producten goedkoper maken zeker tot gezondere voedingskeuzes van de Nederlanders zal leiden, tegen minder dan de helft van de 65-plussers.

Lage inkomens verwachten meer effect van goedkopere gezonde producten dan hoge inkomens

Van de personen met de laagste inkomens denkt 63 procent dat het goedkoper maken van gezonde producten zeker tot gezondere voedingskeuzes van de bevolking zal leiden. Van de personen met de hoogste inkomens verwacht 52 procent dit.

6.2 Verwachte effecten van overheidsmaatregelen op eigen voedingskeuzes

Ook voor eigen keuzes meeste effect verwacht van goedkoper maken gezonde producten

Een meerderheid van de 18-plussers denkt dat het goedkoper maken van gezonde producten ertoe leidt dat ze zelf gezondere voedingskeuzes maken: 45 procent verwacht dat dit zeker het geval is en 18 procent denkt dat dat waarschijnlijk gebeurt. Ruim 20 procent zegt dat dit op hen niet van toepassing is. Van meer gezonde producten in kantines, kiosken en tankstations, van ongezonde producten duurder maken, en van duidelijker op de verpakking aangeven of een product gezond is of niet, denkt grofweg de helft dat dit zeker of waarschijnlijk helpt bij het maken van eigen gezondere voedingskeuzes. Het minste effect wordt verwacht van geen reclame voor ongezonde producten maken, verplichte vermelding van het aantal calorieën op de menukaart, en minder verkooppunten van ongezond voedsel. Van deze maatregel verwacht grofweg 1 op de 3 een positief effect op het eigen gezondere voedingskeuzegedrag.

Ouderen en hoge inkomens verwachten minder vaak effect van het goedkoper maken van gezonde producten op eigen gedrag

Van de 18- tot 25-jarigen en van de 25- tot 45-jarigen denkt respectievelijk 54 procent en 57 procent dat ze zelf zeker gezondere voedingskeuzes maken als gezonde producten goedkoper worden gemaakt. Van de 65-plussers denkt 30 procent dit. Van de personen met de laagste inkomens denkt 57 procent dat het goedkoper maken van gezonde producten tot eigen gezondere voedingskeuzes zal leiden. Van de personen met de hoogste inkomens verwacht 38 procent dit.

Personen met ernstig overgewicht denken vaker dat overheidsmaatregelen bij hen tot gezondere voedingskeuzes leiden dan personen met gezond gewicht

Van het goedkoper maken van gezonde producten verwacht 44 procent van de personen met een gezond gewicht dat ze zelf zeker gezondere voedingskeuzes maken; van de personen met ernstig overgewicht denkt ruim de helft (52 procent) dat dit het geval zal zijn. Bij het duurder maken van ongezonde producten is het verschil vergelijkbaar: van de personen met een gezond gewicht denkt 22 procent dat dit bij henzelf tot gezondere voedingskeuzes leidt, van de personen met ernstig overgewicht verwacht 30 procent dit. Ook van de andere onderzochte overheidsmaatregelen verwachten mensen met ernstig overgewicht vaker een positief effect op het eigen gedrag dan personen met een gezond gewicht.

6.3 Opvattingen over rollen en verantwoordelijkheden bij het terugdringen van overgewicht

Driekwart Nederlanders vindt het belangrijk dat overheid overgewicht probeert terug te dringen

Een meerderheid van 76 procent is het (helemaal) ermee eens dat het belangrijk is dat de overheid overgewicht probeert terug te dringen; 7 procent is het hiermee (helemaal) oneens. Eveneens drie kwart onderschrijft dat de verantwoordelijkheid om gezond te eten bij de mensen zelf ligt en dat de voedselproducten een grote rol spelen bij het veroorzaken van overgewicht. Een kleinere meerderheid van 57 procent is het (helemaal) eens met de stelling dat het aanbod van eten en drinken in publieke ruimtes een grote rol speelt bij het veroorzaken van overgewicht.

Meer dan 8 op de 10 ouderen vinden dat de verantwoordelijkheid om gezond te eten bij de mensen zelf ligt

Van de 65-plussers is 85 procent het (helemaal) met de stelling eens dat de verantwoordelijkheid om gezond te eten bij de mensen zelf ligt. Van de jongeren in de leeftijd van 18 tot 25 jaar vindt 71 procent dit. Ook vinden ouderen vaker dan de jongeren dat de voedselproducten een grote rol spelen bij het veroorzaken van overgewicht en dat het aanbod van eten en drinken in publieke ruimtes een grote rol speelt bij het veroorzaken van overgewicht.

Hoogopgeleiden vinden vaker dan laagopgeleiden dat de overheid moet proberen overgewicht terug te dringen

Van de hoogopgeleiden is 84 procent het (helemaal) eens met de stelling dat het belangrijk is dat de overheid overgewicht probeert terug te dringen. Van de laagopgeleiden onderschrijft 66 procent dit. Laagopgeleiden vinden vaker dan hoogopgeleiden dat de verantwoordelijkheid om gezond te eten bij de mensen zelf ligt: 85 tegen 71 procent.

Terugdringen overgewicht door overheid minst vaak belangrijk gevonden door personen met ernstig overgewicht

Personen met matig overgewicht en vooral personen met een gezond gewicht vinden met respectievelijk 74 en 80 procent vaker dat het belangrijk is dat de overheid overgewicht probeert terug te dringen dan personen met ernstig overgewicht (67 procent).