7. Zelfstandigen

Zelfstandige kunstenaars hadden over het algemeen een wat kleiner klantenbestand dan gemiddeld onder alle zelfstandig werkenden. Dat gold ook voor zelfstandigen in andere creatieve beroepen. Van de zelfstandig ondernemers werkten kunstenaars relatief vaak samen met andere zelfstandigen, maar daarentegen voerden zowel kunstenaars als de andere creatieve beroepen hun onderneming wel vaker alleen dan gemiddeld. Zowel kunstenaars als andere zelfstandig ondernemers met een creatief beroep waren wat negatiever over hun financiële situatie dan gemiddeld onder zelfstandig ondernemers. Kunstenaars en anderen met een creatief beroep ervoeren onzekerheid over niet of slecht betalende klanten het vaakst als vervelend in hun werk. Kunstenaars en de andere creatieve beroepen gaven wel relatief vaak aan dat ze hun huidige werk als zelfstandig ondernemer over 5 jaar nog zouden willen doen.

In hoofdstuk 7 wordt de situatie van zelfstandig ondernemers die werken als kunstenaar of in een ander creatief beroep nader belicht. Er wordt onder andere ingegaan op het aantal opdrachtgevers dat zij hebben en de financiële situatie van hun bedrijf of praktijk. In de paragrafen 7.2 t/m 7.7 worden alleen gegevens gepresenteerd voor zelfstandig ondernemers.

7.1 Opdrachtgevers

Kunstenaars die werkzaam zijn als zelfstandige hebben minder klanten dan gemiddeld onder zelfstandigen. In 2017/2019 had bijna de helft (48 procent) tien klanten of meer; van alle zelfstandig werkenden was dat 58 procent. 41 procent had twee tot tien klanten tegenover 27 procent van alle zelfstandigen.

Van de zelfstandig kunstenaars had 17 procent één of één dominante klant, dit is gelijk aan de totale zelfstandige werkzame beroepsbevolking. Bij één dominante klant was de zelfstandige in de laatste twaalf maanden voor zijn of haar inkomen of omzet voor tenminste 75 procent afhankelijk van één klant of opdrachtgever. Van de werkenden in andere creatieve beroepen had 53 procent 10 of meer klanten en 40 procent 2 tot 10 klanten. Ook bij de werkenden in deze beroepen was 17 procent afhankelijk van één of één dominante klant. Deze gegevens zijn niet bekend voor 2013/2015.

Opdrachtgevers en/of klanten van kunstenaars onder zelfstandig ondernemers waren in de periode 2017/2019 meestal bedrijven of organisaties (61 procent). Voor 13 procent waren het vooral particulieren en voor 26 procent was de verdeling tussen bedrijven en particulieren gelijk. Bij de andere creatieve beroepen waren de klanten voor 55 procent vooral bedrijven, voor 23 procent vooral particulieren en bij 22 procent beide evenveel. Bij het totaal van alle zelfstandig ondernemers bedroegen die percentages respectievelijk 46, 34 en 20 procent.

Voor alle zelfstandig ondernemers geldt dat klanten vooral geworven worden via het eigen directe netwerk, via eerdere of huidige klanten, of de eigen website. Kunstenaars en andere zelfstandig ondernemers met een creatief beroep maken naar verhouding vaker gebruik van deze middelen om aan opdrachtgevers of klanten te komen. Ook het werven van klanten via andere zelfstandigen komt bij deze beroepsgroepen relatief vaak voor.

7.2 Samenwerken en personeel

Van alle kunstenaars onder zelfstandig ondernemers werkte 42 procent in de periode 2015/2019 vaak of altijd samen met andere zelfstandigen. Dat is relatief hoog; zelfstandigen in andere creatieve beroepen (31 procent), op het hoogste beroepsniveau (36 procent) en het totaal van alle zelfstandig ondernemers (31 procent) werkten minder vaak samen met andere zelfstandigen. Daarnaast heeft 28 procent van de kunstenaars onder zelfstandigen in de afgelopen twaalf maanden personeel ingehuurd, tegenover 27 procent van alle zelfstandig ondernemers. Bij de andere creatieve beroepen (24 procent) en de zelfstandig ondernemers op het hoogste beroepsniveau (24 procent) was dat aandeel lager.

Aan de zelfstandig ondernemers die in de afgelopen twaalf maanden personeel hebben ingehuurd is gevraagd wat voor soort personeel dit betrof. Kunstenaars huren het vaakst andere zelfstandigen in via hun eigen netwerk: 91 procent deed dit in de periode 2017/2019. Daarnaast werden stagiairs (17 procent) relatief vaak ingehuurd. Bij de andere creatieve beroepen is het beeld vergelijkbaar, met respectievelijk 93 procent andere zelfstandigen via het eigen netwerk en 15 procent stagiairs.

Onder alle zelfstandig ondernemers werden andere zelfstandigen via het eigen netwerk ook het vaakst ingehuurd. Bij vergelijking met kunstenaars en de anderen met een creatief beroep valt op dat deze relatief minder uitzendkrachten en personeel van andere bedrijven inhuren dan gemiddeld.

83 procent van de als zelfstandig ondernemer werkende kunstenaars voerde hun onderneming alleen, tegenover 63 procent gemiddeld. Daarnaast werkte 9 procent van de kunstenaars samen met andere ondernemers en 8 procent met meewerkende gezinsleden. Bij de andere creatieve beroepen werkte 79 procent alleen, 11 procent met andere ondernemers en 11 procent met meewerkende gezinsleden. Gemiddeld werkte 23 procent samen met meewerkende gezinsleden en 16 procent met medeondernemers.

7.3 Financiën

In de Zelfstandigen Enquête Arbeid is aan zelfstandig ondernemers zonder personeel die eigen arbeid of diensten aanbieden, gevraagd welk uurtarief zij rekenen²⁾. Een aanzienlijk percentage (37 procent in 2019) gaf geen antwoord op deze vraag. De redenen hiervoor zijn niet vastgesteld, maar mogelijk is deze vraag lastig te beantwoorden voor ondernemers die geen uurtarief, maar een vaste kostprijs hanteren. Een voorbeeld hiervan is een vaste kostprijs voor een workshop of training. Ook kan het zijn dat men variabele uurtarieven hanteert, waardoor het lastig is om een gemiddeld uurtarief te berekenen.

In 2019 bedroeg het mediane (doorsnee) uurtarief van kunstenaars onder zelfstandig ondernemers 50 euro (exclusief btw). Dat is gelijk aan het mediane uurtarief van het totaal van de zelfstandig ondernemers zonder personeel die eigen arbeid of diensten aanbieden. Het mediane uurtarief is gelijk aan het middelste bedrag wanneer de uurtarieven van zelfstandig ondernemers van laag naar hoog worden gerangschikt. Zelfstandig ondernemers in andere creatieve beroepen hadden met 45 euro een wat lager doorsnee uurtarief, bij zelfstandig ondernemers op het hoogste beroepsniveau bedroeg dat met 70 euro juist meer.

Van de kunstenaars met een eigen bedrijf of praktijk gaf in de periode 2015/2019 gemiddeld 35 procent aan dat de financiële situatie van hun bedrijf (zeer) goed was, volgens 32 procent was deze redelijk en 33 procent gaf aan dat de financiële situatie matig of slecht was. Zij waren daarmee minder positief dan zelfstandig ondernemers in het algemeen³⁾. De zelfstandig ondernemers in andere creatieve beroepen waren positiever dan de kunstenaars: van hen zei 41 procent dat de financiële situatie (zeer) goed was, 34 procent redelijk en 26 procent matig of slecht.

Van alle zelfstandig ondernemers in 2019 gaf 39 procent aan nog een jaar of langer kunnen rondkomen als het inkomen uit de onderneming volledig weg zou vallen. Een vijfde zou in dat geval nog geen drie maanden kunnen rondkomen. Bij kunstenaars was het percentage dat een jaar of langer zou kunnen rondkomen met 43 procent wat hoger dan gemiddeld, 19 procent zou het minder dan drie maanden volhouden. Zelfstandig ondernemers in andere creatieve beroepen zouden het juist minder lang kunnen volhouden dan gemiddeld: 35 procent zou nog een jaar of langer kunnen rondkomen, maar bij 28 procent was dat nog geen drie maanden.

7.4 Onzekerheid over diverse aspecten van het werk

Zelfstandig ondernemers zijn gevraagd naar de mate waarin ze bepaalde aspecten in hun werk als vervelend ervaren. Kunstenaars en zelfstandig ondernemers in andere creatieve beroepen vinden niet of slecht betalende klanten het vaakst (heel erg) vervelend, dat werd in de periode 2015/2019 door respectievelijk 58 en 55 procent opgegeven. Beperkte collectieve regelingen voor ziekte en pensioen vond zowel 51 procent van de kunstenaars als de andere creatieve beroepen vervelend en respectievelijk 49 en 47 procent vond de onzekerheid over de hoogte van het inkomen (heel erg) vervelend. Over het algemeen vonden zowel kunstenaars als de andere creatieve beroepen de genoemde aspecten vaker (heel erg) vervelend dan gemiddeld onder zelfstandig ondernemers en zelfstandig ondernemers op het hoogste beroepsniveau.

7.5 Werken als zelfstandige

De meerderheid van de kunstenaars onder zelfstandig ondernemers, 62 procent in 2015/2019, werkte eerst in loondienst. 34 procent volgde onderwijs voordat men zelfstandig ondernemer werd, en 11 procent was werkloos. Van de zelfstandig ondernemers in andere creatieve beroepen werkte 67 procent daarvoor als werknemer, volgde 27 procent een opleiding en was 12 procent werkloos. In vergelijking met alle zelfstandig ondernemers startten kunstenaars en andere creatieve beroepen minder vaak vanuit loondienst en juist vaker vanuit een opleiding.

Zelfstandig ondernemers zijn ook gevraagd naar de redenen waarom ze als zelfstandige zijn gaan werken. 45 procent van de kunstenaars gaf in de periode 2015/2019 aan dat hun beroep meestal als zelfstandige wordt uitgeoefend. Bij het totaal van alle zelfstandig ondernemers was dat 19 procent. Ook bij de andere creatieve beroepen was dat met 34 procent relatief hoog. Andere vaak genoemde redenen onder kunstenaars en personen met een overig creatief beroep zijn het zelf willen bepalen hoeveel en wanneer wordt gewerkt (respectievelijk 37 en 34 procent), en altijd al als zelfstandige hebben willen werken (respectievelijk 32 en 31 procent).

Van de zelfstandig ondernemers die ook werkzaam zijn als werknemer, gaf in de periode 2015/2019 meer dan de helft (57 procent) van de kunstenaars aan dat geheel werken als zelfstandige niet genoeg verdient om rond te kunnen komen. Een andere reden die relatief veel wordt genoemd door kunstenaars is dat de hoeveelheid werk als zelfstandige te onzeker is of te erg fluctueert door het jaar heen (53 procent). Zelfstandig ondernemers in de andere creatieve beroepen noemden naast dat geheel werken als zelfstandige niet genoeg verdient om rond te kunnen komen (54 procent), ook relatief vaak dat men de financiële zekerheid en opgebouwde rechten niet wil verliezen (45 procent).

7.6 Inschatting eigen prestaties

Van alle zelfstandig ondernemers in 2019 was 86 procent het (helemaal) eens met de stelling dat ze alle doelen behalen die bij hun werk horen. Bij zowel de kunstenaars, andere creatieve beroepen en het hoogste beroepsniveau (allen 87 procent) was dat vergelijkbaar. Daarnaast vond 94 procent van de kunstenaars dat de taken die bij het werk horen ze goed afgaan, tegenover 95 procent van de zelfstandig ondernemers in andere creatieve beroepen. Gemiddeld onder alle zelfstandig ondernemers was dat 94 procent. Verder vond zowel van de kunstenaars als de andere creatieve beroepen 96 procent dat ze goed presteerden in hun werk, ook dat was ongeveer gemiddeld (95 procent).

7.7 Toekomst als zelfstandige

Van alle kunstenaars onder zelfstandig ondernemers zou 88 procent in 2015/2019 over 5 jaar het huidige werk als zelfstandige nog willen doen, tegenover 87 procent bij de andere creatieve beroepen. Daarmee waren ze positiever over hun toekomst in het werk dan zelfstandig ondernemers op het hoogste beroepsniveau (83 procent) of alle zelfstandig ondernemers (82 procent). Van de kunstenaars met een eigen onderneming maakte 64 procent zich in de periode 2015/2019 soms of vaak zorgen over de toekomst van hun bedrijf, bij de andere creatieve beroepen was dat 58 procent. Dat is vaker dan gemiddeld onder zelfstandig ondernemers en bij zelfstandig ondernemers op het hoogste beroepsniveau (beiden 52 procent).