3. Resultaten

3.1 Achtergrondkenmerken onderbenutte deeltijders

Bijna de helft van de onderbenutte deeltijders volgt onderwijs

In 2023 waren er 528 duizend onderbenutte deeltijders. Van hen was iets minder dan de helft (48 procent) onderwijsvolgend. In de afgelopen jaren is dit percentage gestegen. Van de onderbenutte deeltijders die geen onderwijs volgden in 2023, had 18 procent basisonderwijs of een vmbo-diploma, 40 procent een havo-, vwo- of mbo-diploma en 41 procent had een bachelor- of masteropleiding afgerond. Deze verdeling is ongeveer vergelijkbaar met die van niet-onderwijsvolgenden die niet meer uren willen werken en/of daarvoor niet beschikbaar zijn.

Onder onderwijsvolgende onderbenutte deeltijders is de groep met basisonderwijs of een vmbo-diploma het grootst (45 procent). Omdat ze nog onderwijs volgen, hebben ze hun definitieve onderwijsniveau veelal nog niet behaald. Bij onderwijsvolgende onderbenutte deeltijders was dat percentage een stuk hoger dan bij onderwijsvolgende werkenden die niet onderbenut zijn (30 procent). Onderwijsvolgende onderbenutte deeltijders zijn vaak jonger: iets meer dan de helft is jonger dan 20 jaar, vergeleken met 32 procent van de overige onderwijsvolgenden die werken.

Onderbenutte deeltijders vaak oproepkracht

Onderbenutte deeltijders hebben vaak een arbeidsrelatie zonder vaste uren, zoals een oproepcontract. In 2023 had ruim de helft (54 procent) van de onderwijsvolgende onderbenutte deeltijders een oproepcontract. Daarnaast werkte 9 procent als zelfstandige, 5 procent als uitzendkracht en nog eens 5 procent had een flexibel contract waarbij niet bekend is of het om vaste uren gaat. Ruim een kwart (27 procent) had een contract met vaste uren. Bij onderbenutte deeltijders die geen onderwijs volgden, had 59 procent een contract met vaste uren. Ter vergelijking, bij werkenden die niet meer uren willen werken en/of niet beschikbaar zijn, had 51 procent van de onderwijsvolgenden een contract met vaste uren en bij niet-onderwijsvolgenden zelfs 75 procent.

Onderwijsvolgende en niet-onderwijsvolgende onderbenutte deeltijders willen evenveel extra uren werken

De onderbenutte deeltijders die onderwijs volgden, werkten gemiddeld 12,9 uur per week en de niet-onderwijsvolgenden 21,5 uur per week in 2023. Ondanks dit verschil wilden beide groepen ongeveer evenveel extra uren per week werken: 8,5 uur per week voor onderwijsvolgenden en 8,6 uur per week voor niet-onderwijsvolgenden. Op kwartaalbasis is er bij de onderwijsvolgenden een seizoenpatroon te zien. In het tweede en derde kwartaal van 2023 werkten zij meer uren en wilden zij respectievelijk 8,9 en 8,8 uur extra per week werken, vergeleken met 7,7 extra uren per week in het vierde kwartaal (CBS, 2024c).

Meeste onderbenutte deeltijders in dienstverlenende beroepen

Onderwijsvolgenden werken het vaakst in deeltijd, dat wil zeggen minder dan 35 uur per week. Bij hen is het percentage onderbenutte deeltijders dan ook in alle beroepsklassen hoger dan bij niet-onderwijsvolgenden. Bij onderwijsvolgenden is het percentage deeltijders en ook het percentage onderbenutte deeltijders het hoogst bij dienstverlenende beroepen en transport- en logistiekberoepen. In die beroepsklassen werkte ruim 90 procent van de werkenden in deeltijd, en was bijna 20 procent van de werkenden onderbenut. Onder de dienstverlenende beroepen vallen bijvoorbeeld schoonmakers, kelners en keukenhulpen. Bij transport- en logistiekberoepen gaat het bijvoorbeeld om vakkenvullers.

Bij niet-onderwijsvolgenden is het percentage onderbenutte deeltijders met bijna 9 ook het hoogst in de dienstverlenende beroepen. Daarna volgen de creatieve en taalkundige beroepen, pedagogische beroepen en zorg- en welzijnsberoepen, met elk 5 procent onderbenutte deeltijders. In de afgelopen jaren is het percentage onderbenutte deeltijders wel sterk afgenomen bij deze laatstgenoemde beroepsklassen (Kromhout, 2023).

De beroepen waar relatief weinig niet-onderwijsvolgende onderbenutte deeltijders werken, zijn bij het openbaar bestuur, veiligheid en justitie, en in de management-, technische en ICT-beroepen. Deze beroepsklassen hebben ook de minste deeltijders.

3.2 In- en uitstroom van onderbenutte deeltijders

De groep onderbenutte deeltijders bestaat niet steeds uit dezelfde mensen. Er is een voortdurende in- en uitstroom. De stroomcijfers in deze paragraaf laten zien hoe de groep verandert: wie worden onderbenutte deeltijders? Hoeveel gaan daadwerkelijk meer uren werken? En hoeveel blijven hetzelfde aantal uren werken of gaan minder uren werken, ondanks hun wens om meer uren te maken?

Ruim 6 op de 10 onderbenutte deeltijders kwartaal later niet meer onderbenut

In 2023 waren gemiddeld per kwartaal ruim 6 op de 10 onderbenutte deeltijders drie maanden later niet meer onderbenut. Deze uitstroom bestond vooral uit mensen die nog steeds werkten en niet meer uren zijn gaan werken (171 duizend), bijvoorbeeld omdat ze toch geen behoefte meer hadden om extra uren te werken of omdat ze niet meer beschikbaar waren. Ook gingen 150 duizend personen meer uren werken, waarvan 117 duizend uitstroomden bij de onderbenutte deeltijders. Bij deze personen verviel de wens om daarna nog meer uren te werken, zij waren niet meer beschikbaar of werkten niet meer in deeltijd. Daarnaast stopten 30 duizend onderbenutte deeltijders met werken.

De grootste instroom kwam van werkenden die eerder niet meer uren wilden werken, niet beschikbaar waren voor meer uren of in hun grootste werkkring voltijds werkten, namelijk 268 duizend mensen. Daarnaast waren er gemiddeld per kwartaal 48 duizend mensen die startten met werken, maar wel graag meer uren wilden werken.

De stromen van en naar de positie van onderbenutte deeltijder waren in 2023 vrijwel gelijk bij onderwijsvolgenden en niet-onderwijsvolgenden. Gemiddeld waren er 162 duizend onderwijsvolgende en 155 duizend niet-onderwijsvolgende onderbenutte deeltijders die een kwartaal later niet meer onderbenut waren. In beide groepen omvatte dit ongeveer evenveel personen die nog steeds werkzaam waren maar niet meer extra uren wilden of konden werken, stopten met werken of inderdaad meer uren waren gaan werken. Ook het aantal uren dat ze extra gingen werken was vergelijkbaar tussen onderwijsvolgenden en niet-onderwijsvolgenden. 

De instroom van nieuwe onderbenutte deeltijders was in 2023 iets groter bij onderwijsvolgenden dan bij niet-onderwijsvolgenden. In de bijlage worden de verschillende stromen van en naar onderbenutting voor onderwijsvolgenden en niet-onderwijsvolgenden verder toegelicht.

Onderbenutte deeltijders gingen 4 keer zo vaak meer uren werken dan de overige werkzame beroepsbevolking

Gemiddeld gingen 150 duizend onderbenutte deeltijders, oftewel 29 procent, in het volgende kwartaal meer uren werken in 2023. Bij de rest van de werkzame beroepsbevolking was dit 7 procent, maar met 652 duizend personen waren het in absolute aantallen meer personen die meer uren zijn gaan werken. De onderbenutte deeltijders die meer uren gingen werken, deden dit gemiddeld met 10,3 uur meer per week, voor de rest van de werkenden was dit 9,6 uur.

Van de onderwijsvolgende onderbenutte deeltijders ging 32 procent meer uren werken, met gemiddeld 10,7 uur per week extra. Bij de rest van de werkende onderwijsvolgenden was dat 15 procent en zij gingen 11,2 uur extra werken. Bij de niet-onderwijsvolgende onderbenutte deeltijders ging 25 procent meer uren werken, terwijl dit bij de rest van de niet-onderwijsvolgende werkenden 5 procent was. In deze groep gingen de onderbenutte deeltijders 9,8 uur per week meer werken en de rest van de werkenden 8,5 uur.

Vaker meer werken dan minder werken

In 2023 gingen per kwartaal in totaal 802 duizend mensen meer uren werken, en nog eens 346 duizend mensen startten met werken. Dat zijn in totaal ruim 1,1 miljoen mensen die (meer) gingen werken. Tegelijkertijd stonden hier ook dalingen in arbeidsduur tegenover: gemiddeld stopten 313 duizend mensen per kwartaal met werken, en 773 duizend mensen gingen minder uren werken. Dat zijn dus in totaal bijna 1,1 miljoen mensen die minder gingen werken of volledig stopten. Van deze groep hadden 237 duizend mensen vooraf aangegeven dat ze minder wilden werken of helemaal wilden stoppen.

Als gevolg van deze stromen nam de totale arbeidsduur in 2023 toe met gemiddeld 17 duizend voltijdsequivalenten (vte) per kwartaal.

3.3 Bijdrage aan totale groei in vte

De stromen van en naar verschillende groepen werkenden en niet-werkenden laten zien hoe ze bijdragen aan de groei of krimp van de totale arbeidsduur. Bij werkenden wordt gekeken naar het aantal mensen dat meer uren gaat werken, minder gaat werken, of helemaal stopt. Hierbij wordt onderscheid gemaakt tussen de onderbenutte deeltijders en de overige werkzame beroepsbevolking. Bij niet-werkenden wordt onderscheid gemaakt tussen werklozen, semiwerklozen en de overige niet-werkenden. Bij de overige niet-werkenden wordt er ook uitgesplitst naar de redenen waarom ze niet werken. De toename in arbeidsduur bij niet-werkenden komt alleen voort uit het starten met werken. De groei of krimp van de totale arbeidsduur wordt hier uitgedrukt in het aantal voltijdsequivalenten (vte) per kwartaal.

Grootste bijdrage aan toename arbeidsduur kwam van werklozen

Niet-werkenden die op zoek waren naar werk en daarvoor direct beschikbaar waren (werklozen), droegen in 2023 gemiddeld per kwartaal 85 duizend vte bij aan de groei van de totale arbeidsduur. Bij niet-werkenden die ofwel op zoek waren naar werk of direct beschikbaar waren (semiwerklozen), was dit 34 duizend vte. Overige niet-werkenden die niet werkten vanwege opleiding of studie droegen gemiddeld 30 duizend vte per kwartaal bij aan de groei van de totale arbeidsduur.

Onderbenutte deeltijders zorgden per saldo voor een groei van 20 duizend vte. Voor de overige werkenden die niet onderbenut waren, betrof het een krimp van 180 duizend vte. Deze krimp komt vooral doordat veel van hen minder gingen werken of stopten met werken. Vooral onder de werkenden die niet onderbenut waren stopten er veel met werken, bijvoorbeeld vanwege hun hoge leeftijd. Hierdoor nam de arbeidsduur van deze groep per saldo af.

Omdat onderbenutte deeltijders relatief jong en vaak onderwijsvolgend zijn, stoppen er minder met werken. Het aantal vte dat wordt toegevoegd door onderbenutte deeltijders die meer gaan werken, is dan ook groter dan de vermindering in vte door degenen die stopten met werken of minder gingen werken. Per saldo droegen de onderbenutte deeltijders dus bij aan een groei van de totale arbeidsduur in 2023.

Groei in vte door werkloze baanvinders 2 keer zo groot als door onderbenutte deeltijders die meer gingen werken

Omdat de afzonderlijke groepen sterk in omvang verschillen, is ook gekeken naar de verandering in vte per persoon. Hierbij is gekeken naar personen die startten met werken of meer uren gingen werken. Op die manier ontstaat ook een beeld van de bijdrage per persoon aan de arbeidsduur vanuit de verschillende arbeidsposities wanneer het lukt om het potentieel te benutten. Met andere woorden: levert bijvoorbeeld een werkloze die aan de slag gaat een grotere of kleinere bijdrage aan de groei van de totale arbeidsduur vergeleken met een onderbenutte deeltijder die meer gaat werken?

Het blijkt dat werklozen die gingen werken per persoon de grootste bijdrage leverden aan de groei van de totale arbeidsduur in 2023, met gemiddeld bijna 0,6 vte, gevolgd door de semiwerklozen (ruim 0,5 vte). Onderbenutte deeltijders die meer gingen werken, droegen bijna 0,3 vte per persoon bij. Bij de rest van de werkzame beroepsbevolking ging het om ruim 0,2 vte per persoon. Mensen die eerder niet werkten vanwege een opleiding en later wel ging werken, droegen gemiddeld bijna 0,4 vte bij. Omdat het aantal starters in de groepen niet-werkenden die om andere redenen niet werken te klein was, zijn deze groepen samengevoegd, wat resulteerde in een toename van gemiddeld 0,5 vte. Iets meer dus dan bij personen die vanuit een opleiding zijn begonnen met werken. Dat komt ook doordat het deels nog steeds gaat om onderwijsvolgenden die gestart zijn met een bijbaan.