3. Uitkomsten indicatoren sociale uitsluiting in 2010 en 2018

Tussen 2010 en 2018 zijn er relatief weinig verschuivingen opgetreden in de achterliggende dimensies en indicatoren van sociale uitsluiting bij de bevolking van 16 jaar of ouder. Hierbij dient te worden opgemerkt dat niet alle vragen in beide jaren identiek zijn, wat een optimale vergelijking tussen beide onderzoeksjaren lastig maakt (zie kader).

Participatie en normatieve integratie iets afgenomen

De mate van participatie van de Nederlanders van 16 jaar of ouder is tussen 2010 en 2018 iets afgenomen. Uit een vergelijking van de items binnen deze dimensie blijkt dat deze in 2018 op één na allemaal afwijken in de richting van minder participatie (zie tabel B.1 in de tabellenbijlage). Zo zijn er meer mensen die zelden of nooit contact hadden met familie of vrienden, zijn minder mensen lid van een vereniging en is het percentage niet-stemmers hoger. Alleen het aandeel vrijwilligers is in beide jaren exact gelijk (41 procent).

Ook bij de vier indicatoren die betrekking hebben op het gebied van normen en waarden, is er een kleine verschuiving af te lezen in de richting van minder normatieve integratie (zie tabel B.4).

Toegang tot kerninstituties en materiële deprivatie gelijk gebleven

Op gebied van grondrechten en deelname aan kerninstituties is er weinig veranderd tussen 2010 en 2018. Op zes van de tien indicatoren is er geen of een klein verschil in de richting van meer toegang tot grondrechten en kerninstituties. Bij de overige vier indicatoren is er sprake van iets minder toegang. Het gaat hierbij om geluidsoverlast, vervuiling (stank, stof en rook), vandalisme in de woonomgeving, en het last hebben van vochtige muren (zie tabel B.2).

Ook bij de materiële deprivatie zijn er geen duidelijke verschuivingen tussen 2010 en 2018 te zien. Van de vijftien indicatoren is er bij zeven nagenoeg geen verandering, bij drie is er sprake van iets minder deprivatie en bij vijf van iets meer deprivatie (zie tabel B.3).

Verschillen vraagstellingen 2010 en 2018

Participatie
In 2018 is de dimensie over participatie aan de hand van acht items gemeten. In 2010 gebeurde dit met elf items. Ook is in 2018 informele hulp niet meer uitgevraagd en zijn de drie vragen of iemand de afgelopen twaalf maanden naar respectievelijk de bioscoop, een optreden of museum is geweest, samengevoegd tot één vraag.

Sociale grondrechten en toegang instituties
De dimensie van grondrechten en toegang tot kerninstituties bevatte in 2018 elf items. In 2010 waren dat er vijftien. Destijds werden vijf vragen gesteld over de tevredenheid met bepaalde voorzieningen. In 2018 is één vraag gesteld over de tevredenheid van mensen die ondersteuning hadden aangevraagd bij de gemeente, bijvoorbeeld bij het vinden van een baan, het aanvragen van een uitkering, maatschappelijke hulp of jeugdhulp. Deze andere vraagstelling had vooral te maken met een herstructurering van deze zorgvormen. Terwijl deze in 2010 per instantie/hulpvorm aangevraagd moesten worden, wordt dit vanaf 2015 centraal via de gemeente geregeld. Een bijkomend voordeel hiervan is dat het bundelen van de hulpvormen in één vraag leidde tot een wat betere verdeling van dit item. In 2010 werd van twee van de vijf voorzieningen nagenoeg geen gebruik gemaakt, waardoor deze uit de analyses zijn weggelaten.

Materiële deprivatie
De dimensie materiële deprivatie werd zowel in 2010 als in 2018 met vijftien items uitgevraagd. Het betreft in beide jaren dezelfde vragen. Deze werden gemeten op huishoudensniveau, met elf vragen over financiële kwesties, zoals of men zich een week vakantie kan permitteren en of het moeilijk is om rond te komen, en vier vragen over het bezit van bepaalde goederen, zoals een kleurentelevisie, een PC, een wasmachine en een auto. Alleen is bij de vraag over onverwachte noodzakelijke uitgaven die het huishouden kan doen het bedrag aangepast: in 2010 ging het om 850 euro en in 2018 om 1 100 euro.

Normatieve integratie
De dimensie over normen en waarden is in 2018 vastgesteld met vier vragen over hoe acceptabel bepaald gedrag is op een schaal van 0 tot en met 10. De volgende gedragingen werden meegenomen: “Zonder kaartje meerijden in het openbaar vervoer”, “Afval weggooien in het openbaar”, “Geleverde diensten zwart betalen om belasting te vermijden” en “Zonder bericht wegrijden nadat je een andere geparkeerde auto hebt beschadigd.” In 2010 was er een vijfde item over roken in openbare gebouwen. Dit is in 2018 niet meer opgenomen vanwege de steeds strengere toepassing en handhaving van de Tabakswet, waardoor dit gedrag vrijwel onmogelijk is geworden. De antwoordopties liepen in 2018 van 0 tot en met 10, in 2010 was dat een schaal van 1 tot en met 10. Voor de vergelijkbaarheid zijn de items van 2018 gehercodeerd naar die van 2010 (zie tabel B.4).