2. Methode

2.1 Definitie veelgebruikte termen

• Mantelzorger: iemand die al minimaal 3 maanden en/of minstens 8 uur per week zorg geeft aan een bekende uit zijn of haar omgeving, zoals een ouder, partner, kind of vriend, als deze persoon voor langere tijd ziek, hulpbehoevend of gehandicapt is. De mantelzorg kan bestaan uit huishoudelijke taken, wassen en aankleden, gezelschap houden, vervoer, geldzaken regelen, enzovoort. Mantelzorg wordt niet betaald.
• Nederlander: iemand die in Nederland woont en in de Basisregistratie Personen geregistreerd staat.
• Werken: betaald werk verrichten.
• Intensiteit van de zorg: aantal uren dat men besteedt aan mantelzorg.
• Belasting door mantelzorg: de mate waarin mensen aangeven zich belast te voelen door de mantelzorg die ze geven.

2.2 Populatie en periodeafbakening

De onderzoekspopulatie bestaat uit iedereen (personen, ouders, partners, kinderen, partners van ouders en kinderen van ouders) die op 15 september van het jaar 2022 nog leefde en in Nederland woonde. Tevens worden cijfers gegeven voor iedereen die in 2012 (nog) leefde en in Nederland woonde.

In dit onderzoek worden zowel register- als enquêtegegevens gebruikt. Bij het in beeld brengen van ontwikkelingen is voor de jaren 2012 en 2022 gekozen omdat voor deze jaren gegevens over mantelzorg uit de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen beschikbaar zijn (zie paragraaf 2.4). De respondenten voor de Gezondheidsmonitors zijn in september benaderd, en de enquête-informatie heeft grotendeels betrekking op september.  Voor het demografische deel, dat gebaseerd is op registerdata, is daarom 15 september als peildatum gekozen.

Bij de leeftijdsindeling is gekozen voor 5-jaarsklassen. In 2012 is de Gezondheidsmonitor afgenomen onder de bevolking van 19 jaar en ouder, in 2022 onder die van 18 jaar en ouder. Om beide jaren goed met elkaar te kunnen vergelijken is daarom in het mantelzorgdeel van dit artikel (paragrafen 4 en 5) gekozen voor de populatie van 20 jaar of ouder, een uniforme leeftijdsondergrens dus. Ook wordt daarmee aangesloten op de gebruikelijke 5-jaars leeftijdsklassen die in het demografische deel van dit artikel (paragraaf 3) gehanteerd worden.

Voor ouders is de leeftijdgrens van 80 jaar gekozen omdat de zorgvraag van 80-plussers beduidend hoger is dan van zestigers en zeventigers (De Beer, 2021) en omdat deze leeftijd ook beleidsmatig, namelijk in het ‘Programma Wonen, Ondersteuning en Zorg voor Ouderen’ van het Ministerie van VWS (2022) wordt genoemd.

2.3 Methode en bronnen demografiedeel

In paragraaf 3, het demografiedeel dat gebaseerd is op registergegevens (zie tabellenset), wordt een beeld gegeven van de groep personen die de grootste kans hebben een mantelzorgbehoevende ouder te hebben. Achtereenvolgens wordt voor deze personen (voor de situatie op 15 september) in kaart gebracht: welke leeftijdsgroepen hebben ouders van 80 jaar of ouder? Hoeveel van deze ouders wonen in een instelling? Wat zijn de leeftijden van de ouders? Wat is de herkomst van de ouders? Hoe ver wonen ze bij de ouders vandaan? Wat is het aantal (half)broers/zussen die deze personen hebben? Wat is hun eigen gezinssituatie? En wie heeft zowel (thuiswonende) kinderen als oude ouders? (ook wel de sandwichgeneratie genoemd).  Bij de beantwoording van een aantal van deze vragen wordt de situatie in 2022 vergeleken met die in 2012. Bij de beschrijving van de kenmerken van de ouders is altijd uitgegaan van het kenmerk van de oudste ouder.

2.4 Bronnen mantelzorgdeel

In paragrafen 4 en 5 staat het mantelzorgaanbod centraal. In paragraaf 4 worden cijfers gepresenteerd van het aantal personen met 80-plus-ouders dat mantelzorg geeft en de belasting die daarmee gepaard gaat. In paragraaf 5 wordt de samenhang beschreven tussen de mantelzorg en de belasting die deze zorg met zich meebrengt en de kenmerken van het mantelzorgpotentieel zoals beschreven in het demografische deel. Hieronder worden de gebruikte bronnen en de kenmerken toegelicht.

Bronnen

De gegevens over mantelzorg komen uit de Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2012 en de Corona Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen 2022. Deze enquêtegegevens zijn verrijkt met de registergegevens zoals beschreven in het demografiedeel op peilmoment 15 september van beide jaren.

De Gezondheidsmonitor Volwassenen en Ouderen is een samenwerkingsverband tussen alle GGD’en, GGD GHOR Nederland, het RIVM en het CBS en heeft als doel het verkrijgen van landelijk, regionaal en lokaal vergelijkbare cijfers over (determinanten van) gezondheid, de sociale situatie en de leefstijl van de Nederlandse bevolking die in particuliere huishoudens wonen. De Gezondheidsmonitor wordt sinds 2012 elke vier jaar uitgevoerd, met in 2022 een extra editie vanwege de COVID-19-crisis. In 2022 zijn bijna 365 duizend personen van 18 jaar en ouder geënquêteerd, in 2012 waren dit 390 duizend personen van 19 jaar en ouder. De vragen over mantelzorg luiden als volgt:

Kenmerken

Het al dan niet geven van mantelzorg wordt in verband gebracht met de kenmerken van de persoon en van de oudste ouder.

Van de persoon zelf: leeftijd, geslacht, het al dan niet hebben van thuiswonende kinderen, het al dan niet samenwonen met een partner, betaald werk (geen, < 20 uur per week, >=20 uur per week).

Van de oudste ouder: leeftijd, geslacht, afstand tot persoon, aantal in Nederland wonende (en dus nog levende) kinderen, aanwezigheid partner, woonsituatie (wonend in een instelling of zelfstandig), inkomen en geboorteland.

Omdat er verschillen zijn in het aantal uren dat mantelzorg wordt gegeven, wordt ook dit kenmerk meegenomen. Verder wordt beschreven of het verschil in de ervaren belasting door mantelzorg groter of kleiner is dan dat je op grond van het aantal uren mantelzorg (de intensiteit) zou verwachten.

De verschillen in mantelzorgen naar kenmerken van personen zijn getoetst op significantie met logistische regressie-analyse. Als uit multivariate logistische regressie blijkt dat de beschreven verschillen berusten op de samenhang met andere kenmerken is dit vermeld en zijn in de figuren tevens de gecorrigeerde percentages weergegeven. Deze zijn berekend met multipele classificatie-analyse.

Alle cijfers uit dit artikel en de resultaten van de regressieanalyses worden weergegeven in de bijbehorende tabellenset.