3. Import- en exportpakket van Nederlandse bedrijven

3.1 Inleiding

Nederlandse bedrijven exporteren een groot deel van hun productie naar het buitenland. Zoals we in het vorige hoofdstuk hebben gezien, wordt een aanzienlijk deel van de buitenlandse omzet van Nederlandse bedrijven gegenereerd in China, Rusland en de Verenigde Staten. In dit hoofdstuk wordt naar de afhankelijkheid van Nederlandse bedrijfstakken van de export naar deze drie landen gekeken, zowel voor goederen als voor diensten. Daarbij wordt getracht de volgende onderzoeksvragen te beantwoorden:

• Welke bedrijfstakken exporteren voornamelijk goederen naar China, Rusland en de Verenigde Staten? Om welke goederen gaat het? Wat is het aandeel van deze export in de totale export van goederen van deze bedrijfstakken? Welke bedrijfstakken zijn – absoluut en relatief gezien – het meest afhankelijk van goederenexport naar China, Rusland en de Verenigde Staten?
• Vanuit welke bedrijfstakken vindt de dienstenexport naar China, Rusland en de Verenigde Staten voornamelijk plaats? In welke dienstencategorieën kan de dienstenexport naar deze drie landen worden uitgesplitst? Wat is het aandeel van deze export in de totale dienstenexport van deze bedrijfstakken? Welke bedrijfstakken zijn – absoluut en relatief gezien – het meest afhankelijk van dienstenexport naar China, Rusland en de Verenigde Staten?

Bedrijven importeren niet alleen grondstoffen en halffabricaten maar ook ondersteunende diensten uit het buitenland om hun productie te realiseren. Het tweede deel van dit hoofdstuk zal focussen op de directe en indirecte afhankelijkheid van Nederlandse bedrijven van ingevoerde goederen en diensten die worden gebruikt in productieprocessen in Nederland. Specifiek de afhankelijkheid van Nederlandse bedrijfstakken van geïmporteerde goederen en diensten uit China, Rusland en de Verenigde Staten zal in dit hoofdstuk in kaart gebracht worden. Daarbij wordt getracht de volgende onderzoeksvragen te beantwoorden:

• In welke bedrijfstakken importeren bedrijven voornamelijk direct zelf goederen uit China, Rusland en de Verenigde Staten? Welke goederencategorieën of specifieke producten worden door deze bedrijven vooral uit deze drie landen ingekocht? Wat is het aandeel van deze directe import in de totale directe import van deze goederen door bedrijven in deze bedrijfstakken? Welke bedrijfstakken zijn absoluut en relatief gezien het meest afhankelijk van directe import van goederen uit China, Rusland en de Verenigde Staten?
• Wat is de indirecte afhankelijkheid van Nederlandse bedrijfstakken van import van goederen uit China, Rusland en de Verenigde Staten? Welke ingevoerde productcategorieën of specifieke producten uit deze landen komen indirect bij specifieke bedrijfstakken terecht? Zijn er ook goederen die vooral indirect geïmporteerd worden in plaats van direct? Welke bedrijfstakken zijn absoluut en relatief gezien het meest afhankelijk van indirecte goederenimport uit China, Rusland en de Verenigde Staten?
• In welke bedrijfstakken importeren bedrijven voornamelijk direct zelf diensten uit China, Rusland en de Verenigde Staten? Welke dienstencategorieën worden door deze bedrijven vooral uit deze drie landen afgenomen? Wat is het aandeel van deze directe import in de totale directe dienstenimport door bedrijven in deze bedrijfstakken? Welke bedrijfstakken zijn absoluut en relatief gezien het meest afhankelijk van directe import van diensten uit China, Rusland en de Verenigde Staten?
• Wat is de indirecte afhankelijkheid van Nederlandse bedrijfstakken van import van diensten uit China, Rusland en de Verenigde Staten? Welke ingevoerde dienstencategorieën uit deze landen komen indirect bij specifieke bedrijfstakken terecht? Zijn er ook diensten die vooral indirect geïmporteerd worden in plaats van direct? Welke bedrijfstakken zijn absoluut en relatief gezien het meest afhankelijk van indirecte dienstenimport uit China, Rusland en de Verenigde Staten?

Dit hoofdstuk is als volgt opgebouwd: paragraaf 3.2 geeft een overzicht op macroniveau van de afhankelijkheid van China, Rusland en de Verenigde Staten voor wat betreft de Nederlandse goederenexport en de dienstenexport. Paragraaf 3.3  geeft een vergelijkbaar macro-economisch overzicht van de directe en indirecte afhankelijkheid van import uit China, Rusland en de Verenigde Staten voor zowel de goederenexport als de dienstenexport. Paragraaf 3.4 beschrijft de exportstromen naar, en de directe en indirecte importstromen uit China, zowel voor goederen als voor diensten. Daarbij wordt dieper ingegaan op bedrijfstakniveau en productniveau. Paragraaf 3.5 doet dit voor Rusland en paragraaf 3.6 doet dit voor de Verenigde Staten.

3.2 Export van goederen en diensten

Goederenuitvoer

De uitvoer van Nederlandse makelij betreft de uitvoer na productie in Nederland dan wel uitvoer na significante bewerking van buitenlandse makelij. Samen met wederuitvoer vormt de uitvoer van eigen makelij de totale Nederlandse goederenuitvoer. Wederuitvoer betreft invoer van goederen van buitenlandse makelij die na aankomst in Nederland niet of nauwelijks een bewerking ondergaan en daarna weer worden uitgevoerd naar het buitenland. Wederuitvoer wordt hier buiten beschouwing gelaten. 

Als we kijken naar het belang van China, de Verenigde Staten en Rusland in de export van Nederlandse makelij, dan zien we in figuur 3.2.1 dat van de drie genoemde landen de Verenigde Staten de belangrijkste exportpartner is. In 2019 exporteerden Nederlandse bedrijven voor ruim 14,2 miljard euro aan goederen van Nederlandse makelij naar de Verenigde Staten. Naar China werd in datzelfde jaar voor een bedrag van bijna 8 miljard euro geëxporteerd en naar Rusland voor bijna 2,9 miljard euro. 

De uitvoer naar China groeide tussen 2015 en 2019 ieder jaar. De groeicijfers naar Rusland en de Verenigde Staten zijn meer volatiel. Zo zien we dat de Nederlandse export van eigen makelij naar beide landen in 2016 afnam. Voor Rusland is dat te verklaren door minder vraag naar Nederlandse goederen als gevolg van de handelsboycot en de Russische financiële crisis die van 2014 tot 2017 duurde (CBS, 2017). De afname van de export van Nederlandse makelij naar de Verenigde Staten is mogelijk te verklaren door lagere grondstofprijzen, aangezien een aanzienlijk deel van de Nederlandse export naar de Verenigde Staten bestaat uit aardolieproducten.

Vanwege deze volatiliteit is het nuttiger te kijken naar de exportgroei op een wat langere termijn. De gemiddelde jaarlijkse groei van de totale export van Nederlandse makelij tussen 2015 en 2019 bedroeg 2,3 procent per jaar. Wat betreft de export naar alle drie de landen geldt dat de gemiddelde jaarlijkse groeivoet beduidend hoger was dan die voor de totale goederenexport van Nederlandse makelij. De uitvoer van Nederlandse makelij naar China rapporteerde de gemiddelde hoogste jaarlijkse groei. Tussen 2015 en 2019 groeide de uitvoer naar China gemiddeld genomen met 12,6 procent per jaar, gevolgd door de uitvoer naar de Verenigde Staten met 9,7 procent per jaar en de uitvoer naar Rusland groeide gemiddeld met 8,8 procent per jaar.

Figuur 3.2.2 toont het verloop van de aandelen van de drie landen in de totale export van Nederlandse makelij tussen 2015 en 2019. Met een aandeel van 6,1 procent in 2019 is de exportafhankelijkheid het grootst van de Verenigde Staten, gevolgd door China met 3,4 procent en Rusland met 1,2 procent. Met een toename van 1,5 procentpunt is de afhankelijkheid van de Verenigde Staten tussen 2015 en 2019 ook het meest toegenomen. De afhankelijkheid van China is gegroeid met 1,1 procentpunt en het belang van Rusland in deze export is het minst toegenomen met 0,3 procentpunt. Dat de Nederlandse export van eigen makelij in de afgelopen jaren steeds vaker naar deze drie landen ging, is voornamelijk ten koste gegaan van de afhankelijkheid van de Nederlandse export van andere lidstaten van de Europese Unie en dan met name van de 15 oude lidstaten (Jaarsma et al., 2018). De afhankelijkheid van de EU nam tussen 2015 en 2019 af met 6,5 procentpunt.

Dienstenuitvoer

Uit figuur 3.2.3 blijkt dat de dienstenuitvoer naar de Verenigde Staten beduidend groter is dan de dienstenuitvoer naar China en Rusland tezamen. In 2019 exporteerden Nederlandse bedrijven voor 14,1 miljard euro aan diensten naar de Verenigde Staten. Naar China werd voor 2,4 miljard euro aan diensten geëxporteerd en naar Rusland voor 1,4 miljard euro. De export van diensten naar zowel China, Rusland en de Verenigde Staten nam in 2016 af en volgde daarmee de algemene trend van de Nederlandse dienstenexport.

Als we kijken naar de gemiddelde jaarlijkse exportgroei over de afgelopen 5 jaar dan is het de dienstenexport naar Rusland die de grootste gemiddelde jaarlijkse groei vertoont. Tussen 2015 en 2019 groeide de dienstenexport naar Rusland gemiddeld met 4 procent per jaar. Daarbij dient wel vermeld te worden dat Rusland in het basisjaar 2015 in een diepe recessie verkeerde. De gemiddelde jaarlijkse exportgroei naar China tijdens de afgelopen 5 jaar bedroeg 1,9 procent en die naar de Verenigde Staten nam gemiddeld met 0,3 procent per jaar af. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet van de totale dienstenexport bedroeg 3,7 procent tussen 2015 en 2019.

Figuur 3.2.4 toont het verloop van de aandelen van de drie landen in de totale dienstenexport van 2015 tot en met 2019. Met een aandeel van 8,3 procent in 2019 is de exportafhankelijkheid van de Verenigde Staten veruit het grootst, gevolgd door China met 1,4 procent en Rusland met 0,8 procent. In 2015 waren de Verenigde Staten nog goed voor 9,9 procent van de totale Nederlandse dienstenexport. In de laatste 5 jaar is het aandeel van de Verenigde Staten in de dienstenexport met 1,6 procentpunt afgenomen. Tijdens diezelfde periode is het aandeel van China in de totale dienstenexport afgenomen met 0,1 procentpunt en het aandeel van Rusland steeg met een minieme 0,01 procentpunt.

3.3 Import van goederen en diensten

Directe goederenimport

Onder ‘de directe import van goederen’ wordt de directe import door Nederlandse bedrijfstakken bedoeld, die verbruikt wordt in het productieproces of verder verwerkt wordt tot andere producten. Direct slaat op het feit dat het de bedrijfstak zelf is die de import betrekt, in tegenstelling tot indirecte import, die via een andere bedrijfstak wordt betrokken. 

De import van goederen die direct doorgaat naar het buitenland (invoer voor wederuitvoer) en de import van goederen voor finale consumptie (zoals door consumenten gekochte smartphones of door bedrijven aangekochte machines voor investeringen in vaste activa) zijn hier buiten beschouwing gelaten. De directe invoer van Nederlandse bedrijfstakken in 2019 was, met een bedrag van ruim 9,3 miljard euro, het grootst uit de Verenigde Staten. In 2018 was dat nog Rusland met 9,4 miljard euro. In 2019 bedroeg de directe import uit Rusland 8,1 miljard euro. De afname van de directe import uit Rusland kan mogelijk worden verklaard door dalende olie- en gasprijzen en een lagere vraag naar aardgas vanwege de zachte winter van 2019. Uit China werd voor bijna 9,3 miljard euro direct aan goederen geïmporteerd.

De goederenimport uit China en de Verenigde Staten door Nederlandse bedrijfstakken steeg sinds 2015 sneller dan de gemiddelde directe invoer. Terwijl de gemiddelde jaarlijkse groei van de totale directe goederenimport tussen 2015 en 2019 gelijk was aan 5,0 procent, groeide de goederenimport uit China gemiddeld met 10,6 procent per jaar en de goederenimport uit de Verenigde Staten met 7,5 procent. Nederlandse bedrijfstakken zijn daarmee tussen 2015 en 2019 relatief meer goederenimport uit China en de Verenigde Staten in hun productie gaan verwerken dan uit andere landen. Met een gemiddelde jaarlijkse groei van 4,1 procent, is de gemiddelde jaarlijkse groei van de directe goederenimport uit Rusland lager dan de gemiddelde jaarlijkse groei van de directe goederenimport uit alle landen.

Figuur 3.3.2 toont het verloop van de aandelen van de drie landen in de totale directe import van goederen tussen 2015 en 2019. Met 6,3 procent hebben de Verenigde Staten het grootste aandeel in de directe goederenimport van bedrijfstakken van de drie landen, nauw gevolgd door China met 6,3 procent. Het aandeel van Rusland is sterk gedaald in 2019, door de al eerder genoemde lagere olie- en gasprijzen. Sinds 2015 is het aandeel van China in de directe goedereninvoer (met 1,2 procentpunt) het sterkst gestegen, gevolgd door dat van de Verenigde Staten met 0,6 procentpunt. Het aandeel van Rusland nam ten opzichte van 2015 af met 0,2 procentpunt tot 5,5 procent.

Technologische intensiteit van de directe goederenimport

Figuur 3.3.3 toont de technologische intensiteit van de directe goederenimport uit China, Rusland en de Verenigde Staten. Wat direct opvalt, is het grote aandeel van niet-technologische producten in de directe goederenimport van Nederlandse bedrijfstakken uit Rusland, wat verklaard wordt door het grote aandeel van delfstoffen (o.a. ruwe aardolie, aardgas, steenkool). Verder zien we dat het aandeel van high-tech producten in de goederenimport uit China relatief hoog is, zelfs veel hoger dan bij de import uit de Verenigde Staten. De belangrijkste direct geïmporteerde high-tech producten uit China zijn laptops, tablets, telefoons en onderdelen hiervan. Uit de Verenigde Staten zijn dat telefoons, lasers, medicijnen en optische instrumenten. Het aandeel van niet-technologische producten in de directe goedereninvoer van de Verenigde Staten is ook relatief hoog, Hier gaat het vooral om de import van delfstoffen (ruwe aardolie, molybdeenerts) en landbouwproducten (sojabonen, pindanoten, zoete aardappelen) uit de Verenigde Staten. Voor zowel China als de Verenigde Staten is het aandeel van medium-high-tech producten in de directe goederenimport het hoogst. Voor China bestaat deze import voornamelijk uit lithium-ion-batterijen, ledlampen en biodiesel en voor de Verenigde Staten uit carrosserieën voor personenauto’s, onderdelen van chipmachines en lithium-ion-batterijen.

Indirecte goederenimport

Naast direct importeren kunnen bedrijfstakken ook indirect goederen uit het buitenland verwerken in hun productie. Dat gebeurt in de industrie, die bijvoorbeeld goederen inkoopt van de Nederlandse groothandel en elektriciteit van Nederlandse energiemaatschappijen. Om deze goederen te produceren heeft de Nederlandse groothandel onderdelen uit China ingekocht, terwijl de energiebedrijven minerale brandstoffen zoals steenkool uit Rusland hebben ingekocht om elektriciteit op te wekken. Deze halffabricaten uit China en minerale brandstoffen uit Rusland vallen dan onder de indirecte import van de Nederlandse industrie, uit respectievelijk China en Rusland. De indirecte import is niet cumulatief.

Uit tabel 3.3.4 blijkt dat de import van goederen uit China door bedrijfstakken voornamelijk direct geschiedt. Opvallend is de directe goederenimport ter waarde van bijna 1,3 miljard euro van bouwbedrijven in 2019. Ook de bedrijfstakken informatie en communicatie, de groot- en detailhandel en de quartaire sector importeren elk voor meer dan een half miljard euro rechtstreeks uit China.

De landbouw, industrie en energievoorziening importeerden in 2019 voornamelijk direct goederen uit Rusland. Deze import bestond grotendeels uit minerale brandstoffen zoals aardolie, aardgas en steenkool. Andere bedrijfstakken importeerden meestal indirect goederen uit Rusland. Deze indirecte import bestond eveneens voornamelijk uit minerale brandstoffen, die via de industrie (en dan met name de aardolie-industrie) en energievoorziening bij deze bedrijfstakken terechtkomen.

De directe goederenimport van de Nederlandse industrie uit de Verenigde Staten was ook in 2019 aanzienlijk en werd gedomineerd door de invoer van kapitaalgoederen zoals machines en transportmiddelen. Ook in de energievoorziening, waterbedrijven en afvalbeheer, de bouw, de groot- en detailhandel, de horeca, informatie en communicatie en de quartaire sector zien we dat de directe goederenimport uit de Verenigde Staten groter was dan de indirecte goederenimport uit dat land.

Bestemming van de goederenimport

Bedrijfstakken importeren rechtstreeks of gebruiken door andere Nederlandse bedrijfstakken geïmporteerde goederen om zelf goederen te produceren en diensten te verlenen om deze vervolgens ofwel af te zetten in de binnenlandse markt ofwel te exporteren. Onder de invoer die is verwerkt in de afzet op de binnenlandse markt valt de goederenimport die is verwerkt in goederen en diensten voor de consumptie door huishoudens en de overheid, voor investeringen in vaste activa, maar ook voor de voorraadvorming. Tot de goedereninvoer die is verwerkt in goederen en diensten bestemd voor de export behoort de goederenimport die is verwerkt in de export van Nederlandse makelij, de export van diensten en het reisverkeer, maar ook de goedereninvoer die is verwerkt in het faciliteren van de wederuitvoer. Denk daarbij bijvoorbeeld aan ingevoerde brandstof die wordt gebruikt door transportbedrijven die de wederuitvoer faciliteren.

Tabel 3.3.5 geeft een overzicht van de bestemming van de goederenimport (direct en indirect) uit de drie landen naar bedrijfstak. De landbouw, delfstoffenwinning en de industrie importeren voornamelijk goederen uit China, Rusland en de Verenigde Staten die gebruikt worden bij exportproductie. Dit geldt ook voor de dienstverlenende bedrijfstak vervoer en opslag. Bij de zakelijke dienstverlening is het importverbruik van goederen vrijwel gelijk verdeeld tussen binnenlands verbruik en de export. De overige dienstverlenende bedrijfstakken, inclusief de groot- en detailhandel gebruiken geïmporteerde goederen uit China, Rusland en de Verenigde Staten voornamelijk om de binnenlandse markt te bedienen.

Directe dienstenimport

Net als bij de dienstenexport zijn van de drie landen de Verenigde Staten voor Nederland ook de belangrijkste importpartner. Nederlandse bedrijfstakken importeerden in 2019 voor een bedrag van bijna 18,9 miljard euro direct aan diensten uit de Verenigde Staten. Sinds 2015 is de dienstenimport uit de Verenigde Staten gemiddeld 7,5 procent per jaar gestegen. Daarmee groeide de dienstenimport uit de Verenigde Staten harder dan de algehele import van diensten. In 2019 bedroeg de dienstenimport uit China bijna 1,5 miljard euro. Sinds 2015 is deze import jaarlijks met 7,2 procent afgenomen. Uit Rusland werd in 2019 voor 420 miljoen euro aan diensten ingevoerd. Tussen 2015 en 2019 bedroeg de jaarlijkse gemiddelde groeivoet van de dienstenimport uit Rusland 0,6 procent.

Figuur 3.3.7 toont het verloop van de aandelen van de drie landen in de totale directe dienstenimport tussen 2015 en 2019. Met 15,8 procent heeft de Verenigde Staten van de drie landen het grootste aandeel in de directe dienstenimport door Nederlandse bedrijfstakken. Dit aandeel is sinds 2015 ook met 1,5 procentpunt toegenomen. Het aandeel van China piekte in 2016, maar is gestaag gedaald tot 1,2 procent, terwijl dat in 2016 nog 2,5 procent bedroeg. Het aandeel van Rusland in de directe dienstenimport van Nederlandse bedrijfstakken bedroeg 0,4 procent, een halvering vergeleken met 2018.

Indirecte dienstenimport

Bedrijfstakken importeren ook op indirecte wijze diensten uit het buitenland. Net zoals bij goederen zijn er bedrijfstakken die indirect geïmporteerde diensten verwerken in hun goederenproductie of dienstlevering. Zo verbruikte de Nederlandse industrie inputs van de Nederlandse groot- en detailhandel waarin voor een aanzienlijk bedrag aan Chinese technische, aan de handel verbonden en andere zakelijke diensten waren gebruikt. De Nederlandse zakelijke dienstverlening importeerde indirect financiële en verzekeringsdiensten uit de Verenigde Staten via het Nederlandse bank- en verzekeringswezen.

Uit tabel 3.3.8 blijkt dat de dienstenimport uit China voornamelijk direct geschiedt. De belangrijkste directe importeurs van diensten uit China in 2019 waren bedrijven uit de zakelijke dienstverlening, de groot- en detailhandel en de industrie. De indirecte invoer uit China was het hoogst voor de Nederlandse industrie. De invoer van diensten uit Rusland geschiedt ook voornamelijk direct. De directe import uit Rusland was het grootste voor de industrie en de groot- en detailhandel.

Bedrijven in de bedrijfstak informatie en communicatie hadden in 2019 de meeste directe dienstenimport uit de Verenigde Staten, gevolgd door de zakelijke dienstverlening en de groot- en detailhandel. Indirect werd er het meest aan diensten ingevoerd door de industrie, gevolgd door de zakelijke dienstverlening en de groot- en detailhandel. Bouwbedrijven importeerden meer indirect dan direct uit de Verenigde Staten.

Bestemming van de dienstenimport

Nederlandse bedrijfstakken gebruiken deze direct of indirect ingevoerde diensten om goederen te produceren of diensten te verlenen, ofwel op de binnenlandse markt ofwel in het buitenland. Tabel 3.3.9 geeft een overzicht van de bestemming van de dienstenimport uit de drie landen naar bedrijfstak. Wat opvalt in vergelijking met de bestemming van de goederenimport (tabel 3.3.5) is dat in een groter aantal bedrijfstakken het merendeel van de direct en indirect ingevoerde diensten wordt gebruikt voor de export. Naast dat de Nederlandse industrie intensief gebruik maakt van Nederlandse diensten in haar productieproces (DNB, 2014), blijkt dat er ook veel ingevoerde diensten worden gebruikt voor de exportproductie. Het totale gebruik van ingevoerde diensten uit de Verenigde Staten in de export van de Nederlandse industrie bedroeg bijna 3,5 miljard euro in 2019. De zakelijke dienstverlening, informatie en communicatie en de groot- en detailhandel zijn grootverbruikers van ingevoerde Amerikaanse diensten bij het tot stand brengen van hun export van goederen en diensten. Bij de overheid en de bouw werd het merendeel van de ingevoerde diensten uit de drie landen juist verwerkt in de dienstverlening bestemd voor binnenlands gebruik. De overheid en de bouw zijn ook maar in beperkte mate afhankelijk van export voor hun afzet.

3.4 China

In de vorige twee paragrafen werd inzicht gegeven in hoe afhankelijk Nederlandse bedrijfstakken zijn van import uit China, Rusland en de Verenigde Staten voor wat betreft hun productie voor de binnenlandse markt én export. Daarbij werd ook een onderscheid gemaakt naar directe import uit deze drie landen en indirecte import – via binnenlandse toeleveranciers.

Deze paragraaf gaat dieper in op de bilaterale handelsrelatie van Nederlandse bedrijfstakken met China. Allereerst kijken we naar de Nederlandse goederenexport van eigen makelij naar China, welke bedrijfstakken hiervoor verantwoordelijk zijn en hoe deze export is samengesteld. Vervolgens doen we hetzelfde voor de dienstenexport naar China. Daarna nemen we de invoer van goederen en diensten uit China verder onder de loep, waarbij een onderscheid wordt gemaakt tussen directe en indirecte invoer.

3.4.1 Export naar China

Goederenexport naar China
De export van Nederlandse makelij naar China bedroeg bijna 8 miljard euro in 2019. In absolute zin exporteerde de voedings- en genotmiddelenindustrie – met een uitvoerwaarde van 2,5 miljard euro – het meest naar China, gevolgd door de machine-industrie met 1,9 miljard euro, de chemische industrie met 928 miljoen euro, de elektrotechnische industrie met 661 miljoen euro, de groothandel en handelsbemiddeling met 288 miljoen euro en de auto- en aanhangwagenindustrie met 275 miljoen euro.

De machine-industrie is wat betreft goederenexport het meest afhankelijk van China. In 2019 had 7,4 procent van de export van deze bedrijfstak China als bestemming. De voedings- en genotmiddelenindustrie is voor 5,2 procent van zijn buitenlandse afzet afhankelijk van China. De groothandel en de elektrische apparatenindustrie volgen beide met 4,5 procent.

Sinds 2015 heeft de export van de voedings- en genotmiddelenindustrie naar China in absolute zin de snelste groei doorgemaakt. Tussen 2015 en 2019 is de export van deze bedrijfstak verdubbeld van 1,2 miljard euro naar ruim 2,4 miljard euro. De gemiddelde jaarlijkse groei bedroeg 19,2 procent. De export van de machine-industrie is tijdens dezelfde periode met 898 miljoen euro gegroeid tot ruim 1,9 miljard euro. De gemiddelde jaarlijkse groei bedroeg 17,3 procent. De elektrotechnische industrie zag zijn export naar China tussen 2015 en 2019 groeien met 355 miljoen euro, een ruime verdubbeling. De gemiddelde jaarlijkse groei bedroeg 21,2 procent. Opvallend was de sterke stijging van de hout-, papier- en grafische industrie die tussen 2015 en 2019 meer dan vervijfvoudigde tot 176 miljoen euro. De groothandel en handelsbemiddeling zag de export naar China juist afnemen, van 400 miljoen euro in 2015 tot 288 miljoen euro in 2019, een gemiddelde jaarlijkse afname van 7,9 procent. Ook de export van de waterbedrijven en afvalbeheer verminderde van 74 miljoen euro in 2015 tot 50 miljoen euro in 2019, een gemiddelde jaarlijkse afname van 7,9 procent. Deze afname was onder meer te danken aan de restricties die China in 2018 instelde op de invoer van verscheidene soorten recyclebaar afval, zoals afval van rubber en plastic (CBS, 2019a).

Type exportproducten
De bedrijfstak die het meest naar China exporteerde in 2019 was de voedings- en genotmiddelenindustrie met een exportwaarde van ruim 2,4 miljard euro. Deze export bestond voor bijna de helft uit babymelkpoeder, goed voor 1,2 miljard euro. Deze exportstroom is ontstaan na een schandaal in 2008 met verontreinigd babymelkpoeder, waardoor Chinese consumenten zijn overgestapt van Chinese producten naar geïmporteerde producten. Nederlandse exporteurs zijn uitgegroeid tot marktleider in de Chinese markt voor babymelkpoeder (CBS, 2015). De op één na grootste categorie die de Nederlandse voedings- en genotmiddelenindustrie naar China exporteerde, was varkensvlees. In 2019 exporteerde de voedings- en genotmiddelenindustrie varkensvlees voor een bedrag van 645 miljoen euro. Dat was een toename van 407 miljoen euro ten opzichte van 2018. Deze toename hing samen met het uitbreken van de Afrikaanse varkenspest in Azië afgelopen jaar (CBS, 2020). Nederland exporteerde ook voor 132 miljoen euro aan zuivelproducten naar China, het merendeel melkpoeder en wei. De op drie na grootste exportcategorie van eigen makelij bestond uit vis en schaaldieren. De export in deze categorie had een waarde van 81 miljoen euro en bestond voor meer dan de helft uit diepgevroren kabeljauw. Andere producten in deze productgroep waren garnalen en diepgevroren schelvis. Ten slotte werd er door de voedings- en genotmiddelenindustrie in 2019 voor 50 miljoen euro aan bier naar China geëxporteerd.

De machine-industrie exporteerde in 2019 voor ruim 1,9 miljard euro naar China. Bijna de helft van deze export – 971 miljoen euro – bestond uit chipmachines en onderdelen daarvoor. De Nederlandse machine-industrie exporteerde voor 115 miljoen euro aan onderdelen voor gas- en watergeneratoren, voor 82 miljoen euro aan heimachines en voor 38 miljoen euro aan vleesverwerkingsmachines.

De chemische industrie exporteerde in 2019 voor 928 miljoen euro aan goederen naar China. Hierin vormden kunststoffen in primaire vorm – met een exportwaarde van 354 miljoen euro – het grootste gedeelte, gevolgd door synthetische filamentgarens met 62 miljoen euro en cosmetica met 60 miljoen euro.

De elektrotechnische industrie exporteerde in 2019 voor 661 miljoen euro naar China. Hier ging het vooral om röntgentoestellen met een uitvoerwaarde van 167 miljoen euro, gevolgd door microscopen met 153 miljoen euro, elektronische geïntegreerde schakelingen met 91 miljoen euro en magnetische resonantieapparaten met 45 miljoen euro.

De groothandel en handelsbemiddeling exporteerde in 2019 voor 288 miljoen euro naar China. Resten en afval van koper vormden de grootste categorie in de export van deze bedrijfstak met een exportwaarde van 79 miljoen euro, gevolgd door chipmachines en onderdelen daarvan met 54 miljoen en papierafval met 26 miljoen euro.

De auto- en aanhangwagenindustrie exporteerde in 2019 voor een bedrag van 275 miljoen euro naar China. Hiervan bestond bijna 86 procent uit personenauto’s. De export van auto-onderdelen naar China bedroeg 28 miljoen euro.

Dienstenexport naar China
De dienstenuitvoer naar China bedroeg ruim 2,4 miljard euro in 2019. In absolute zin exporteerde de zakelijke dienstverlening het meest naar China met een uitvoerwaarde van 640 miljoen euro, gevolgd door de IT- en informatiedienstverlening met 401 miljoen euro, vervoer en opslag met 377 miljoen euro en film, TV en radio met 313 miljoen euro.

De bedrijfstak film, TV en radio is wat betreft de export van diensten het meest afhankelijk van China. In 2019 had 3,5 procent van de export van deze bedrijfstak China als bestemming. De detailhandel is voor 3,4 procent van zijn dienstenuitvoer afhankelijk van China. De bouwmaterialenindustrie volgt op 3,1 procent, de overige industrie en groothandel op 2,8 procent en de IT- en informatiedienstverlening op 2,2 procent.

Sinds 2015 heeft de export naar China van de bedrijfstak film, TV en radio in absolute zin de snelste groei doorgemaakt. Tussen 2015 en 2019 is deze export toegenomen van 38 miljoen euro naar ruim 313 miljoen euro. De dienstenexport van de IT- en informatiedienstverlening is tijdens dezelfde periode met 166 miljoen euro gegroeid tot 400 miljoen euro. Dat komt neer op een gemiddelde jaarlijkse groei van 14,3 procent. De detailhandel zag zijn export naar China tussen 2015 en 2019 groeien met 39 miljoen euro, bijna een verdriedubbeling. De gemiddelde jaarlijkse groei bedroeg 31,3 procent. De zakelijke dienstverlening zag de dienstenexport naar China afnemen van 782 miljoen euro in 2015 tot 640 miljoen euro in 2019, een gemiddelde jaarlijkse afname van 4,9 procent. De dienstenexport van het bank- en verzekeringswezen nam tussen 2015 en 2019 af met 138 miljoen euro tot 80 miljoen euro, een jaarlijkse gemiddelde afname van 22,2 procent.

Type exportdiensten
De bedrijfstak die het meest aan diensten naar China exporteerde in 2019 was de zakelijke dienstverlening met een exportwaarde van ruim 640 miljoen euro (zie figuur 3.4.3). Deze export bestond voor 241 miljoen euro uit computerdiensten. Denk daarbij aan softwarediensten en dataverwerkingsdiensten. De zakelijke dienstverlening exporteerde ook voor 206 miljoen euro aan R&D diensten en technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten en voor 93 miljoen euro aan professionele en managementadviesdiensten.

De dienstenexport van de IT- en informatiedienstverlening naar China bedroeg 400 miljoen euro in 2019. Ruim driekwart van deze export (303 miljoen euro) bestond uit computerdiensten. Het resterende deel van het exportpakket van de IT- en informatiedienstverlening naar China bestond uit betalingen voor het gebruik van intellectueel eigendom en informatiediensten.

De bedrijfstak vervoer en opslag exporteerde in 2019 voor 377 miljoen euro aan diensten naar China. Bijna 63 procent of 236 miljoen euro van deze export waren luchttransportdiensten. Ook exporteerden opslag- en vervoersbedrijven voornamelijk zeetransportdiensten en post- en koeriersdiensten naar China.

De dienstenexport van de bedrijfstak film, TV en radio bedroeg 313 miljoen euro in 2019, goed voor 3,5 procent van de totale dienstenexport van deze bedrijfstak. Het merendeel van de export van deze bedrijfstak was – met een exportwaarde van 237 miljoen euro – samengesteld uit computerdiensten, gevolgd door gebruik van intellectueel eigendom door middel van royalty’s voor het gebruik van audiovisueel materiaal (Creemers et al., 2020).

De groothandel exporteerde voor bijna 125 miljoen euro aan diensten naar China. Deze dienstenexport bestond voor 80 miljoen euro uit computerdiensten. Het bank- en verzekeringswezen exporteerde in 2019 voor bijna 80 miljoen euro aan diensten naar China, waarvan 32 miljoen euro bestond uit financiële diensten. In 2015 bedroeg de export van financiële diensten naar China door het bank- en verzekeringswezen nog 84 miljoen euro.

De dienstenexport van de horeca, detailhandel en cultuur, recreatie en overige diensten hangt nauw samen met inkomend reisverkeer uit China. Tezamen exporteerden deze drie bedrijfstakken voor 152 miljoen euro naar China, waarvan 66 miljoen euro bestond uit reisverkeer.

3.4.2 Import uit China

Directe goederenimport uit China
In 2019 bedroeg de directe goederenimport uit China ruim 9,2 miljard euro. De bouwsector importeerde in absolute zin het meest aan goederen uit China, met een invoerwaarde van 1,3 miljard euro, nauw gevolgd door de elektrotechnische industrie met 1,2 miljard euro, de machine-industrie met 734 miljoen euro en de chemische industrie met 592 miljoen euro. De gezondheidszorg importeerde voor 293 miljoen euro uit China.

In relatieve zin importeerde de IT- en informatiedienstverlening van alle bedrijfstakken het meest uit China. Maar liefst 38,8 procent van de totale directe goederenimport van deze bedrijfstak was afkomstig uit China. De directe goederenimport uit China besloeg 26,2 procent van de totale directe goederenimport van de elektrotechnische industrie. De telecomsector importeerde ook relatief veel goederen uit China met een aandeel van 24,2 procent in de totale directe goederenimport.

Indirecte goederenimport door bedrijfstakken uit China
De bedrijfstakken met de hoogste indirecte goederenimport uit China zijn de bouwnijverheid, het bank- en verzekeringswezen en de zakelijke dienstverlening.

Type importproducten per bedrijfstak
De bouw kent als bedrijfstak zowel de grootste directe import als indirecte import van Chinese goederen. Bouwbedrijven importeerden in 2019 voor ruim 1,3 miljard euro aan producten rechtstreeks uit China. De waarde van geïmporteerde Chinese producten die via andere Nederlandse bedrijfstakken bij de bouw terechtkwamen, bedroeg 365 miljoen euro. Het scala aan geïmporteerde producten was divers. De grootste categorie in de directe import bestond uit verlichtingstoestellen met een importwaarde van 75 miljoen euro. Statische omvormers werden ingevoerd voor een bedrag van 63 miljoen euro, computers voor 58 miljoen euro, er werden voor 53 miljoen euro aan telefoontoestellen ingevoerd, voor 45 miljoen euro aan accu’s, voor 37 miljoen euro aan vloerbedekking van kunststof en voor 30 miljoen euro aan ledlampen. Bij de indirecte invoer waren computers en computeronderdelen met een bedrag van 32 miljoen euro de grootste categorie.

De op één na grootste rechtstreeks uit China importerende bedrijfstak is de elektrotechnische industrie, met een importbedrag van 1,2 miljard euro. Hiermee kent ook de elektrotechnische industrie een bovengemiddelde afhankelijkheid van importgoederen uit China. Rond 26,1 procent van de totale rechtstreekse import van deze bedrijfstak was namelijk afkomstig uit China. De rechtstreekse invoer bestond voor het overgrote deel uit telefoontoestellen, met 1,0 miljard euro goed voor 83 procent van de totale directe invoer van deze bedrijfstak uit China. Er werd ook nog voor 37 miljoen euro aan computers en computeronderdelen door deze bedrijfstak uit China geïmporteerd. De indirecte goedereninvoer van de elektrotechnische industrie uit China bedroeg 18 miljoen euro.

In tegenstelling tot de sterk geconcentreerde goederenimport van de elektrotechnische industrie is de goederenimport van de machine-industrie uit China verdeeld over een veelvoud aan productcategorieën. In totaal importeerden Nederlandse machinebouwers voor 734 miljoen euro aan goederen uit China. De machine-industrie importeerde voor 38 miljoen euro aan elektrisch, pneumatisch en hydraulisch handgereedschap uit China, voor 26 miljoen euro aan kranen, ventielen en kleppen, voor 26 miljoen euro aan verlichtingstoestellen en voor 22 miljoen euro aan statische omvormers. Goederen uit China hebben een aandeel van 7,4 procent in de totale directe import van de machine-industrie in 2019. De indirecte import uit China bedroeg 87 miljoen euro en bestond hoofdzakelijk uit computers en computeronderdelen, telefoons en werken van ijzer en staal.

De vierde grootste importeur uit China is de chemische industrie, die in 2019 voor 592 miljoen euro aan goederen uit China invoerde. Import uit China vertegenwoordigde 3,7 procent van de totale directe goederenimport van de chemische industrie. Het grootste deel van deze invoer bestond uit organische chemische producten. Met een invoerbedrag van 354 miljoen euro waren deze producten goed voor bijna 60 procent van de totale directe import van deze bedrijfstak. De chemiesector importeerde in 2019 ook voor 32 miljoen euro aan kunststoffen en voor 29 miljoen euro aan biodiesel uit China. Anorganische chemicaliën werden voor 28 miljoen euro uit China ingevoerd door de chemische industrie. De indirecte invoer van deze bedrijfstak uit China bedroeg 67 miljoen euro.

Op nummer vijf van grootste importeurs vinden we de voedings- en genotmiddelenindustrie terug met een importwaarde van 542 miljoen euro. De importafhankelijkheid van de voedings- en genotmiddelenindustrie bedroeg 2,7 procent. Bedrijven in deze bedrijfstak importeerden voor 46 miljoen euro aan afval van de voedselindustrie uit China, voor 42 miljoen euro aan producten van ijzer en staal, voor 41 miljoen euro aan organische chemische producten, voor 40 miljoen euro aan papier en karton, voor 39 miljoen euro aan plastic verpakkingsmateriaal en voor 34 miljoen euro aan gember. De indirecte invoer van de voedings- en genotmiddelenindustrie bedroeg 145 miljoen euro en is daarmee de belangrijkste industriële importeur. De grootste categorieën in de indirecte import van de voedings- en genotmiddelenindustrie waren computers- en computeronderdelen, veevoer, telefoons en bamboe.

De zakelijke dienstverlening importeerde in 2019 voor 399 miljoen euro aan goederen uit China en was daarmee de grootste dienstverlenende bedrijfstak die direct goederen uit China importeerde. De directe importafhankelijkheid van China bedroeg 12,7 procent. De zakelijke dienstverlening importeerde voor 110 miljoen euro aan computers en computeronderdelen. Andere producten die deze bedrijfstak direct uit China importeerde waren kantoorartikelen van kunststof, monitors en onderdelen van kantoormachines. De indirecte goederenimport van de zakelijke dienstverlening uit China bedroeg 248 miljoen euro en bestond voornamelijk uit computers en computeronderdelen, telefoons en verlichtingstoestellen.

De IT- en informatiedienstverlening kent de grootste afhankelijkheid van China via de directe goederenimport met een aandeel van 38,8 procent in de totale directe goederenimport van deze sector. De IT- en informatiedienstverlening importeerde in 2019 voor 309 miljoen euro uit China. Het merendeel van deze import – 263 miljoen euro – bestond ook uit computers en computeronderdelen. De telecomsector was ook sterk afhankelijk van China in de directe goederenimport met een aandeel van 24,2 procent. De rechtstreekse import bedroeg in 2019 271 miljoen euro, waarvan 97 miljoen euro bestond uit telefoons, 29 miljoen euro uit verlichtingstoestellen en 26 miljoen euro uit transformators en statische omvormers. De indirecte goederenimport van de IT- en informatiedienstverlening bedroeg 42 miljoen euro in 2019.

De auto- en aanhangwagenindustrie importeerde in 2019 voor een bedrag van 301 miljoen euro rechtstreeks aan goederen uit China. Ruim 67 miljoen van deze import bestond uit auto-onderdelen waaronder wielen, remmen en remonderdelen, schokdempers en radiatoren. De auto- en aanhangwagenindustrie importeerde ook voor 44 miljoen euro aan computers en computeronderdelen uit China en voor 19 miljoen euro aan startmotors en dynamo’s. Met een aandeel van 2,3 procent in de totale directe goedereninvoer is China vooralsnog een bescheiden toeleverancier voor de Nederlandse auto- en aanhangwagenindustrie. De indirecte goederenimport uit China van deze bedrijfstak bedroeg in 2019 36 miljoen euro.

De groothandel importeerde in 2019 voor 294 miljoen euro aan goederen rechtstreeks uit China, goed voor 13,7 procent van de totale directe goederenimport van deze bedrijfstak. Bijna 129 miljoen euro van deze import bestond uit computers en computeronderdelen, kunststof artikelen voor 12 miljoen euro en monitors voor 9 miljoen euro. Indirect importeerde de groothandel voor 142 miljoen euro uit China, waarvan het merendeel opnieuw bestond uit computers en computeronderdelen.

De Nederlandse gezondheidszorg importeerde in 2019 voor 293 miljoen euro rechtstreeks uit China. Dat was 7,7 procent van de totale rechtstreekse goedereninvoer van de Nederlandse gezondheidszorg. De grootste importcategorie bestond uit speelgoed en bedroeg 34 miljoen euro, gevolgd door fitnessapparatuur met 21 miljoen en computers voor 20 miljoen euro. Indirect importeerde de zorgsector goederen uit China voor een bedrag van 78 miljoen euro.

Directe dienstenimport uit China
In 2019 bedroeg de directe dienstenimport uit China 1,5 miljard euro. Dat was 1,2 procent van de totale dienstenimport van Nederlandse bedrijfstakken. De zakelijke dienstverlening importeerde het meest in absolute zin uit China met een invoerwaarde van 329 miljoen euro, gevolgd door de groothandel en handelsbemiddeling met 288 miljoen euro, vervoer en opslag met 152 miljoen euro, het bank- en verzekeringswezen met 121 miljoen euro en de elektrotechnische industrie met 109 miljoen euro.

In relatieve zin importeerde de elektrische apparatenindustrie het meest aan diensten uit China. Ongeveer 2,2 procent van de totale directe dienstenimport van deze bedrijfstak was afkomstig uit China. De directe dienstenimport uit China besloeg 1,8 procent van de totale directe dienstenimport van de bouwsector. China had een aandeel van 1,7 procent in de totale dienstenimport van de detailhandel en 1,7 procent in die van de machine-industrie.

Indirecte dienstenimport uit China
De industrie als geheel heeft de hoogste indirecte dienstenimport uit China met 105 miljoen euro. Van de industriële bedrijfstakken importeerde de voedings- en genotmiddelenindustrie indirect het meest aan dienstverlening uit China, te weten voor 29 miljoen euro, gevolgd door de machine-industrie en de chemische industrie die beide voor 16 miljoen euro indirect uit China importeerden. De indirecte dienstenimport uit China door de zakelijke dienstverlening bedroeg 58 miljoen euro, die van de bouw 42 miljoen euro en die van de groothandel 37 miljoen euro.

Type geïmporteerde diensten per bedrijfstak
De zakelijke dienstverlening importeerde in 2019 voor 329 miljoen euro aan diensten uit China. De grootste categorie diensten die door de zakelijke dienstverlenende bedrijven uit China werd ingevoerd, waren professionele en managementadviesdiensten met een invoerwaarde van 146 miljoen euro, gevolgd door R&D diensten en technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten met 124 miljoen euro.

De groothandel en handelsbemiddeling importeerde voor 288 miljoen euro aan diensten uit China. Deze bedrijfstak importeerde voor 190 miljoen euro aan R&D diensten en technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten, gevolgd door professionele en managementadviesdiensten met 33 miljoen euro en vervoersdiensten met 29 miljoen euro.

De Nederlandse industrie als geheel importeerde voor 240 miljoen euro aan diensten uit China in 2019. Het merendeel – 171 miljoen euro – bestond uit R&D diensten en technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten. Na zakelijke diensten werd het importpakket van de Nederlandse industrie verder opgevuld door vergoedingen voor het gebruik van intellectueel eigendom aan Chinese bedrijven en de import van professionele en managementadviesdiensten uit China. De elektrotechnische industrie importeerde met 109 miljoen euro het meest van alle bedrijfstakken aan diensten uit China, gevolgd door de chemische industrie met 34 miljoen euro en de voedings- en genotmiddelenindustrie met 31 miljoen euro.

Nederlandse bedrijven in de transport en logistiek, geclassificeerd in de bedrijfstak vervoer en opslag importeerden voor 152 miljoen euro aan diensten uit China in 2019. De grootste categorie van deze import bestond uit vervoersdiensten die voor een bedrag van 132 miljoen euro werden ingevoerd. Hierin waren luchtvaartdiensten met 73 miljoen euro het belangrijkst.

Het Nederlandse bank- en verzekeringswezen importeerde voor 121 miljoen euro aan diensten, waarvan de meerderheid bestond uit R&D diensten en technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten met een invoerwaarde van 73 miljoen euro, gevolgd door professionele en managementadviesdiensten met 18 miljoen euro. Financiële diensten werden voor een bedrag van 17 miljoen euro ingevoerd.

3.5 Rusland

Deze paragraaf gaat in op de bilaterale handelsrelatie van Nederlandse bedrijfstakken met Rusland. Eerst wordt dieper ingegaan op de export van goederen van Nederlandse makelij en van diensten naar Rusland, waarbij gekeken wordt per bedrijfstak en grootste goederen- en dienstencategorieën. Daarna wordt de invoer van goederen en diensten uit Rusland uiteengezet, waarbij zowel de directe als de indirecte import geanalyseerd worden.

3.5.1 Export naar Rusland

Goederenexport naar Rusland
De export van Nederlandse makelij naar Rusland is tussen 2015 en 2019 met 819 miljoen euro gegroeid tot bijna 2,9 miljard euro. Deze export kende een gemiddelde jaarlijkse toename van 8,8 procent gedurende dit tijdsbestek. Daarmee groeide de export naar Rusland gemiddeld genomen harder dan de totale export van Nederlandse makelij, die tussen 2015 en 2019 op jaarbasis gemiddeld genomen met 2,3 procent toenam.

In absolute zin exporteerde de machine-industrie het meest naar Rusland met een uitvoerwaarde van 463 miljoen euro, gevolgd door de chemische industrie met 408 miljoen euro, de voedings- en genotmiddelenindustrie met 386 miljoen euro, de landbouw, bosbouw, en visserij met 373 miljoen euro, de farmaceutische industrie met 313 miljoen euro en de auto- en aanhangwagenindustrie met 194 miljoen euro.

De export van Nederlandse bedrijfstakken is niet sterk gericht op Rusland als afzetmarkt. In relatieve zin was de detailhandel wat betreft goederenexport nog het meest afhankelijk van Rusland, waarbij 5,6 procent van de totale export van deze bedrijfstak Rusland als bestemming had. De farmaceutische industrie is voor 5,4 procent van zijn buitenlandse afzet afhankelijk van Rusland. De zakelijke dienstverlening volgt met 3,5 procent, de IT- en informatiedienstverlening met 2,5 procent en de landbouw, bosbouw en visserij met 2,4 procent.

De export naar Rusland groeide in 2019 met 422 miljoen euro, voornamelijk door de export van de farmaceutische industrie. De export van de farmaceutische industrie naar Rusland verdrievoudigde in dat jaar, van 93 miljoen euro in 2018 tot 313 miljoen euro in 2019. De bedrijfstakken die tussen 2015 en 2019 de hoogste groei in absolute zin van de goederenexport naar Rusland rapporteerden, waren de farmaceutische industrie met een exportstijging van 214 miljoen euro, de chemische industrie met 121 miljoen euro, de machine-industrie met 86 miljoen euro, en de landbouw, bosbouw en visserij met 81 miljoen euro.

Type exportproducten
De bedrijfstak met de hoogste goederenexport naar Rusland in 2019 was de machine-industrie met 463 miljoen euro. Ook rapporteerde de machine-industrie een exportgroei van 26,2 procent toen in 2018 nog 366 miljoen euro werd geëxporteerd. Deze export vertegenwoordigde 16,2 procent van alle export naar Rusland. De grootste productcategorieën waren land- en tuinbouwmachines met 71 miljoen euro en machines voor de industriële bereiding of vervaardiging van voedingsmiddelen of dranken met 47 miljoen euro.

De op één na grootste bedrijfstak wat betreft export naar Rusland in 2019 was de chemische industrie, met 408 miljoen euro. Deze export bedroeg 14,2 procent van alle export van Nederlandse makelij naar Rusland. De belangrijkste productcategorieën waren kunststof met 104 miljoen euro, diverse chemische producten met 83 miljoen euro (bijvoorbeeld reageermiddelen voor diagnose of voor laboratoriumgebruik) en organische chemische producten met 58 miljoen euro. De chemische industrie was ook de tweede snelst groeiende bedrijfstak in absolute zin tussen 2015 en 2019. Deze export nam toe van 287 miljoen euro  in 2015 tot 407 miljoen euro in 2019.

De derde grootste bedrijfstak wat betreft goederenexport naar Rusland was de voedings- en genotmiddelenindustrie met 386 miljoen euro in 2019. De producten die door deze industrie werden geëxporteerd bestonden voornamelijk uit veevoer met 68 miljoen euro en bereidingen van graan, melk en gebak met 66 miljoen euro.

Ondanks het Russische handelsembargo op een breed scala aan Europese landbouwproducten zoals vlees, zuivel, groenten en fruit, exporteerde de Nederlandse landbouw in 2019 voor 373 miljoen euro aan goederen van Nederlandse makelij naar Rusland. Van deze 373 miljoen euro bestond 237 miljoen euro uit (snij)bloemen en planten, gevolgd door eieren met 47 miljoen euro en groentezaad met 27 miljoen euro.

De farmaceutische industrie exporteerde in 2019 voor 313 miljoen euro aan goederen naar Rusland. Tussen 2015 en 2018 bedroeg de jaarlijkse export van deze bedrijfstak om en nabij de 100 miljoen euro, om in 2019 te verdrievoudigen. Daardoor is de Nederlandse farmaceutische industrie in 2019 voor 5,4 procent afhankelijk van Rusland via de export van Nederlandse makelij. Geneesmiddelen waren goed voor 252 miljoen euro van deze export in 2019. Dit cijfer omvat geneesmiddelen zoals penicilline met 32 miljoen euro, antibiotica met 30 miljoen euro, en hormonen en steroïden met 17 miljoen euro. Het waren ook deze drie subcategorieën die verantwoordelijk waren voor de groei van de export van deze bedrijfstak naar Rusland.

Dienstenexport naar Rusland
In 2019 exporteerden Nederlandse bedrijven voor 1,5 miljard euro aan diensten naar Rusland, 0,82 procent van de totale Nederlandse dienstenexport. Met een exportwaarde van ruim 405 miljoen euro exporteerden bedrijven in de zakelijke dienstverlening het meest naar Rusland, gevolgd door bedrijven in de groothandel en handelsbemiddeling met 226 miljoen euro, de IT- en informatiedienstverlening met 192 miljoen euro en bedrijven in de transport en logistiek (vervoer en opslag) met ruim 116 miljoen euro, zie figuur 3.5.3.

De autohandel en -reparatie is relatief het meest afhankelijk van de dienstenexport naar Rusland. Van de totale dienstenexport van deze bedrijfstak werd 8,7 procent afgezet in Rusland. De groothandel is voor 3,6 procent afhankelijk van Rusland via de dienstenexport en de bouw voor 2,0 procent.

Type exportdiensten
De zakelijke dienstverlening was de bedrijfstak die in 2019 het meeste aan diensten exporteerde naar Rusland, te weten voor 405 miljoen euro. Deze export bestond voor 287 miljoen euro uit R&D diensten, professionele en managementadviesdiensten en technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten. Ook werden er nog vergoedingen voor het gebruik van intellectueel eigendom ontvangen.

De groothandel was in 2019 de op één na grootste dienstenexporteur naar Rusland. Deze bedrijfstak exporteerde in 2019 voor 226 miljoen euro naar Rusland. Deze export was met 184 miljoen grotendeels samengesteld uit zakelijke diensten.

De dienstenexport van de IT- en informatiedienstverlening naar Rusland bedroeg 192 miljoen euro en bestond voor 112 miljoen euro uit computerdiensten.

Bedrijven werkzaam in vervoer en opslag exporteerden voor 116 miljoen euro aan diensten naar Rusland. Deze export bestond voor 104 miljoen euro uit vervoersdiensten. Daarvan bestond net iets meer dan de helft (53 miljoen euro) uit luchtvaartdiensten.

Met een aandeel in de dienstenexport van 8,7 procent was Rusland een belangrijke afzetmarkt voor de autohandel en -reparatie. De dienstenexport naar Rusland van deze bedrijfstak bedroeg 20 miljoen euro en bestond bijna in zijn geheel uit zakelijke diensten.

3.5.2 Import uit Rusland

Directe goederenimport door bedrijfstakken uit Rusland
De directe goederenimport uit Rusland bedroeg 8,1 miljard euro in 2019. Vergeleken met 2018 nam de directe goederenimport door Nederlandse bedrijfstakken uit Rusland af met 1,3 miljard euro. Tussen 2015 en 2019 bedroeg de gemiddelde jaarlijkse groei wel nog 4,1 procent. Ongeveer 5,5 procent van de directe import van alle bedrijfstakken kwam in 2019 uit Rusland. In 2018 was dat nog 6,4 procent.

De bedrijfstakken die direct het meest uit Rusland importeren, zijn de aardolie-industrie, de chemische industrie, energiebedrijven en de basismetaalindustrie. De aardolie-industrie en energiebedrijven zijn sterk afhankelijk van Rusland via de directe goederenimport. Vanwege geheimhouding is het CBS niet toegestaan gedetailleerde informatie te verstrekken over de goederenimport van deze twee bedrijfstakken uit Rusland. Volgens cijfers van Eurostat (2020) blijkt het merendeel van de Nederlandse import van minerale brandstoffen uit Rusland te bestaan uit ruwe aardolie, aardgas en kleinere hoeveelheden steenkool. Ook Eurostat rapporteert een daling van de Nederlandse import van deze producten uit Rusland in 2019. De import van ruwe aardolie is bijvoorbeeld met 13,5 procent gedaald in 2019 vanwege dalende olieprijzen.

Los van de import van minerale brandstoffen is de goederenimport uit Rusland bescheiden. De Nederlandse bouwsector importeerde bijvoorbeeld aluminium, hout en koper uit Rusland.

Indirecte goederenimport door bedrijfstakken uit Rusland
De bedrijfstakken met de hoogste indirecte invoer uit Rusland waren vervoer en opslag met 338 miljoen euro, de chemische industrie met 294 miljoen euro, de bouwsector met 170 miljoen euro, en de zakelijke dienstverlening met 140 miljoen euro. Hoewel de indirecte goederenimport uit Rusland tussen 2015 en 2019 is toegenomen, was er tussen 2018 en 2019 een algehele daling te zien van de indirecte goederenimport als gevolg van lagere olie- en gasprijzen. De indirecte goederenimport uit Rusland bestaat namelijk grotendeels uit minerale brandstoffen die worden gebruikt in de productieprocessen van genoemde bedrijfstakken.

Directe en indirecte dienstenimport uit Rusland
In 2019 bedroeg de directe dienstenimport uit Rusland 420 miljoen euro. Dat was 0,4 procent van de totale dienstenimport van Nederlandse bedrijfstakken. De groothandel en handelsbemiddeling importeerde het meest uit Rusland met een invoerwaarde van 127 miljoen euro, gevolgd door de elektrotechnische industrie met 60 miljoen euro, de zakelijke dienstverlening met 57 miljoen euro en vervoer en opslag met 54 miljoen euro. Geen enkele Nederlandse bedrijfstak was voor zijn dienstenimport voor meer dan 1 procent afhankelijk van Rusland. De indirecte export van diensten uit Rusland is bescheiden. De bouw was met 14 miljoen euro de Nederlandse bedrijfstak met de hoogste indirecte dienstenimport uit Rusland.

3.6 Verenigde Staten

In deze paragraaf wordt de bilaterale handelsrelatie van Nederlandse bedrijfstakken met de Verenigde Staten gedetailleerd uiteengezet. Daarbij wordt eerst gekeken naar de export van goederen van Nederlandse makelij en naar de dienstenexport. Vervolgens worden de goederen- en dienstenimport uit de Verenigde Staten in kaart gebracht, waarbij zowel naar de directe als indirecte import worden gekeken.

3.6.1 Export naar de Verenigde Staten

Goederenexport naar de Verenigde Staten
De export van Nederlandse makelij naar de Verenigde Staten bedroeg 14,2 miljard euro in 2019. De machine-industrie realiseerde in dat jaar veruit de hoogste exportwaarde van goederen van Nederlandse makelij naar de Verenigde Staten, namelijk ruim 3,4 miljard euro, gevolgd door de aardolie-industrie met 1,7 miljard euro. De voedings- en genotmiddelenindustrie en de chemische industrie exporteerden beide voor bijna 1,5 miljard euro en de elektrotechnische industrie voor bijna 1,2 miljard euro.

De overige industrie en reparatie kent in relatieve zin de grootste exportafhankelijkheid van de Verenigde Staten. Bijna 17 procent van de totale export van goederen van Nederlandse makelij van deze sector had de Verenigde Staten als bestemming. De IT- en informatiedienstverlening volgt met een aandeel van de Verenigde Staten als exportbestemming van 16,5 procent. De Verenigde Staten zijn ook een belangrijke afzetmarkt voor de Nederlandse machine-industrie en de elektrotechnische industrie. Respectievelijk 13,3 procent en 8,9 procent van de export van Nederlandse makelij van deze bedrijfstakken werd afgezet in de Verenigde Staten. De auto- en aanhangwagenindustrie is voor 7,3 procent van zijn goederenexport afhankelijk van vraag uit de Verenigde Staten. Uit de exportafhankelijkheden kan worden geconcludeerd dat de Verenigde Staten vooral een belangrijke afzetmarkt zijn voor Nederlandse technologische industrieën.

De export van Nederlandse makelij naar de Verenigde Staten is tussen 2015 en 2019 toegenomen van 9,8 naar 14,2 miljard euro, een gemiddelde jaarlijkse toename van 9,7 procent. De machine-industrie kende ook de grootste absolute groei. Tussen 2015 en 2019 groeide de export van deze bedrijfstak met ruim 1,2 miljard euro. De gemiddelde jaarlijkse groei bedroeg 11,8 procent. De export van de aardolie-industrie naar de Verenigde Staten groeide met 845 miljoen euro tot ruim 1,7 miljard euro. Gemiddeld nam de exportwaarde per jaar 18,2 procent toe. De auto- en aanhangwagenindustrie zag zijn exportwaarde naar de Verenigde Staten tussen 2015 en 2019 met 586 miljoen euro toenemen. Gemiddeld genomen bedroeg de jaarlijkse groei van deze export 31,6 procent over de tijdspanne 2015-2019. De export van Nederlandse makelij van de elektrotechnische industrie groeide met 464 miljoen euro tot bijna 1,2 miljard euro. Hier was de gemiddelde groei per jaar 13,2 procent.

De farmaceutische industrie zag zijn export van Nederlandse makelij naar de Verenigde Staten tussen 2015 en 2019 afnemen met 73 miljoen euro, een gemiddelde jaarlijkse afname van 5,4 procent. De exportwaarde van deze sector naar de Verenigde Staten is echter bijzonder volatiel. De exportwaarde nam in 2016 af met 135 miljoen euro om in 2017 weer met 32 miljoen euro te groeien. In 2018 was er weer een afname van 71 miljoen euro en in 2019 werd er weer een groei gerapporteerd van 101 miljoen euro.

Type exportproducten
De bedrijfstak die het meest naar de Verenigde Staten exporteerde in 2019 was de machine-industrie, met een exportwaarde van ruim 3,4 miljard euro. Deze export wordt gedomineerd door de export van chipmachines en onderdelen daarvan, met bijna 1,9 miljard euro. De overige export van de machine-industrie naar de Verenigde Staten is divers. Zo werd er voor 164 miljoen euro aan machines voor de voedingsindustrie en onderdelen daarvan geëxporteerd en voor 73 miljoen euro aan verpakkingsmachines.

De aardolie-industrie exporteerde in 2019 voor 1,7 miljard euro aan goederen van Nederlandse makelij naar de Verenigde Staten. Het merendeel – 97 procent – van de export van deze sector bestond uit geraffineerde aardolieproducten zoals benzine, diesel, kerosine en stookolie.

De voedings- en genotmiddelenindustrie exporteerde in 2019 voor bijna 1,5 miljard euro naar de Verenigde Staten. De grootste categorie in de export van Nederlandse makelij van deze bedrijfstak was bier. Er werd in 2019 voor 661 miljoen euro aan bier naar de Verenigde Staten geëxporteerd. De op één na grootste categorie in de export van deze sector naar de Verenigde Staten was cacaopoeder met een exportwaarde van 115 miljoen euro, gevolgd door kaas met 81 miljoen euro en champignons met 47 miljoen euro.

De chemische industrie exporteerde in 2019 ook voor bijna 1,5 miljard euro aan goederen van Nederlandse makelij naar de Verenigde Staten. De export van deze bedrijfstak naar de Verenigde Staten is divers. Zo werd er voor 247 miljoen euro aan kunststoffen in primaire vorm naar de Verenigde Staten uitgevoerd, voor 93 miljoen euro aan cyclische koolwaterstoffen, voor 64 miljoen aan reageermiddelen voor diagnose of voor laboratoriumgebruik, voor 55 miljoen euro aan kunstmest en voor 47 miljoen euro aan synthetische filamentgarens.

De elektrotechnische industrie exporteerde voor 1,2 miljard euro naar de Verenigde Staten in 2019. De grootste categorie in de export van deze bedrijfstak waren röntgentoestellen met een exportwaarde van 271 miljoen euro, gevolgd door elektronische geïntegreerde schakelingen met een exportwaarde van 256 miljoen euro, microscopen met een exportwaarde van 116 miljoen euro, meetinstrumenten met 91 miljoen euro, telefoontoestellen met 71 miljoen euro en magnetische resonantieapparaten met 50 miljoen euro.

Uit eerder CBS onderzoek met OESO-cijfers blijken de Verenigde Staten een belangrijke eindbestemming voor de export van de Nederlandse auto- en aanhangwagenindustrie te zijn. Nederlandse bedrijven fungeren als toeleverancier aan internationaal opererende productieketens van Europese (voornamelijk Duitse) autofabrikanten die personenauto’s exporteren naar de Verenigde Staten. In Nederland gefabriceerde auto-onderdelen worden op deze manier indirect (via andere landen) geëxporteerd naar de Verenigde Staten (CBS, 2019a). De Nederlandse auto- en aanhangwagenindustrie is tussen 2015 en 2019 ook aanzienlijk meer rechtstreeks gaan exporteren naar de Verenigde Staten. In 2019 bedroeg de waarde van deze directe export 878 miljoen euro, terwijl deze in 2015 slechts 293 miljoen euro bedroeg. Vooral de export van personenauto’s naar de Verenigde Staten heeft de laatste jaren een grote vlucht genomen. Tussen 2015 en 2019 is de waarde van naar de Verenigde Staten geëxporteerde personenauto’s bijna vervijfvoudigd van 130 tot 632 miljoen euro. In 2019 exporteerde de Nederlandse auto- en aanhangwagenindustrie ook een breed scala aan auto-onderdelen naar de Verenigde Staten met een exportwaarde van 97 miljoen euro, kraanauto’s met een exportwaarde van 59 miljoen euro en kabelbomen met 48 miljoen euro.

De basismetaalindustrie exporteerde in 2019 voor 528 miljoen euro naar de Verenigde Staten. In 2015 was dit nog 441 miljoen euro. De export van deze bedrijfstak is minder hard gegroeid dan de export van andere bedrijfstakken naar de Verenigde Staten. Het merendeel van de producten die sinds 2018 onderhevig zijn aan een verhoogd Amerikaans invoertarief op staal en aluminium (White House, 2018a; White House, 2018b) wordt geëxporteerd door de basismetaalindustrie zelf. De producten waarover deze invoertarieven gelden, vertegenwoordigen ook meer dan driekwart van het exportpakket van deze bedrijfstak naar de Verenigde Staten. De tarieven zijn een mogelijke verklaring voor de lagere groei. De export van deze bedrijfstak bestond voor 312 miljoen euro uit gewalste platte producten van ijzer of staal, gevolgd door gewalste platte producten van legeringen met een exportwaarde van 59 miljoen euro.

Dienstenexport naar de Verenigde Staten
In 2019 exporteerden Nederlandse bedrijven voor 14,2 miljard euro aan diensten naar de Verenigde Staten. Dat was 8,0 procent van de totale Nederlandse dienstenexport. Daarmee waren de Verenigde Staten de belangrijkste afzetmarkt buiten de Europese Unie voor diensten exporterende bedrijven.  Met een exportwaarde van ruim 5,3 miljard euro exporteerden bedrijven in de zakelijke dienstverlening het meest naar de Verenigde Staten, gevolgd door bedrijven in de transport en logistiek (vervoer en opslag) met ruim 2,1 miljard euro, het bank- en verzekeringswezen met 1,4 miljard euro en de IT- en informatiedienstverlening met ruim 1,2 miljard euro, zie figuur 3.6.3.

De telecomsector is wat betreft dienstenexport van alle bedrijfstakken relatief het meest afhankelijk van de Verenigde Staten via de dienstenexport. In 2019 had 14,8 procent van de export van deze bedrijfstak de Verenigde Staten als bestemming. Het bank- en verzekeringswezen is voor 12,4 procent van zijn buitenlandse afzet afhankelijk van de Verenigde Staten. De delfstoffenwinning volgt op 12,0 procent, cultuur, recreatie en overige diensten op 11,6 procent en de zakelijke dienstverlening op 10,7 procent.

Sinds 2015 heeft de export naar de Verenigde Staten van de bedrijfstak film, TV en radio in absolute zin de snelste groei doorgemaakt. Tussen 2015 en 2019 is de export van deze bedrijfstak toegenomen van 199 miljoen euro naar 860 miljoen euro. De gemiddelde jaarlijkse groeivoet bedroeg 44,1 procent. De dienstenexport van de IT- en informatiedienstverlening is tijdens dezelfde periode met 592 miljoen euro gegroeid tot 1,2 miljard euro. De gemiddelde jaarlijkse groei bedroeg 17,7 procent. De telecomsector zag zijn export naar de Verenigde Staten tussen 2015 en 2019 groeien met 287 miljoen euro, een ruime verdubbeling. De gemiddelde jaarlijkse groei bedroeg 24,3 procent. De dienstenexport naar de Verenigde Staten van het bank- en verzekeringswezen is tussen 2015 en 2019 gehalveerd van 2,8 miljard euro naar 1,4 miljard euro met een gemiddelde jaarlijkse afname van 15,5 procent. De dienstenexport van bedrijven in de delfstoffenwinning nam tussen 2015 en 2019 af met 567 miljoen euro tot 232 miljoen euro, een jaarlijkse gemiddelde afname van 26,6 procent.

Type exportdiensten
De bedrijfstak die in 2019 het meest aan diensten naar de Verenigde Staten exporteerde was de zakelijke dienstverlening. Dit kwam neer op een exportwaarde van ruim 5,3 miljard euro. Sinds 2015 is de dienstenexport van de zakelijke dienstverlening naar de Verenigde Staten licht afgenomen met 150 miljoen euro. Deze afname werd veroorzaakt door de afname van het ontvangen van royalty’s voor het gebruik van intellectueel eigendom met 330 miljoen euro en het verminderen van de export van financiële diensten met 161 miljoen euro. Ook een sterke neergang in de export van R&D diensten droeg bij aan deze krimp. Daar stond tegenover dat de export van technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten met 582 miljoen is toegenomen. Deze categorie is dan ook de grootste, met bijna 2,7 miljard euro.

De transport en logistiek (vervoer en opslag) exporteerde in 2019 voor ruim 2,1 miljard euro aan diensten naar de Verenigde Staten, een toename van 228 miljoen euro vergeleken met 2015. Iets meer dan de helft van de geëxporteerde diensten van de transport en logistiek bestond uit luchtvaartdiensten, namelijk ruim 1,2 miljard euro. Voor 2020 wordt er een sterke afname verwacht van de export van luchtvaartdiensten naar de Verenigde Staten vanwege Covid-19. Vluchten tussen Europa en de Verenigde Staten werden in het voorjaar tijdelijk opgeschort en de vraag naar trans-Atlantische vluchten bleef ook de rest van het jaar beduidend lager dan in voorgaande jaren.

Het bank- en verzekeringswezen exporteerde in 2019 voor ruim 1,4 miljard euro aan diensten naar de Verenigde Staten. In 2015 was dit bijna twee keer zo veel. De halvering van de dienstenexport van banken en verzekeringsmaatschappijen werd veroorzaakt door een sterke afname van financiële diensten met 985 miljoen euro. De export van technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten door banken en verzekeringsmaatschappijen nam ook af met 240 miljoen euro en de export van verzekeringsdiensten daalde met 118 miljoen euro tussen 2015 en 2019.

De IT- en informatiedienstverlening exporteerde 1,2 miljard euro aan diensten naar de Verenigde Staten. Iets minder dan de helft van deze export (518 miljoen euro) bestond uit computerdiensten, die ten opzichte van 2015 met 249 miljoen euro is toegenomen. De export als gevolg van het ontvangen van royalty’s voor het gebruik van intellectueel eigendom bedroeg 326 miljoen euro en is sinds 2015 met 233 miljoen euro gegroeid. Deze royalty’s worden onder andere betaald op softwarelicenties.

De dienstenexport van de bedrijfstak film- tv en radio naar de Verenigde Staten bedroeg 860 miljoen euro in 2019 en is sinds 2015 gegroeid met 661 miljoen euro, met name door een stevige groei van de export van computerdiensten (269 miljoen euro), royalty’s (266 miljoen euro) en audiovisuele en verwante diensten (127 miljoen euro). De export van deze bedrijfstak bestond voor 375 miljoen euro uit export van gebruik van intellectueel eigendom door middel van royalty’s, computerdiensten met 323 miljoen euro en audiovisuele en verwante diensten met 159 miljoen euro.

De telecomsector exporteerde voor 495 miljoen euro aan diensten naar de Verenigde Staten in 2019. De export van deze bedrijfstak nam sinds 2015 toe met 287 miljoen euro. In 2019 bestond meer dan 90 procent van de export van de telecomsector uit telecommunicatie- en informatiediensten, goed voor 449 miljoen euro.

3.6.2 Import uit de Verenigde Staten

Directe goederenimport door bedrijfstakken vanuit de Verenigde Staten
In 2019 bedroeg de directe goederenimport uit de Verenigde Staten ruim 9,3 miljard euro. Met ruim 2,7 miljard euro importeerde de aardolie-industrie het meest rechtstreeks uit de Verenigde Staten, gevolgd door de chemische industrie met 998 miljoen euro, de machine-industrie met 872 miljoen euro, de auto- en aanhangwagenindustrie met 556 miljoen euro, de bouwsector met 529 miljoen euro en de voedings- en genotmiddelenindustrie met 463 miljoen euro.

Ook in relatieve zin importeerde de aardolie-industrie het meest uit de Verenigde Staten. Bijna 11,2 procent van de totale rechtstreekse import van deze bedrijfstak was afkomstig uit de Verenigde Staten. Rechtstreekse import uit de Verenigde Staten vertegenwoordigde om en nabij 9 procent van de totale directe import van zowel de basismetaalindustrie als van de machine-industrie.

Indirecte goederenimport door bedrijfstakken uit de Verenigde Staten
De bedrijfstakken met de hoogste indirecte import uit de Verenigde Staten zijn de bouwsector, vervoer en opslag en de zakelijke dienstverlening.

Type importproducten per bedrijfstak
Als bedrijfstak was de aardolie-industrie – met een invoer van meer dan 2,7 miljard – de grootste directe importeur van Amerikaanse goederen in 2019. Ruim 2,6 miljard euro of 97 procent van deze import bestond uit ruwe aardolie. In 2015 was dit nog maar 220 miljoen euro. In datzelfde jaar werd het Amerikaanse verbod op de export van ruwe aardolie opgeheven (Business Insider, 2015). Dat heeft gevolgen gehad voor de Nederlandse import van ruwe aardolie, want Nederlandse olieraffinaderijen zijn de laatste vijf jaar dus beduidend meer ruwe aardolie uit de Verenigde Staten gaan importeren. De directe importafhankelijkheid van de Nederlandse aardolie-industrie van de Verenigde Staten nam toe tot 11,1 procent in 2019.

De chemische industrie was in 2019 de op één na grootste importeur uit de Verenigde Staten. In totaal importeerde de chemische industrie voor bijna een miljard euro rechtstreeks uit de Verenigde Staten, waarvan 401 miljoen euro bestond uit organische chemische producten, gevolg door ruwe aardolie met 130 miljoen euro. De chemische industrie importeerde indirect voor 177 miljoen euro uit de Verenigde Staten. De meerderheid van de indirecte import uit de Verenigde Staten bestond uit ruwe aardolie die indirect werd ingevoerd voor een bedrag van 116 miljoen euro. Ook werd er door de chemische industrie voor 9 miljoen aan steenkool indirect uit de Verenigde Staten geïmporteerd.

De machine-industrie was de derde grootste importeur uit de Verenigde Staten met een invoerbedrag van 872 miljoen euro in 2019. De machine-industrie importeerde voor 266 miljoen euro aan onderdelen voor chipmachines uit de Verenigde Staten, voor 65 miljoen euro aan lasers en voor 32 miljoen euro aan kranen, ventielen en kleppen. De Nederlandse machine-industrie was voor bijna 9 procent van zijn rechtstreekse import afhankelijk van de Verenigde Staten.

De auto- en aanhangwagenindustrie importeerde in 2019 voor 556 miljoen euro uit de Verenigde Staten. Carrosserieën voor personenauto’s vertegenwoordigden het merendeel van deze import met een waarde van 373 miljoen euro. De auto-en aanhangwagenindustrie importeerde ook voor 62 miljoen euro aan auto-onderdelen met versnellingsbakken en schokdempers als grootste subcategorieën en voor 20 miljoen euro aan onderdelen voor chipmachines. In 2019 leverden de Verenigde Staten 8,4 procent van de directe invoer van de Nederlandse auto- en aanhangwagenindustrie.

De bouwsector importeerde voor 528 miljoen euro aan goederen rechtstreeks uit de Verenigde Staten. De rechtstreekse import van bouwbedrijven uit de Verenigde Staten kent een hoge diversificatie. De grootste categorieën waren onderdelen voor chipmachines met een importbedrag van 52 miljoen euro, voor 42 miljoen euro aan accu’s, voor 20 miljoen euro aan platen, vellen, foliën, stroken en strippen van kunststof. De bouwsector importeerde met 273 miljoen euro ook het meest indirect via andere Nederlandse bedrijfstakken uit de Verenigde Staten. Hier waren de grootste categorieën ruwe aardolie met 39 miljoen euro en molybdeenerts met 19 miljoen euro.

De voedings- en genotmiddelenindustrie importeerde in 2019 voor 463 miljoen euro aan goederen uit de Verenigde Staten, een afname van 90 miljoen euro of 16 procent vergeleken met 2018. Sojabonen werden voor een bedrag van 138 miljoen euro ingevoerd, een afname van 62 miljoen euro ten opzichte van 2018. De indirecte import van de voedings- en genotmiddelenindustrie bedroeg 138 miljoen euro met ruwe aardolie als belangrijkste product met een indirecte invoerwaarde van 15 miljoen euro, gevolgd door steenkool met 10 miljoen euro.

De Verenigde Staten zijn niet alleen een belangrijke exportpartner voor de basismetaalindustrie, maar ook een belangrijke toeleverancier voor deze bedrijfstak. In 2019 was meer dan 9 procent van de rechtstreekse import van de Nederlandse basismetaalindustrie afkomstig uit de Verenigde Staten. De belangrijkste importproducten waren molybdeenerts dat voor 128 miljoen euro uit de Verenigde Staten werd ingevoerd, gevolgd door cokes (gebruikt in hoogovens) voor 99 miljoen euro en titaanerts voor 13 miljoen euro.

De bedrijfstak autohandel en -reparatie importeerde voor 189 miljoen euro rechtstreeks goederen uit de Verenigde Staten. Dit waren voornamelijk auto-onderdelen zoals carrosserieën voor personenauto’s voor 87 miljoen euro en diverse onderdelen zoals versnellingsbakken en schokdempers.

Na de bouwsector importeerde de bedrijfstak vervoer en opslag het meest indirect uit de Verenigde Staten. In 2019 bedroeg de indirecte import van deze bedrijfstak uit de Verenigde Staten 227 miljoen euro. Het merendeel van deze indirecte import bestond uit ruwe aardolie met een indirecte importwaarde van 153 miljoen euro.

De zakelijke dienstverlening importeerde ook meer indirect dan direct uit de Verenigde Staten. In 2019 bedroeg de indirecte import van deze bedrijfstak 200 miljoen euro, terwijl de directe import 197 miljoen euro bedroeg. De indirecte import was voornamelijk samengesteld uit ruwe aardolie met een indirecte importwaarde van 38 miljoen euro, gevolgd door auto-onderdelen voor 13 miljoen euro. De rechtstreekse import uit de Verenigde Staten door de zakelijke dienstverlening werd gedomineerd door computers en computeronderdelen met een importwaarde van 19 miljoen euro, gevolgd door cinematografische film met 15 miljoen euro en lasers met 10 miljoen euro en meetinstrumenten met 10 miljoen euro.

De gezondheidszorg importeerde in 2019 rechtstreeks voor 192 miljoen euro aan goederen uit de Verenigde Staten. Daarvan bestond 44 miljoen euro uit immunologische producten en vaccins, 35 miljoen euro uit geneesmiddelen en 11 miljoen euro uit orthopedische artikelen en toestellen (krukken, prothesen, etc.).

Directe dienstenimport uit de Verenigde Staten
In 2019 was de dienstenimport uit de Verenigde Staten goed voor ruim 18,8 miljard euro en 15,8 procent van de totale dienstenimport van Nederlandse bedrijfstakken. De zakelijke dienstverlening importeerde in absolute zin het meest uit de Verenigde Staten, namelijk voor bijna 3,8 miljard euro. Op de tweede plaats stond de groothandel en handelsbemiddeling met bijna 2,8 miljard euro gevolgd door het bank- en verzekeringswezen met 2,3 miljard euro, de bedrijfstak film, TV en radio met 2,2 miljard euro en de elektrotechnische industrie en de IT- en informatiedienstverlening allebei met om en nabij 1,8 miljard euro, en vervoer en opslag met 1,1 miljard euro, zie figuur 3.6.8.

In relatieve zin importeerde de bedrijfstak film, TV en radio het meest aan diensten uit de Verenigde Staten. Circa 26,1 procent van de totale directe dienstenimport van deze bedrijfstak was afkomstig uit de Verenigde Staten. De directe dienstenimport uit de Verenigde Staten besloeg 21,5 procent van de totale directe import van bedrijven actief in de delfstoffenwinning. De Verenigde Staten hadden een aandeel van 21,2 procent in de totale dienstenimport van de telecomsector en 20,9 in die van de elektrotechnische industrie.

Indirecte dienstenimport uit de Verenigde Staten
De zakelijke dienstverlening was in 2019 de bedrijfstak die het vaakst diensten indirect uit de Verenigde Staten gebruikte. Hier was een bedrag van 896 miljoen euro mee gemoeid. Hierop volgde de groothandel met 553 miljoen euro, de bouw met 543 miljoen euro, overheid en onderwijs met 484 miljoen euro en het bank- en verzekeringswezen met 394 miljoen euro. Van de industriële bedrijfstakken importeerde de voedings- en genotmiddelenindustrie het meest indirect aan diensten uit de Verenigde Staten.

Type geïmporteerde diensten per bedrijfstak
De zakelijke dienstverlening importeerde in 2019 voor bijna 3,8 miljard euro aan diensten uit de Verenigde Staten. De grootste categorie diensten die door de zakelijke dienstverlenende bedrijven uit de Verenigde Staten werd ingevoerd bestond uit betaalde royalty’s voor het gebruik van intellectueel eigendom. Deze bestaan onder andere uit licenties die betaald worden voor het gebruiken van software. Hier was een bedrag van 1,3 miljard euro mee gemoeid. R&D diensten en professionele en managementadviesdiensten werden voor bijna 1,3 miljard euro door Nederlandse zakelijke dienstverlenende bedrijven uit de Verenigde Staten ingevoerd. De invoer van technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten door deze bedrijfstak uit de Verenigde Staten bedroeg 550 miljoen euro en computerdiensten 210 miljoen euro.

De groothandel en handelsbemiddeling importeerde voor 2,8 miljard euro aan diensten uit de Verenigde Staten. Deze import bestond voor 1,3 miljard euro aan betaalde royalty’s voor het gebruik van intellectueel eigendom. De invoerwaarde van technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten door de groothandel uit de Verenigde Staten bedroeg 482 miljoen euro en R&D diensten en professionele en managementadviesdiensten 315 miljoen euro.

Het Nederlandse bank- en verzekeringswezen importeerde voor 2,3 miljard euro aan diensten uit de Verenigde Staten, waarvan iets minder dan de helft bestond uit financiële diensten (1,4 miljard euro), gevolgd door technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten met een invoerwaarde van 379 miljoen euro, vergoedingen voor het gebruik van intellectueel eigendom met 225 miljoen euro en R&D diensten en professionele en managementadviesdiensten met 207 miljoen euro.

Nederlandse bedrijven actief op het vlak van film, TV en radio importeerden in 2019 voor een bedrag van 2,2 miljard euro aan diensten uit de Verenigde Staten. Ruim 2 miljard euro van deze import bestond uit betalingen aan royalty’s voor het gebruik van intellectueel eigendom. Deze bedrijven importeerden ook nog voor 89 miljoen euro aan audiovisuele en verwante diensten uit de Verenigde Staten.

Van alle industriële bedrijfstakken importeerde de elektrotechnische industrie – met een invoerwaarde van bijna 1,8 miljard – veruit het meest aan diensten uit de Verenigde Staten. Opnieuw was het merendeel van deze import samengesteld uit vergoedingen voor het gebruik van intellectueel eigendom. Deze betalingen bedroegen bijna 1,5 miljard euro. R&D diensten en professionele en managementdiensten werden voor 110 miljoen euro uit de Verenigde Staten ingevoerd en technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten voor 103 miljoen euro.

De IT- en informatiedienstverlening importeerde in 2019 voor bijna 1,8 miljard euro aan diensten uit de Verenigde Staten, waarvan 877 miljoen euro bestond uit vergoedingen voor het gebruik van intellectueel eigendom, 368 miljoen euro uit computerdiensten, 262 miljoen euro uit R&D diensten en professionele en managementadviesdiensten en voor 162 miljoen euro uit technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten.

Literatuur

Business Insider (2015). Amerikaanse Congres stemt in met opheffen van exportverbod op olie. Geraadpleegd van https://www.businessinsider.nl/congres-vs-akkoord-met-einde-exportban-olie-606159/.

CBS (2015). Export babymelkpoeder naar China 50 keer hoger. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

CBS (2017). Export naar Rusland neemt toe. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

CBS (2019a). Auto-export naar VS levert Nederland half miljard op. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

CBS (2019b). Steeds minder recyclebaar plastic afval naar China. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

CBS (2020). Hogere export Nederlandse producten naar China. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Creemers, S., Jaarsma, M., Notten, T. & Rooyakkers J. (2020). De handels- en investeringsrelatie tussen Nederland en China. Internationaliseringsmonitor 2020, tweede kwartaal: China. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

DNB (2014). De dienstensector als exportmotor van Nederland. Geraadpleegd van https://www.dnb.nl/nieuws/nieuwsoverzicht-en-archief/dnbulletin-2014/dnb309403.jsp.

Eurostat (2020). EU trade since 1988 by HS2-HS4 [DS-016894]. Geraadpleegd van https://appsso.eurostat.ec.europa.eu/nui/show.do?dataset=DS-016894&lang=en.

Jaarsma, M., Wong, K. & Lemmers, O. (2018). Export naar de EU. Gateway to the rest of the world? Internationaliseringsmonitor 2018, eerste kwartaal: De positie van Nederland. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Notten, T. & Voncken, R. (2019). Trends in de Nederlands-Amerikaanse handel. Internationaliseringsmonitor 2019, eerste kwartaal: Verenigde Staten. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

White House (2018a). Presidential Proclamation on Adjusting Imports of Steel into the United States. Geraadpleegd van https://www.whitehouse.gov/presidential-actions/presidential-proclamation-adjusting-imports-steel-united-states/.

White House (2018b). Presidential Proclamation on Adjusting Imports of Aluminum into the United States. Geraadpleegd van https://www.whitehouse.gov/presidential-actions/presidential-proclamation-adjusting-imports-aluminum-united-states/.