1. Inleiding
De Tweede Kamer heeft bij de Algemene Politieke Beschouwingen van 2018 aan de regering gevraagd om de gevolgen van veranderingen in de omvang en samenstelling van de bevolking halverwege deze eeuw in kaart te brengen. Namens negen ministeries heeft het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) toen aan het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) gevraagd dit onderzoek te coördineren; dat resulteerde in de eerste editie van de Verkenning Bevolking 2050. In dit onderzoek hebben het NIDI en het CBS zeven toekomstige bevolkingsvarianten opgezet, elk uitgaand van een andere ontwikkeling voor de geboortecijfers, levensverwachting en internationale migratie (NIDI & CBS, 2020). De varianten laten zien wat er kan gebeuren als kindertal, levensverwachting en migratie zich anders ontwikkelen dan in de Bevolkingsprognose van het CBS wordt verondersteld.
Een verandering in de omvang en samenstelling van de bevolking kan grote implicaties hebben voor tal van maatschappelijke terreinen. In het eindrapport Bevolking 2050 in beeld: opleiding, arbeid, zorg en wonen (NIDI & CBS, 2021) werden aan de hand van de bevolkingsvarianten mogelijke gevolgen beschreven van veranderingen in de samenstelling van de bevolking voor de groei van de beroepsbevolking, de zorgvraag en het aantal huishoudens tot 2050. Mede naar aanleiding van de Verkenning Bevolking 2050 werd in juli 2022 een Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen 2050 ingesteld. In januari 2024 werd het rapport van de Staatscommissie gepresenteerd aan de regering (Staatscommissie Demografische Ontwikkelingen, 2024). Hierin behandelt de Staatscommissie demografische scenario’s richting 2050, de gevolgen daarvan voor ruimte, voor economie en voor publieke voorzieningen, en biedt het de politiek handelingsmogelijkheden vanuit het perspectief van brede welvaart en sociale cohesie.
Om periodiek inzicht te geven in demografische ontwikkelingen zijn, in opdracht van het ministerie van SZW, de zeven toekomstige bevolkingsvarianten van de Verkenning Bevolking 2050 geactualiseerd. De CBS Bevolkingsprognose 2023-2070 (Stoeldraijer, Feijten & Van Duin, 2023) is gebruikt als uitgangspunt: de varianten laten variaties ten opzichte van deze prognose zien. De bevolking in 2050 wordt voor iedere variant gepubliceerd naar leeftijd, herkomst en opleidingsniveau. De geactualiseerde bevolkingsvarianten geven inzicht in hoe ontwikkelingen in elk van de demografische componenten –geboorte, sterfte, immigratie en emigratie– uitpakken voor de omvang en samenstelling van de bevolking in 2050.
Deze doorrekening van bevolkingsvarianten maakt deel uit van een groter project, waarin ook verdiepende studies worden gedaan naar achtergronden bij demografische ontwikkelingen, en naar mogelijke consequenties van demografische ontwikkelingen voor beleid en maatschappij. Dat deel van het project wordt uitgevoerd door het NIDI, in samenwerking met het CBS. Hierover zullen aparte publicaties verschijnen, te vinden via de website van het NIDI en via het CBS Dashboard Bevolkingsprognose.