5. De bilaterale investeringsrelatie met China, Rusland en de Verenigde Staten

5.1 Inleiding

Dit hoofdstuk beschrijft de bilaterale investeringsrelaties tussen Nederland en de drie landen. Daarbij maken we gebruik van macro-financiële cijfers van De Nederlandsche Bank (DNB). De volgende vragen staan centraal:

• Hoeveel wordt er vanuit Nederland geïnvesteerd in bovenstaande landen? Hoeveel daarvan wordt via Bijzondere Financiële Instellingen (bfi's) doorgesluisd? Zijn deze investeringen gestegen of gedaald?
• Door welke bedrijfstakken wordt het meeste geïnvesteerd? Wat is de trend per bedrijfstak?
• Hoeveel investeren China, Rusland en de Verenigde Staten in Nederland? Hoeveel daarvan belandt niet in Nederland maar wordt via bfi’s doorgesluisd naar het buitenland? Zijn deze investeringen gestegen of gedaald?
• In welke bedrijfstakken wordt het meeste geïnvesteerd door China, Rusland en de Verenigde Staten? Zijn deze investeringen gestegen of gedaald?

Leeswijzer

In paragraaf 5.2 wordt eerst gekeken naar de uitgaande Nederlandse investeringen in China, Rusland en de Verenigde Staten. In paragraaf 5.3 worden de inkomende investeringen uit de drie landen beschreven.

5.2 Uitgaande Nederlandse investeringen in China, Rusland en de Verenigde Staten

In deze paragraaf wordt dieper ingegaan op de Nederlandse directe investeringspositie in China, Rusland en de Verenigde Staten. Eerder CBS-onderzoek (o.a. Franssen & Jaarsma, 2019; Franssen & Lammertsma, 2019; Creemers et al., 2020a) illustreert dat Nederland doorgaans een hoge investeringspositie bezet in de Verenigde Staten. Ook blijken de Verenigde Staten de belangrijkste bestemming te zijn voor Nederlandse investeringen. Deze sleutelpositie van de Verenigde Staten wordt (gedeeltelijk) weerspiegeld in figuur 5.2.1. Hierin zijn de totale Nederlandse uitgaande investeringen in China, Rusland en de Verenigde Staten in de periode 2015-2018 afgebeeld. In figuur 5.2.1 worden de investeringen die bij Nederlandse Bijzondere Financiële Instellingen (bfi) uitstaan afzonderlijk weergegeven. Een gedeelte van de directe buitenlandse investeringen die Nederland binnenkomen, komt immers niet in de Nederlandse economie terecht maar wordt via bfi’s van het ene naar het andere land doorgesluisd. Uit figuur 5.2.1 is op te maken dat een aanzienlijk gedeelte van de totale Nederlandse investeringen naar China, Rusland en de Verenigde Staten via Nederlandse bfi’s verloopt, vooral voor Rusland is dit aandeel met ruim 89 procent in 2018 dominant. Om de Nederlandse investeringspositie in een land op waarde te schatten, ofwel een goed beeld te krijgen in hoeverre Nederland daadwerkelijk investeert in dat land, is het zinvol om de investeringsstromen via bfi’s buiten beschouwing te laten.

In 2018 bedroegen de totale uitgaande investeringen (exclusief bfi’s¹⁾) in de Verenigde Staten 312 miljard euro, een stijging van 16 procent (43 miljard euro) ten opzichte van 2015. Daarmee steken de Verenigde Staten met kop en schouders boven China en Rusland uit. Ondanks een gemiddelde groei van circa 16 procent, zien we dat het volume Nederlandse investeringen in de Verenigde Staten de laatste jaren tanende is. Volgens UNCTAD (2019) heeft met name de combinatie van onzekerheid door de Brexit en de verlaging van de winstbelasting in de Verenigde Staten (Tax Cuts and Jobs Act 2017) bijgedragen aan de afremming van de mondiale investeringsuitgaven. Met een lichte groei van 3 procent bleven de investeringen in Rusland relatief constant, schommelend tussen 9,6 en 13,8 miljard euro.

De totale waarde van uitgaande investeringen in China daalde daarentegen van 16,1 miljard euro in 2015 naar 12,7 miljard euro in 2018. China was daarmee in 2018 de 26e investeringsbestemming voor Nederlandse bedrijven (Creemers et al., 2020b). Eén van de mogelijke factoren die ten grondslag ligt aan de relatief beperkte investeringspositie van Nederland in China, is volgens Creemers et al. (2020b) het feit dat het niet gemakkelijk is om als buitenlands bedrijf in China een stevige of onafhankelijke voet aan de grond te krijgen. In veel gevallen – zeker op technologisch gebied – is een potentiële buitenlandse investeerder in China verplicht een joint venture aan te gaan met een Chinees bedrijf, zodat er kennisoverdracht en technologische spillover van het buitenlandse bedrijf naar China kan plaatsvinden. Het feit dat in veel gevallen het buitenlandse bedrijf geen meerderheidsbelang heeft in de nieuwe onderneming, bedrijfsspecifieke kennis moet overdragen of veel lokale concurrentie en bureaucratie ondervindt, kan remmend werken in het doen van investeringen in China (Jiang et al., 2016; Gros, 2019; Creemers et al., 2020b). Anderzijds is het aannemelijk dat de informatie op basis van directe buitenlandse investeringen slechts een deel van de Nederlandse investeringsrelatie met China laat zien. Nederlandse bedrijven kunnen immers via andere landen, bijvoorbeeld via Singapore of Hongkong, investeringen hebben uitstaan in China. Een studie van UNCTAD (2019) suggereert een substantiële onderschatting van de Nederlandse uitgaande investeringspositie in China als er geen rekening gehouden wordt met deze indirecte investeringsstroom. Dat is op basis van nieuwe cijfers die licht werpen op de oorspronkelijke eigenaar van buitenlandse investeringen in China. Volgens UNCTAD (2019) investeerde Nederland in 2017 in totaal – dus direct alsook via andere landen – zo’n 39,6 miljard euro in China, fors hoger dan wanneer er alleen gekeken wordt naar de Nederlandse directe investeringen in China (12,2 miljard euro in 2017).

Figuur 5.2.2 toont welke Nederlandse bedrijfstakken directe buitenlandse investeringen doen in de Verenigde Staten. Een eerste observatie is dat er in een paar gevallen sprake is van forse sectorale verschuivingen tussen de jaren. Zo vallen de investeringen in de Verenigde Staten door de Nederlandse voedings- en genotmiddelenindustrie op; in 2017 ging het nog om ruim 56 miljard euro, een jaar later werd dit bedrag zelfs negatief (-860 miljoen euro). Dit heeft te maken met het feit dat directe investeringen van dochterbedrijven in hun moeder worden afgetrokken van de investeringen van de moeder in de dochter (zie ook OESO, 2014). Als er bijvoorbeeld in Nederland veel financiering plaatsvindt en investeringen van de dochter in de moeder groter zijn dan andersom, levert dat in sommige gevallen negatieve posities op.

In 2018 werd het merendeel van de totale Nederlandse investeringsuitgaven in de Verenigde Staten gedaan door de financiële sector (112 miljard euro), de delfstoffenwinning en chemie (100 miljard euro) en de metaal- en elektrotechnische industrie (60 miljard euro). Samen waren ze verantwoordelijk voor 87 procent van de totale uitgaande investeringen in de Verenigde Staten. Qua ontwikkeling zien we dat bedrijven in de financiële sector fors meer zijn gaan investeren in de Verenigde Staten. Ook bedrijven in de Nederlandse delfstoffenwinning en chemie deden geleidelijk meer investeringen in de Verenigde Staten. De metaal- en elektrotechnische industrie en – in zekere zin – de voedings- en genotmiddelenindustrie hielden minder investeringen in de Verenigde Staten aan.

Figuur 5.2.3 toont per Nederlandse bedrijfstak de uitgaande investeringspositie in China en Rusland. Hoewel op totaalniveau de Nederlandse investeringen in Rusland relatief stabiel waren tussen 2015-2018 zijn er wel degelijk sectorale verschuivingen zichtbaar. Zo blijkt uit figuur 5.2.3 dat bedrijven in de delfstoffenwinning en chemie, handel en de vervoer en opslag het meeste in Rusland investeerden, vooral de investeringen door de delfstoffenwinning en chemie, en de handel namen in de laatste jaren sterk toe. Daartegenover stond een gezamenlijke daling van de investeringen in Rusland door de voedings- en genotmiddelenindustrie, vervoer en opslag en overige industrie. Uitgaande directe investeringen in China kwamen volgens figuur 5.2.3 in 2018 voornamelijk voor rekening van de Nederlandse delfstoffenwinning en chemie, gevolgd door de voedings- en genotmiddelenindustrie, handel en de financiële sector. Vooral de delfstoffenwinning en chemie, en de voedings- en genotmiddelenindustrie investeerden steeds meer in China; de handel, financiële sector en de metaal- en elektrotechnische sector zagen daarentegen in die periode hun investeringspositie in China afnemen.

5.3 Inkomende investeringen uit China, Rusland en de Verenigde Staten

Terwijl de vorige paragraaf de uitgaande investeringen in China, Rusland en de Verenigde Staten beschreef, komen in deze paragraaf de inkomende investeringen uit deze drie landen aan de orde. Figuur 5.3.1  toont de totale inkomende investeringen uit de Verenigde Staten voor de jaren 2015-2018. In figuur 5.3.2 zijn de inkomende investeringen uit China en Rusland afgebeeld. In figuren 5.3.1 en 5.3.2 maken we net als in de voorgaande paragraaf een onderscheid naar investeringen die bestemd zijn voor Nederlandse bedrijven en investeringsstromen die via bfi’s doorgesluisd worden naar andere landen. We zien dat een dominant gedeelte van de investeringen afkomstig uit China, Rusland en de Verenigde Staten via Nederlandse bfi’s doorstroomt naar andere landen. Dit strookt met de observatie dat Nederland doorgaans vanwege fiscale voordelen voor multinationale ondernemingen als doorsluisland wordt gekenmerkt (CBS, 2018; Lejour et al., 2019). Net als in de voorgaande paragraaf worden de investeringen via bfi’s in het vervolg buiten beschouwing gelaten.

Uit figuren 5.2.1 en 5.3.1 kunnen we opmaken dat Amerikaanse bedrijven over het algemeen minder in Nederland investeren dan andersom. De Amerikaanse investeringen in Nederland namen toe van 167 miljard euro in 2015 tot 180 miljard in 2018, oftewel een stijging van bijna 8 procent. Net als bij de uitgaande investeringen in de Verenigde Staten zien we dat de waarde van de Amerikaanse investeringen in Nederland de laatste twee jaren is afgenomen, dit volgt de trend die we in de voorgaande paragraaf geschetst hebben. Deze neerwaartse trend lijkt ook van toepassing op Chinese en Russische investeringen in Nederland, vooral de Russische investeringspositie viel volledig weg. In 2015 bedroeg het totaal aan inkomende investeringen uit Rusland 3,7 miljard euro, in 2018 was dit slechts 123 miljoen euro. In 2018 werd voor 1,4 miljard euro door China in Nederland geïnvesteerd, een halvering ten opzichte van 2015, toen China nog 2,6 miljard euro aan investeringen in Nederland had uitstaan. Chinese directe investeringen in Europa groeiden tot 2017 wel erg hard (Creemers et al., 2020b). In 2017 stelde China strengere eisen aan de uitstroom van kapitaal, wat tot gevolg had dat o.a. de investeringen in de EU afnamen. Ook de dalende trend van de wereldwijde investeringsuitgaven die de laatste jaren is ingezet speelde een rol in deze krimp (UNCTAD, 2019; OESO, 2020). Daarnaast is het net zoals in de voorgaande paragraaf mogelijk dat de informatie gebaseerd op alleen de Chinese directe investeringen in Nederland een vertekend beeld geeft van de Chinese investeringspositie in Nederland. Volgens Hagendoorn (2020) is er immers sprake van een hevige onderschatting, aangezien bijna alle investeringen van Chinese ondernemingen via Hong Kong lopen. Vooral voor de Verenigde Staten bleek volgens Hagendoorn (2020) dit patroon zichtbaar: de Verenigde Staten hadden in 2017 in totaal (dus direct of via tussenschakels) voor ruim 551 miljard euro aan investeringen in Nederland uitstaan. Volgens de ‘traditionele’ macro-cijfers over de Amerikaanse directe investeringen in Nederland ging het om fors minder, namelijk 208 miljard euro. Investeringen vanuit de Verenigde Staten in Nederland lopen voornamelijk via Curaçao, Luxemburg, het Verenigd Koninkrijk en Bermuda.

Figuur 5.3.3 laat zien hoe de inkomende investeringen uit de Verenigde Staten verdeeld zijn over de Nederlandse sectoren. Iets meer dan de helft – zo’n 53 procent – van de 180 miljard euro aan de totale inkomende directe investeringen uit de Verenigde Staten was bestemd voor de financiële sector. Tussen 2015 en 2018 nam dit bedrag toe met 16 miljard, oftewel een stijging van 20 procent. Ook het aandeel was groot voor de Nederlandse delfstoffenwinning en chemie (33 miljard) en de voedings- en genotmiddelenindustrie (19 miljard). Nederlandse bedrijven in de delfstoffenwinning en chemie ontvingen tussen 2015 en 2018 meer Amerikaanse investeringen, in gelijke tred met de financiële sector. Daarentegen werd er minder geïnvesteerd door Amerikaanse bedrijven in de voedings- en genotmiddelenindustrie en de metaal- en elektrotechnische industrie.

Wat betreft de Russische investeringen in Nederland valt de financiële sector op. We zien in figuur 5.3.4 dat de negatieve posities van Rusland in Nederland in figuur 5.3.2 volledig toe te schrijven zijn aan de Russische investeringen in de Nederlandse financiële sector. Een andere opvallende observatie is dat Rusland het meeste (zo’n 18 miljard euro) en steeds vaker in de Nederlandse delfstoffenwinning en chemie investeert; tussen 2015 en 2018 gaat het om een groei van 57 procent. De Chinese investeringspositie in Nederlandse sectoren is vrij gediversifieerd. De top drie sectoren waarin China in 2018 vooral investeringen had uitstaan bestond uit de overige dienstverlening, delfstoffenwinning en chemie, en de financiële sector, samen goed voor bijna drie kwart van de totale inkomende investeringen uit China. Tussen 2015 en 2018 ontvingen vooral de delfstoffenwinning en chemie, en de metaal- en elektrotechnische industrie investeringen uit China. Daarentegen zagen de Nederlandse bedrijven in de handel, de financiële sector en vervoer en opslag hun investeringen uit China fors afnemen.

Literatuur

CBS (2018). Internationaliseringsmonitor 2018, vierde kwartaal: Financiële globalisering. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Creemers, S., Franssen, L. & Jaarsma, M. (2020a). Buitenlandse investeringen en multinationals. Nederland Handelsland: Export, investeringen en werkgelegenheid 2020. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Creemers, S., Jaarsma, M., Notten, T. & Rooyakkers, J. (2020b). De handels- en investeringsrelatie tussen Nederland en China. Internationaliseringsmonitor 2020, tweede kwartaal: China. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Franssen, L. & Jaarsma, M. (2019). Buitenlandse investeringen en multinationals. Nederland Handelsland: Export, investeringen en werkgelegenheid 2019. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Franssen, L. & Lammertsma, A. (2019). Bestemming en herkomst van Amerikaanse directe investeringen. Internationaliseringsmonitor 2019, eerste kwartaal: Verenigde Staten. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Gros, D. (2019). This is not a trade war, it is a struggle for technological and geo-strategic dominance. In CESifo Forum (Vol. 20, No. 1, pp. 21–26). München: ifo Institut–Leibniz-Institut für Wirtschaftsforschung an der Universität München.

Hagendoorn, E. (2020). VS nog belangrijker dan gedacht voor directe investeringen in Nederland. Economische Statistische Berichten (ESB), 105(4786), 276-277.

Jiang, K., Keller, W., Qiu, L. & Ridley, W. (2019). China’s joint venture policy and the international transfer of technology. VoxChina. Geraadpleegd van http://www.voxchina.org/show-3-115.html.

Lejour, A., Möhlmann, J., & van ’t Riet, M. (2019). Doorsluisland NL doorgelicht. CPB Policy Brief. Geraadpleegd van https://www.cpb.nl/sites/default/files/omnidownload/CPB-Policy-Brief-2019-01-Doorsluisland-NL-doorgelicht.pdf.

OESO (2014). Implementing the latest international standards for compiling foreign direct investment statistics. Geraadpleegd van https://www.oecd.org/daf/inv/FDI-statistics-asset-liability-vs-directional-presentation.pdf.

OESO (2020). OECD Investment policy responses to COVID-19. Geraadpleegd van
https://read.oecd-ilibrary.org/view/?ref=129_129922-gkr56na1v7&title=OECD-Investment-Policy-Responses-to-COVID-19.

UNCTAD (2019). World Investment Report 2019. Special Economic Zones. Geraadpleegd van https://unctad.org/system/files/official-document/wir2019_en.pdf.