5. Wonen en woonplaats

5.1 Van huurwoningen naar koopwoningen

In 1971 waren de meeste woningen huurwoningen, namelijk 65 procent. In 2021 was 41 procent van de woningen een huurwoning. Het eigenwoningbezit werd op verschillende manieren gestimuleerd, ook al vóór 1971. De hypotheekrenteaftrek bestaat al sinds 1914 (Lejour, 2016). In 1956 kwam daar de nationale hypotheekgarantie bij: een garantie van de overheid om de hypotheek af te lossen als de eigenaar die niet meer kon betalen. Hierdoor leenden banken sneller geld uit. Ook waren er subsidies voor de aanschaf van een woning voor mensen met lage inkomens: tussen 1979 en 1995 was er de premiekoopregeling, en tussen 2000 en 2010 de Wet Bevordering Eigenwoningbezit (Van der Lans en Pflug, 2019). Moderne regelingen zijn een verhoogde belastingvrije schenking voor een koopwoning (‘jubelton’, afgeschaft vanaf 2024) (Van Rij, 2022), en de nog bestaande vrijstelling van de overdrachtsbelasting voor jonge huizenkopers bij de aanschaf van een eerste woning (Wet BvR, artikel 15a).

Het CBS besteedde in de Monografieën Volkstelling 1971 uitgebreid aandacht aan de huisvestingssituatie in Nederland (Van der Windt, 1978). In het rapport staan ook voorspellingen ten aanzien van het beleid: “Het eigen-woningbezit zal bij handhaving van het huidige fiscale (belastingtechnische) systeem aan aantrekkelijkheid winnen” (Van der Windt, 1978, H6, p. 97).

5.2 Meer wonen in randgemeenten van grote steden

De bevolking is tussen 1971 en 2021 voornamelijk gegroeid in het toen net ingepolderde Flevoland, en in de randgemeenten van grote steden, maar niet zozeer in de grote steden zelf. In 1971 bestonden de gemeenten Almere, Lelystad, Dronten en Zeewolde nog niet, toen vielen de Oostelijke en Zuidelijke Flevopolder nog onder het bestuur van het Openbaar Lichaam Zuidelijke IJsselmeerpolders (OL ZIJP). In 1971 woonden daar in totaal 17,7 duizend mensen. Tegenwoordig wonen er 359 duizend mensen in de gemeenten van de Oostelijke en Zuidelijke Flevopolder.

In de vier grootste steden waren in 2021 alleen meer inwoners in Utrecht (+23 procent) en Amsterdam (+7 procent) dan in 1971. In Rotterdam en Den Haag was het inwoneraantal kleiner dan in 1971. In grensgemeenten van grote gemeenten zoals Houten, Nieuwegein, Zoetermeer en Barendrecht was het bevolkingsaantal meer dan 250 procent hoger dan in 1971. Dat betekent dat daar in 2021 meer dan 3,5 keer zoveel inwoners waren als 50 jaar eerder. De groei in randgemeenten van grote steden werd aangespoord door het groeikernenbeleid in de jaren zeventig. Om verstedelijking in goede banen te leiden wees de overheid groeikernen en -steden aan. Gemeenten werden verplicht om daar een bepaald aantal woningen te bouwen, en gezinnen trokken vanuit de grote steden naar de randgemeenten. In naoorlogse wijken van grote steden als Rotterdam, Amsterdam en Den Haag speelden in de jaren tachtig problemen als werkloosheid, armoede, verloedering en criminaliteit. Hierdoor waren grote steden niet populair om te wonen, en ze krompen. Na het groeikernenbeleid van de jaren zeventig verschoof in de jaren tachtig het beleidsaccent naar de grote steden, en dan met name nieuwbouw aan de rand van de stad: de Vinex-locaties (Van der Lans en Pflug, 2019). Ook werden randgemeenten bij grote gemeenten gevoegd. De laatste jaren groeien de grote steden hard, en tussen 2021 en 2035 wordt de sterkste bevolkingsgroei verwacht in de Randstad, in en om de grote steden (De Jong et al., 2022).

In 1983 schonk het CBS al aandacht aan verstedelijking van plattelandsgemeenten op basis van de Volkstelling in 1971 (CBS, 1983): “Het verstedelijkingsproces heeft zich in de laatste jaren niet meer – zoals in het verleden – gemanifesteerd in de vorm van een uitbreiding van de steden, maar meer in de vorm van suburbanisatie van het rondom de steden gelegen landelijk gebied.”

5.3 Badgelegenheid en cv nu vanzelfsprekend

In de Volkstelling van 1971 vroeg het CBS naar voorzieningen in de woning zoals een gasaansluiting of de aanwezigheid van een wc binnen of buiten de woning. Bijna alle woningen hadden in 1971 een elektriciteitsaansluiting en een wc in de woning. Bij een klein deel van de woningen kwam het voor dat de wc zich buiten de woning bevond. Een bad of douche was minder gebruikelijk dan een wc: 67 procent van de woningen had een bad of douche, 19 procent had geen badgelegenheid en 14 procent had een lavet of wastrog: grote gootstenen die vooral voor kinderen ook als badkuip gebruikt konden worden. De meeste woningen hadden geen centrale verwarming, maar bijvoorbeeld een gas-, olie- of kolenkachel. Maar 29 procent van de woningen had een eigen centrale verwarming of was aangesloten op blok- of stadsverwarming.

De Volkstelling van 2021 gaat ervan uit dat iedere inwoner van Nederland gebruik kan maken van water, toiletfaciliteiten, bad of douche en verwarming. Dit wordt niet nader onderzocht.