4. Economische oorzaken van het lage consumentenvertrouwen

In het CCO wordt niet gevraagd waarom men positief of negatief antwoordt op een vraag. Het is daarom lastig om de redenen van het lage vertrouwen aan te wijzen. Het vertrouwen van de consument kan door veel zaken beïnvloed worden. Van bepaalde sentimenten is de invloed moeilijk te duiden, maar er zijn zeker een aantal economische factoren die het huidige vertrouwen van de consument kunnen aantasten.

4.1 Inflatie

Op dit moment zorgt de oorlog in Oekraïne voor extra druk op de prijzen, bovenop de prijsstijgingen die ontstonden door het snelle herstel van de economie na de coronacrisis. De energieprijzen zijn enorm gestegen door met name de schaarste aan (uit Rusland afkomstig) gas.

Prijsstijgingen van goederen en diensten hebben direct effect op de financiële situatie van huishoudens. Met hetzelfde inkomen kan immers minder gekocht worden, waardoor de koopkracht daalt (ECB, 2022). 

De inflatie wordt elke maand gemeten als de stijging van de consumentenprijsindex (CPI) ten opzichte van dezelfde maand in het voorgaande jaar. De consumentenprijsindex geeft het prijsverloop weer van een pakket goederen en diensten zoals dit gemiddeld wordt aangeschaft door de Nederlandse huishoudens. Een inflatie van 14,5 procent in september 2022 betekent dat de prijzen van consumentenproducten 14,5 procent hoger zijn dan in september 2021. De inflatie van 14,5 procent in september komt dus niet bovenop de inflatie van 12,0 procent in augustus.

De huidige inflatie wordt breed gedragen. Veel producten zijn meer dan 2 procent duurder geworden dan een jaar eerder. Bijna alle consumenten hebben er dus in meer of mindere mate mee te maken. Dit is terug te zien in het oordeel van de consument over de mate van prijsstijging over de afgelopen 12 maanden.

Ruim 80 procent van de respondenten gaf in september 2022 aan dat ze vonden dat de prijzen sterk waren gestegen, geheel in lijn met de inflatiecijfers. De consument is zich dus zeer bewust van de prijsstijgingen, wat mogelijk doorwerkt in het algehele vertrouwen in de economie en in de eigen financiën.

4.2 Werkloosheid

Ook werkloosheid heeft direct invloed op het consumentenvertrouwen. Bij werkloosheid daalt het inkomen, waardoor de consumptie onder druk komt te staan. Uiteraard zorgt dit direct voor een lager vertrouwen. Bij een stijgende of al hoge werkloosheid zullen meer consumenten daarnaast minder vertrouwen hebben in de eigen baan- en inkomenszekerheid en daardoor de CCO-enquête negatiever invullen. De koopbereidheid staat dus onder druk bij oplopende en hoge werkloosheid.

In de drie voorgaande crises steeg het werkloosheidspercentage of was deze al net daarvoor begonnen met stijgen. Aan het begin van de coronacrisis was in korte tijd een erg sterke stijging te zien. Veel ondernemers moesten hun zaak sluiten en ondanks subsidies vanuit de overheid zijn toen vooral werknemers met tijdelijke contracten en uitzendkrachten ontslagen. Aan het begin van de huidige periode van het lage consumentenvertrouwen daalde het werkloosheidpercentage en was het percentage ook nog eens historisch laag. Het werkloosheidpercentage stijgt sinds juli 2022 weer licht, maar er zijn nog steeds veel openstaande vacatures en minder dan 4 procent van de beroepsbevolking is werkloos.

In het CCO wordt ook een vraag gewijd aan de werkloosheidsverwachting. De indicator was tot september 2022 nog positief (het aantal mensen dat verwacht dat de werkloosheid zal dalen is groter dan het aantal dat verwacht dat de werkloosheid zal stijgen) en leek er nauwelijks vrees voor het verliezen van een baan. De indicator was de afgelopen maanden wel erg volatiel en werd in oktober 2022 negatief.

4.3 Conclusie

De oorlog in Oekraïne en de bijkomstige economische gevolgen spelen een grote rol in de onzekerheid van de consument. Het consumentenvertrouwen begon echter al te dalen voordat de oorlog uitbrak. De inflatie was aan het eind van 2021 al hoger dan 5 procent terwijl het consumentenvertrouwen een flinke daling inzette. Toen de inflatie nog verder steeg daalde het consumentenvertrouwen naar het laagste niveau ooit gemeten.

De werkloosheid en de inflatie geven een goede duiding aan de aard van de negatieve antwoorden van de indicatoren van het consumentenvertrouwen. Veel consumenten zijn pessimistisch, maar antwoordden nog lange tijd dat het een beetje slechter gaat dan tijdens voorgaande dieptepunten van het consumentenvertrouwen. Grote financiële veranderingen na bijvoorbeeld baanverlies hebben een grote impact op het vertrouwen, maar daar is in de huidige tijd niet vaak sprake van. De inflatie lijkt daarom een zeer bepalende factor achter het huidige uitzonderlijk lage consumentenvertrouwen.