3. De pandemie en de politieke betrokkenheid

Aan de hand van officiële opkomstcijfers is aangetoond dat de inwoners van Heerlen beduidend minder dan gemiddeld naar de stembus gaan. De verkiezingen vonden plaats tijdens de Covid-19 pandemie. In maart 2021 was er sprake van veel besmettingen gepaard gaande met patiënten op de Intensive Care (IC). De IC-bezetting was vanaf september 2020 weer toegenomen, en op 25 april 2021 werd een volgende piek bereikt met 841 IC-patiënten.
In Heerlen heeft in 2020 in de periode april tot september het onderzoek Sociale samenhang en Welzijn (SSW) plaatsgevonden, waarin ook gevraagd is naar het stemgedrag bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017, alsmede naar de ‘algemene’ interesse in politieke onderwerpen en de deelname aan politieke acties in een periode van vijf jaar voorafgaande aan het beantwoorden van deze vragen. Dit impliceert dat Covid-19 nauwelijks een rol kan spelen bij de antwoorden om de politieke betrokkenheid vast te stellen. Om toch te zorgen voor een zo optimaal mogelijke vergelijking met de landelijke cijfers op basis van het landelijke SSW-onderzoek onder 7800 personen, worden de kwartaalcijfers in 2020 weergeven van deze drie indicatoren waarmee de politieke betrokkenheid wordt vastgesteld.

3.1 Politieke betrokkenheid, 2020
Periode	Politieke interesse (%)	Gestemd TK-verkiezingen (%)	Politieke acties (%)
Kwartaal I	49,2	83,4	48,5
Kwartaal II	49,5	85,6	48,7
Kwartaal III	51,4	84,9	48,1
Kwartaal IV	53,8	86,9	47,4

3.1 Politieke betrokkenheid, 2020
Periode	Politieke interesse (%)	Gestemd TK-verkiezingen (%)	Politieke acties (%)
Kwartaal I	49,2	83,4	48,5
Kwartaal II	49,5	85,6	48,7
Kwartaal III	51,4	84,9	48,1
Kwartaal IV	53,8	86,9	47,4

Resultaten uit het onderzoek Sociale samenhang en Welzijn uit 2020 tonen aan dat 51 procent geïnteresseerd is in politieke onderwerpen. Daarnaast geeft 85 procent aan gestemd te hebben bij de Tweede Kamerverkiezingen van 2017, en 48 procent deelgenomen heeft aan minstens een politieke actie in een 5-jaars periode. Voor een optimale vergelijking met het onderzoek dat in Heerlen plaatsvond te maken, worden kwartaalcijfers gepresenteerd. Het eerste kwartaal betreft grofweg de periode voor de aanvang van Covid-19 pandemie, en de daarop volgende drie kwartalen gedurende de pandemie. Uit de grafiek valt af te lezen dat de politieke interesse in 2020 geleidelijk stijgt van 49 naar 54 procent. Dit kan, in het patroon van het stijgende vertrouwen in de politiek (zie essay 3), een gevolg zijn van de crisis. Maar ook denkbaar is dat de interesse in de politiek groeit in de aanloop naar de verkiezingen van 17 maart 2021. Verder leert de grafiek dat, conform de verwachting, zowel het stemmen als het voeren van acties stabiel blijft over de kwartalen.

Data over politieke betrokkenheid

De bevindingen over de politieke betrokkenheid zijn gebaseerd op het grootschalige onderzoek Sociale Samenhang en Welzijn (S&W) dat in de periode 2012-2019 onder 61200 personen van 15 jaar of ouder is uitgevoerd. (zie: https://www.cbs.nl/nl-nl/onze-diensten/methoden/onderzoeksomschrijvingen/korte-onderzoeksbeschrijvingen/sociale-samenhang-en-welzijn).
Naast Heerlen zijn gegevens van 50 andere grote gemeenten gepresenteerd. Voor onderzoek naar de relatie met Covid-19 zijn tevens de gegevens, verzameld in 2020, van 7600 personen gebruikt. Dezelfde vragenlijst is gehanteerd voor een apart onderzoek onder de bevolking van Heerlen, in de periode april tot september 2020, waar 1103 15-plussers aan hebben meegewerkt. In de periode januari-april 2022 worden deze mensen opnieuw benaderd om aan het onderzoek deel te nemen. Voor deze onderzoeksopzet, een zogenoemd panel-ontwerp met twee golven, is gekozen om eventuele veranderingen in de sociale cohesie en het welzijn in beeld te brengen. Dergelijke verschuivingen kunnen mede het gevolg zijn van de klussen die door de bevolking worden verricht alsook andere activiteiten die door het Heitjes-project zijn en worden geïnitieerd.

De politieke betrokkenheid is vastgesteld aan de hand van drie kenmerken: (1) politiek interesse; (2) het stemmen voor Tweede Kamerverkiezingen; en (3) deelname aan politieke acties. De interesse voor de politiek is vastgesteld op basis van de vraag: ‘In welke mate bent u geïnteresseerd in politieke onderwerpen?’, met de antwoordopties: zeer geïnteresseerd, tamelijk geïnteresseerd, weinig geïnteresseerd en niet geïnteresseerd. De deelname aan politieke acties is bepaald met de antwoorden op de volgende vraag: ‘Er zijn verschillende manieren om iets politiek aan de orde te stellen of invloed uit te oefenen op politici of de overheid. Hieronder staat een aantal van deze mogelijkheden. Wilt u telkens aangeven of u in de afgelopen 5 jaar, hiervan gebruik heeft gemaakt?’. (1) radio, tv of krant ingeschakeld; (2) politieke partij of organisatie ingeschakeld; (3) inspraakbijeenkomst of hoorzitting bijgewoond; (4) contact opgenomen met een politicus of ambtenaar; (5) meegedaan aan een actiegroep; (6) deelname aan een demonstratie of protestactie; (7) meegedaan aan handtekeningenactie; (8) via internet of e-mail meegedaan aan een politieke actie; (9) iets anders heeft gedaan om iets politiek aan de orde te stellen. De activiteiten 1 tot en met 4 worden beschouwd als conventionele politieke activiteiten; de activiteiten 5 tot en met 8 als onconventionele activiteiten. Daarnaast is de deelnemers aan het onderzoek gevraagd of ze hebben gestemd bij de meest recente Tweede Kamerverkiezingen. In de periode 2012-2016 was dat de verkiezingen in 2012. In het onderzoeksjaar 2017 is in de periode tot 15 maart gevraagd of ze van plan waren te gaan stemmen, en daarna of ze gestemd hadden voor de verkiezingen. In de daaropvolgende jaren, 2018, 2019 en 2020, is gevraagd of er gestemd is bij de verkiezingen van 2017.