2. Trends in de goederen- en dienstenhandel

2.1 Inleiding

Dit hoofdstuk beschrijft de handelsrelatie van Nederland met China, Rusland en de Verenigde Staten. Het eerste deel van dit hoofdstuk geeft een overzicht van de trends in de Nederlandse goederenhandel met China, Rusland en de Verenigde Staten. Daarbij wordt ingegaan op de volgende onderzoeksvragen:

• Hoeveel exporteert Nederland aan goederen naar China, Rusland en de Verenigde Staten? En hoe heeft zich de goederenuitvoer naar deze drie landen de laatste jaren ontwikkeld? Welke goederen worden er naar deze drie landen geëxporteerd? Bestaat deze export uit goederen die geproduceerd zijn in Nederland of uit wederuitvoer?
• Hoeveel bedroeg de goederenimport uit China, Rusland en de Verenigde Staten? Hoe heeft de goedereninvoer zich de laatste jaren ontwikkeld? Wat is de samenstelling van de geïmporteerde goederen? Is de invoer uit deze drie landen bestemd voor binnenlands verbruik of voor wederuitvoer?

Nederlandse bedrijven exporteren en importeren niet alleen goederen maar in toenemende mate ook diensten. De dienstenhandel is in de laatste jaren belangrijker geworden en speelt een steeds grotere rol vergeleken met de goederenhandel – zowel voor Nederland (Cremers & Jaarsma, 2019) als wereldwijd (Bohn et al., 2018). In het tweede deel van dit hoofdstuk wordt een overzicht gegeven van de dienstenhandel met China, Rusland en de Verenigde Staten, waarbij de volgende onderzoeksvragen centraal staan:

• Zien we ook in de Nederlands handelsrelaties met China, Rusland en de Verenigde Staten dat de handel in diensten belangrijker is geworden?
• Hoeveel bedraagt de dienstenexport naar China, Rusland en de Verenigde Staten? Welke type diensten exporteert Nederland het meest naar deze drie landen? Welke dienstensoorten zijn in de loop van de tijd meer of minder belangrijk geworden in absolute en relatieve zin in de dienstenexport naar de drie landen?
• Voor welk bedrag werd er aan diensten uit deze drie landen ingevoerd? Welke diensten werden er de afgelopen jaren met name  geïmporteerd uit China, Rusland en de Verenigde Staten? Hebben er de laatste jaren verschuivingen plaatsgevonden in de samenstelling van de dienstenimport uit deze drie landen?

Leeswijzer

In paragraaf 2.2 worden eerst de trends in de uitvoer van goederen besproken. Paragraaf 2.3 gaat dieper in op trends in de goedereninvoer, waarbij ook gekeken wordt naar de bestemming van de goedereninvoer. In paragraaf 2.4 worden de trends in de dienstenexport onder de loep genomen. Tot slot worden in  paragraaf 2.5 de trends in de dienstenimport beschreven.

2.2 Export van goederen

In deze paragraaf worden de algemene trends in de uitvoer van goederen naar China, Rusland en de Verenigde Staten geschetst vanuit een macroperspectief. Er wordt een overzicht gegeven van de totale export, maar ook van het relatieve belang van deze landen op de totale export. Daarnaast worden de belangrijkste exportproducten per land gekenschetst. De uitvoer wordt uitgesplitst naar uitvoer van Nederlandse makelij en wederuitvoer. Dit laatste zijn goederen die ingevoerd worden, tijdelijk in Nederland verblijven en vrijwel onbehandeld weer uitgevoerd worden.

Nederland exporteerde in 2019 voor ruim 494 miljard euro aan goederen naar het buitenland.¹⁾ Daarvan bestond 47 procent (232 miljard euro) uit goederen van Nederlandse makelij en het resterende 53 procent (261 miljard euro) betrof wederuitvoer. Wederuitvoer droeg dus iets meer bij aan de waarde van de goederenexport dan de export van eigen makelij. Een aantal onderzoeken (bijvoorbeeld Aerts et al., 2020; Jaarsma & Wong, 2020) liet zelfs zien dat deze verhouding in de meest recente jaren verder aan het verschuiven is in het voordeel van de wederuitvoer. In figuur 2.2.1 zoomen we in op de goederenexport naar China, Rusland en de Verenigde Staten in de periode 2015-2019. Uit deze figuur kunnen we opmaken dat het hierboven geschetste patroon niet helemaal strookt met die van de goederenexport naar China, Rusland en de Verenigde Staten. Het overgrote deel van de Nederlandse goederenexport naar die drie landen bestaat immers uit de uitvoer van goederen van eigen makelij. Dit is met name zichtbaar voor China en de Verenigde Staten.

Van deze drie landen exporteerde Nederland het meest aan goederen naar de Verenigde Staten, gevolgd door China en Rusland. In 2019 bedroeg de totale goederenexport naar de Verenigde Staten 21 miljard euro. Dat is 6,2 miljard euro meer dan in 2015, oftewel een toename van ruim 42 procent. Circa twee derde van de goederenuitvoer bestond in 2019 uit de export van Nederlandse makelij (14,2 miljard euro). Ook is deze export tussen 2015 en 2019 – met ruim 45 procent – harder gegroeid dan de wederuitvoer naar de Verenigde Staten (36 procent). Het relatieve belang van de Verenigde Staten voor de Nederlandse goederenexport – het aandeel Verenigde Staten in de totale Nederlandse goederenexport – blijkt ook toe te nemen. In 2019 was dit aandeel 4,3 procent. Dit was 0,7 procentpunt hoger dan in 2015 (3,6 procent). Het toenemende belang van de Verenigde Staten is vooral toe te schrijven aan de sterke groei die de export van goederen van Nederlandse makelij doormaakt; in 2015 was 4,6 procent van de Nederlandse goederenuitvoer bestemd voor de Verenigde Staten, in 2019 is dit aandeel opgelopen tot 6,1 procent. Daarmee bleef de Verenigde Staten tussen 2015 en 2019 de vijfde belangrijkste bestemming voor Nederlandse exportproducten.

De goederenuitvoer naar China bestond ook vooral uit de export van goederen van Nederlandse makelij. In 2019 bedroeg de waarde van deze export bijna 8 miljard euro, 3 miljard meer dan in 2015. Sinds de toetreding van China tot de Wereldhandelsorganisatie kende de Chinese import uit Nederland een gestage groei (Creemers et al., 2020). Zowel de export van eigen makelij als de wederuitvoer naar China namen tussen 2015 en 2019 toe met ruim 60 procent. Bovendien verstevigde China in de laatste jaren haar positie in de top tien landen van grootste exportbestemmingen van Nederland. In 2019 ging zo’n 3,4 procent van de totale uitvoer van in Nederland geproduceerde goederen naar China, in 2015 was dit aandeel lager (2,3 procent). Daarmee was China in 2019 de zesde belangrijkste bestemming voor de export van eigen makelij, één plek hoger dan in de periode van 2015 tot en met 2018.

Nederland exporteerde 5,3 miljard euro aan goederen naar Rusland, goed voor 1 procent van de totale goederenexport. De uitvoer naar Rusland is redelijk evenredig verdeeld over de export van Nederlands product en wederuitvoer met respectievelijk 2,9 miljard en 2,4 miljard euro. In tegenstelling tot China en de Verenigde Staten groeide de wederuitvoer naar Rusland wel harder dan de export van goederen van Nederlandse makelij. Het feit dat de groei van de export van Nederlands makelij iets achterblijft komt deels voor rekening van de Russische boycot op Europese landbouw- en voedselproducten (Cremers et al., 2019).

China

Om een beter beeld te krijgen hoe de goederenexport naar China, Rusland en de Verenigde Staten precies is opgebouwd, wordt de goederenstroom naar ieder land verder ingedeeld in vijf type goederen. We beginnen met de export naar China, zie figuur 2.2.2. De export van eigen makelij naar China kenmerkt zich door een omvangrijke export van machines en vervoermaterieel (2,9 miljard euro in 2019) en voeding en dranken (2,4 miljard), goed voor een gezamenlijk aandeel van 67 procent van de totale export van eigen makelij naar China. Ten opzichte van 2015 is de export van deze twee goederencategorieën in waarde nagenoeg verdubbeld. De export van machines en vervoermaterieel steeg van 1,7 miljard in 2015 tot 2,9 miljard in 2019. De exportwaarde van voeding en dranken bedroeg in 2015 1,1 miljard euro en is meer dan verdubbeld naar 2,4 miljard in 2019. Binnen de eerste goederencategorie met China als land van bestemming staan producten als (chip)machines en onderdelen (1,3 miljard) en elektronische onderdelen voor de (hightech) industrie (0,5 miljard) hoog genoteerd. Onder voeding en dranken naar China vallen met name babymelkpoeder (1,3 miljard) en vlees (0,7 miljard). De groei van de export van babymelkpoeder en vlees blijkt hoofdzakelijk verantwoordelijk te zijn voor de sterke toename van de uitvoer van voeding en dranken. De Chinese run op varkensvlees heeft te maken met de in China en andere landen toegeslagen Afrikaanse varkenspest (Ramaekers, 2020). Daarnaast is China traditioneel een grootgebruiker van Nederlands babymelkpoeder en de vraag hiernaar groeit continu (CBS, 2018; Ramaekers, 2020). Na machines en vervoermaterieel en voeding en dranken stond de export van chemische en industriële producten naar China met respectievelijk 1 en 0,9 miljard hoog genoteerd. Onder chemische producten ging het met name om optische, medische en fotografische precisie- en meetinstrumenten (0,4 miljard). In Nederland geproduceerde industriële producten uitgevoerd naar China bestonden voor het grootste gedeelte uit kunststof (0,4 miljard) en farmaceutische producten en medicijnen (0,2 miljard). De export van grondstoffen en minerale brandstoffen naar China daalde in tegenstelling tot de voorgaande goederencategorieën, mede door een flinke afname van de Nederlandse export van afvalproducten (CBS, 2018).

Wederuitvoer naar China spitste zich vooral toe op machines en vervoermaterieel (1,2 miljard in 2019), en industriële (0,9 miljard) en chemische producten (0,6 miljard). De wederuitvoer van industriële producten valt op; qua omvang is de wederuitvoer in 2019 nagenoeg gelijk aan de export van eigen makelij. De wederuitvoer van industriële producten bestond in dat jaar voor het overgrote deel uit optische, medische en fotografische precisie- en meetinstrumenten (0,5 miljard). De wederuitvoer van dit soort producten is ook verantwoordelijk voor de sterke toename van de wederuitvoer van industriële producten. Machines en vervoermaterieel vormden de grootste categorie in de wederuitvoer naar China, daarbij ging het vooral om elektronische onderdelen voor de (hightech) industrie (0,4 miljard) en generatoren en motoren (0,2 miljard). Chemische producten als organische chemische producten (0,2 miljard), en farmaceutische producten en medicijnen (0,1 miljard) gingen via Nederlandse wederuitvoer naar China.

Rusland

In de uitvoer van goederen naar Rusland zijn machines en vervoermaterieel en chemische en industriële producten het talrijkst, zie figuur 2.2.3. Over het algemeen is in alle goederencategorieën een exportgroei te zien.  Verder gaat het bij de export van machines en vervoermaterieel en industriële producten om veel wederuitvoer. Als er wordt gecorrigeerd voor wederuitvoer staan de machines en vervoermaterieel (0,9 miljard) en chemische producten (0,7 miljard) nog steeds hoog genoteerd in 2019. De industriële producten (0,4 miljard) werden echter wel voorbijgestreefd door voeding en dranken (0,5 miljard), en grondstoffen en minerale brandstoffen (0,4 miljard). Typische producten van Nederlandse makelij die onder machines en vervoermaterieel vallen, zijn landbouwmachines en machines voor de voedingsmiddelenindustrie (samen goed voor 0,2 miljard euro) en auto’s en auto-onderdelen (0,2 miljard). De wederuitvoer binnen dezelfde goederencategorie bestond vooral uit computers en onderdelen daarvan (0,5 miljard) en communicatieapparatuur (0,2 miljard). Bij zowel de export van chemische producten uit eigen productie en de wederuitvoer van dit type product ging het vooral om medicijnen en andere farmaceutische producten. Bij de industriële producten zijn de optische, medische en fotografische precisie- en meetinstrumenten dominant. Binnen de export van Nederlandse voeding en dranken naar Rusland zijn bereide voedingsmiddelen, groenten en fruit, en veevoer de grootste subcategorieën.

Verenigde Staten

De uitvoer van goederen van Nederlandse makelij naar de Verenigde Staten wordt gedomineerd door machines en vervoermaterieel, zie figuur 2.2.4. In 2019 werd voor meer dan 6 miljard euro van deze producten naar de Verenigde Staten geëxporteerd, dit was 10,7 procent van de totale export van Nederlandse machines en vervoermaterieel. Onder de categorie machines en vervoermaterieel ging het in 2019 met name om (chip)machines en onderdelen daarvan (28 miljard), op ruime afstand gevolgd door elektronische onderdelen voor de (hightech) industrie (1 miljard) – met name elektromedische en radiologische apparaten – en auto’s en auto-onderdelen (0,9 miljard).

Ook wat betreft wederuitvoer naar de Verenigde Staten voerden machines en vervoermaterieel de lijst aan in de periode 2015-2019. Typische wederuitvoergoederen in deze categorie waren computers en onderdelen daarvan (0,6 miljard), elektrische apparaten (0,6 miljard euro) – ook hierbij vooral elektromedische en radiologische apparaten – en generatoren en motors (0,6 miljard euro). Na machines en vervoermaterieel speelden industriële producten een belangrijke rol in zowel de uitvoer van eigen makelij als wederuitvoer naar de Verenigde Staten. De uitvoer van goederen van Nederlandse makelij betrof vooral diverse gefabriceerde goederen (0,6 miljard), ijzer en staal (0,5 miljard) en optische, medische en fotografische precisie- en meetinstrumenten (0,4 miljard). De wederuitvoer van industriële producten naar de Verenigde Staten bestaat grotendeels uit fotografische precisie- en meetinstrumenten (0,9 miljard) en diverse gefabriceerde goederen (0,4 miljard). De export van in Nederland geproduceerde grondstoffen en minerale brandstoffen naar de Verenigde Staten verdubbelde bijna in waarde tussen 2015 en 2019. Daarbij ging het met name om ruwe aardolie en aardolieproducten (1,8 miljard). De uitvoer van chemische producten bestond vooral uit organische chemische producten (0,4 miljard), farmaceutische producten en medicijnen (0,3 miljard), en kunststof (0,3 miljard). Uitvoer van Nederlandse voeding en drank naar de Verenigde Staten betrof voornamelijk bier (0,7 miljard), levende dieren (0,2 miljard), en groenten en fruit (0,2 miljard).

Technologische intensiteit

Figuur 2.2.5 geeft een andere manier om de exportstromen naar de drie landen te bekijken door ze in te delen naar diverse technologische intensiteiten. Uit figuur 2.2.5 zien we dat het aandeel medium-high-tech goederen het grootst is. Zo bedroeg de export van medium-high-tech goederen naar de Verenigde Staten (zonder wederuitvoer) in 2019 6,8 miljard euro, goed voor bijna de helft van de totale export van eigen makelij naar de Verenigde Staten. Voor de bestemmingen China en Rusland was dit aandeel respectievelijk 44 en 42 procent. Het hoge aandeel medium-high-tech goederen is logischerwijs te relateren aan de belangrijkste exportproducten die we eerder gemarkeerd hebben, zoals (chip)machines en machineonderdelen. Nederland exporteerde ook relatief veel medium-high-tech producten naar China en de Verenigde Staten, waarvan bijna de helft wel wederuitvoer betrof. High-tech goederen die in Nederland vervaardigd zijn, blijken voor China en de Verenigde Staten in relatieve zin even belangrijk. Circa 11,5 procent van de totale export van goederen uit eigen makelij naar China betrof high-tech producten, voor de Verenigde Staten was dit 11 procent. Uit figuur 2.2.5 is ook op te merken dat de Verenigde Staten in zowel absolute als relatieve zin meer afhankelijk zijn van Nederlandse medium-low-tech goederen, o.a. via grondstoffen en minerale brandstoffen en ijzer en staal, dan China en Rusland. In 2019 ging het om 2,9 miljard, oftewel 37 procent van de totale export naar de Verenigde Staten. China bleek voornamelijk relatief afhankelijk te zijn van Nederlandse low-tech goederen, vooral gedreven door de Nederlandse export van babymelkpoeder en vlees.

2.3 Import van goederen

In dit hoofdstuk wordt de goederenimport uit China, Rusland en de Verenigde Staten onderzocht. In essentie bouwt deze paragraaf voort op de eerdere inzichten van Cremers et al. (2019) waar een aantal aspecten van de Nederlandse goederenimport al werd belicht voor het jaar 2018. In figuur 2.3.1 is de Nederlandse import uit China, Rusland en de Verenigde Staten in miljarden euro’s afgebeeld voor de jaren 2015-2019. Zoals eerder aangegeven door o.a. Cremers et al. (2019) kan een geïmporteerd product bestemd zijn voor Nederlands gebruik of voor wederuitvoer. Een dergelijke splitsing is ook terug te vinden in figuur 2.3.1. Nederland importeerde in 2019 voor bijna 90 miljard euro aan goederen uit China, Rusland en de Verenigde Staten, goed voor meer dan 20 procent van de totale goederenimport. Van deze drie landen werd de grootste bijdrage aan de import geleverd door China met 42,3 miljard euro, deze import vertegenwoordigde daarmee bijna 10 procent van de Nederlandse goederenimport.

Op totaalniveau zien we dat de goederenimport uit China en de Verenigde Staten in de periode 2015-2019 toegenomen is. Wanneer we net als in Cremers et al. (2019) inzoomen op het gebruik (of de bestemming) van de import, dan zien we wel een verandering. In 2019 bleek dat Nederland voor 26,8 miljard euro aan goederen uit China importeerde voor wederuitvoer, 5 miljard meer dan in 2015, oftewel een stijging van 23 procent. De invoer voor de Nederlandse markt steeg in die periode iets harder met bijna 40 procent. Invoer uit China lijkt in de laatste jaren dus relatief vaker bestemd voor de Nederlandse markt, hoewel het merendeel van de goederen uit China nog steeds bestemd is voor wederuitvoer. Een identiek patroon is zichtbaar voor de import uit de Verenigde Staten. Een andere interessante observatie is dat Nederland vaker producten uit China dan de Verenigde Staten importeert voor het binnenlands gebruik, waar dat in 2015 nog andersom was. De import voor wederuitvoer is voor de Verenigde Staten harder gestegen dan China. Goederenimport uit Rusland was in 2019 licht afgenomen tot 12,2 miljard euro. Dit komt met name door een sterke daling van de import voor Nederlands gebruik. Overigens is het verschil in de importwaarde niet noodzakelijkerwijs toe te schrijven aan een lager volume, dit kan ook verklaard worden door een prijsdaling van de ingevoerde producten. Uit Rusland worden veel minerale brandstoffen geïmporteerd die in prijs sterk kunnen fluctueren.

Invoer uitgesplitst naar goederencategorie

De invoerstromen kunnen vervolgens ingedeeld worden in vijf goederencategorieën. Deze uitsplitsing is voor het jaar 2019 weergegeven in figuur 2.3.2. Invoerproducten uit Rusland vallen voornamelijk in de categorie grondstoffen en minerale brandstoffen. Eerder in dit hoofdstuk is beschreven dat de invoerwaarde uit Rusland licht gedaald is ten opzichte van 2018. Deze daling is zowel te zien bij de invoer van aardolie (8,5 miljard euro in 2019) als gas (1,8 miljard). Voor gas is de totale invoerwaarde in 2019 gedaald ten opzichte van 2018, voor aardolie is dit niet het geval. Tegenover de lichte daling van de invoerwaarde van aardolie uit Rusland (van 8,7 naar 8,5 miljard euro) staat een stijging van de invoerwaarde van aardolie uit de Verenigde Staten (van 2,4 naar 3,6 miljard euro) – dit betreft de invoer van ruwe aardolie. Wel is het nog steeds zo dat het grootste deel van de invoer van grondstoffen en minerale brandstoffen voor Nederlands gebruik is.

Machines en vervoermaterieel

Uit China en de Verenigde Staten werden in 2019 bij uitstek producten geïmporteerd die onder machines en vervoermaterieel vallen, daar behelsde de invoer uit de Verenigde Staten en China samen bijna 39 miljard euro. In totaal voerde Nederland in deze categorie voor ongeveer 139 miljard euro in, waarvan meer dan een kwart dus afkomstig is uit China en de Verenigde Staten. Van deze invoer uit China en de Verenigde Staten was respectievelijk 16,7 en 7,5 miljard euro bestemd voor wederuitvoer, een kleine stijging ten opzichte van 2018. De invoer voor Nederlands gebruik is harder gestegen tussen 2018 en 2019: de import van goederen uit China steeg van 6,3 miljard naar 8 miljard euro, voor de Verenigde Staten ging het om een toename van 5,4 miljard naar 6,3 miljard euro.

Binnen de categorie machines en vervoermaterieel uit China vormden toestellen voor telecommunicatie (7,6 miljard euro invoer, waarvan 5,7 miljard voor wederuitvoer), computers (5,4 miljard euro invoer, waarvan 2,8 miljard wederuitvoer) en televisies (1,6 miljard euro invoer, waarvan 1,4 miljard wederuitvoer) het grootste aandeel. De stijging van de invoerwaarde van telecommunicatieapparatuur tussen 2018 en 2019 is bijna volledig toe te schrijven aan de stijging van invoer voor binnenlandse consumptie. Waar bij kantoormachines en televisieontvangers een dalende trend ingezet is, heeft er bij de invoer van computers uit China juist een omgekeerde kanteling plaatsgevonden: in 2018 was de invoer voor Nederlandse consumptie al gestegen van 2,0 naar 2,2 miljard en in 2019 steeg de invoer voor Nederlands gebruik door naar 2,6 miljard. De invoer voor wederuitvoer steeg van 2,3 miljard in 2018 tot 2,8 miljard in 2019.

Van machines en vervoermaterieel heeft de categorie luchtvaartuigen en onderdelen de grootste invoerwaarde uit de Verenigde Staten in 2019, namelijk 2,8 miljard euro, waarvan 2,3 miljard euro bestemd bleek voor binnenlands verbruik. Binnen deze categorie zitten begrijpelijkerwijs grote investeringen die niet ieder jaar plaatsvinden en de waarde fluctueerde de laatste jaren tussen de 1 en 3 miljard euro De belangrijkste goederen in deze categorie die afkomstig uit de Verenigde Staten en bestemd zijn voor wederuitvoer betreffen toestellen voor telecommunicatie (1,9 miljard), computeronderdelen (0,8 miljard) en niet-elektrische motoren (0,7 miljard euro).

Industriële producten

Ook de invoer van industriële producten is in 2019 gestegen ten opzichte van 2018. De invoer uit China bestemd voor wederuitvoer is gestegen van 7,6 miljard naar 8 miljard euro en de invoer voor binnenlands gebruik van 5 miljard naar 5,7 miljard. Voor wederuitvoer bestond de top drie in 2019 uit kleding (1,7 miljard), speelgoed- en sportartikelen (0,9 miljard) en schoenen (0,5 miljard). Voor binnenlands gebruik staat ook kleding op één met een invoerwaarde van 0,7 miljard euro, daarna volgen meubels (0,6 miljard) en speelgoed- en sportartikelen (0,5 miljard).

De invoer voor wederuitvoer uit de Verenigde Staten is van 6 miljard in 2018 naar 6,8 miljard gestegen in 2019. De invoer voor binnenlands gebruik is licht gedaald van 2,0 miljard in 2018 naar 1,9 miljard euro in 2019. De invoer bestemd voor wederuitvoer bestond voornamelijk uit medische instrumenten en apparaten (3,4 miljard), implantaten en orthopedische artikelen (1,5 miljard) en meetinstrumenten (0,6 miljard). De resterende 1,9 miljard euro aan industriële producten uit de Verenigde Staten, waaronder meettoestellen (0,4 miljard) en optische instrumenten en apparaten (0,2 miljard euro) was bestemd voor verbruik binnen de Nederlandse economie.

De invoer van industriële producten uit Rusland is gedaald, in 2019 was 0,8 miljard euro invoer bestemd voor wederuitvoer (in 2018 ging het nog om 0,9 miljard) en 0,1 miljard euro voor Nederlands gebruik (in 2018 nog 0,4 miljard).

Chemische producten

Ook met de invoer van chemische producten zijn aanzienlijke bedragen gemoeid, met name vanuit de Verenigde Staten. In totaal behelsde deze invoerstroom zo’n 53 miljard euro in 2019, waarvan iets meer dan 10 procent uit de Verenigde Staten kwam (5,6 miljard euro). Van deze 53 miljard euro was 17,3 miljard euro voor binnenlands gebruik en 25,6 miljard euro voor wederuitvoer. Van de invoer uit de Verenigde Staten was 3,8 miljard euro bestemd voor wederuitvoer en 1,8 miljard euro voor binnenlands gebruik. Waar het totaal van 2018 naar 2019 met meer dan 7 procent steeg (49,4 miljard in 2018) bleef het stijgingspercentage van de invoer uit de Verenigde Staten onder de 1 procent hangen.

Met name de categorie medicinale en farmaceutische producten bleek een sterke daler: de invoer uit de Verenigde Staten voor binnenlands gebruik is sinds 2015 behoorlijk afgeremd. In 2015 werd er nog voor 1,9 miljard euro aan medicinale en farmaceutische producten ingevoerd voor binnenlands gebruik, in 2019 was dit gedaald tot slechts 0,3 miljard. Dit is te relateren aan het feit dat in de periode 2013–2015 het patent van een groot deel van de bestverkopende medicijnen zijn verlopen (Lammertsma, 2019), waardoor de prijzen sterk zijn gedaald. Terwijl er sprake is van een forse daling in de import van farmaceutische producten en medicijnen uit de Verenigde Staten, zien we dat de invoer van medicinale en farmaceutische producten uit overige landen al sinds 2016 aanzienlijk stijgt. Farmaceutische producten en medicijnen uit de Verenigde Staten lijken vervangen te worden door hetzelfde soort producten uit andere landen, met name vanuit Duitsland, Ierland en Israël steeg deze invoer hard.

Grondstoffen en minerale brandstoffen

Invoer uit Rusland valt voornamelijk in de categorie grondstoffen en minerale brandstoffen. Eerder in dit hoofdstuk is beschreven dat de invoerwaarde uit Rusland licht gedaald is ten opzichte van 2018. Vanwege geheimhouding kan geen gedetailleerde uitsplitsing worden gegeven van deze goedereninvoer uit Rusland. Wel kan worden vermeld dat het merendeel van de goedereninvoer uit Rusland bestaande uit minerale brandstoffen zoals aardolie, aardgas en steenkool bestemd was voor binnenlands verbruik.

Technologische intensiteit

Analoog aan paragraaf 2.2 wordt de goederenimport uit China, Rusland en de Verenigde Staten verbijzonderd naar de mate van technologische intensiteit. Zo kunnen invoerstromen van verschillende technologische intensiteit met elkaar vergeleken worden. Deze uitsplitsing is voor het jaar 2019 weergegeven in figuur 2.3.3.

High-technology

In 2019 werden er relatief veel high-tech producten geïmporteerd uit China en de Verenigde Staten. Van 76,6 miljard euro aan totale invoer van high-tech goederen kwam meer dan 34 procent uit China of de Verenigde Staten (26,2 miljard euro). Van de invoer van high-tech goederen uit China (18,9 miljard euro) was het overgrote deel - meer dan 70 procent - bestemd voor wederuitvoer (13,3 miljard). High-tech goederen lijken geleidelijk vaker bestemd te zijn voor de Nederlandse markt. Ten opzichte van de totale invoer blijkt dat het aandeel high-tech goederen vanuit China bestemd voor binnenlands gebruik groter wordt (van 16 procent in 2015 naar 22 procent in 2019), terwijl het aandeel voor wederuitvoer slinkt (van 30 procent in 2015 naar 26 procent in 2019). Daarnaast lijkt het aandeel invoer van high-tech goederen uit China voor wederuitvoer te stagneren of zelfs licht te dalen sinds 2017. De invoer voor binnenlands verbruik blijft daarentegen wel groeien, van 4,2 miljard euro in 2018 naar 5,6 miljard euro in 2019. De high-tech producten vallen met name in de categorie machines en vervoermaterieel.

De invoer van high-tech producten uit de Verenigde Staten bedroeg 7,3 miljard euro in 2019. Daarvan was ook het grootste deel bedoeld voor wederuitvoer, namelijk 5,4 miljard euro. Het relatieve belang van high-tech goederen uit de Verenigde Staten daalde gestaag, dit was met name zichtbaar in de invoer bestemd voor binnenlands gebruik (van 15 procent in 2015 naar 7 procent in 2019). Hierin speelde farmaceutische producten en medicijnen een grote rol. De ingevoerde high-tech producten uit de Verenigde Staten zijn met name chemische producten en machines en vervoermaterieel. Zoals reeds beschreven daalde de invoer van chemische producten (met name de medicinale en farmaceutische producten) vanuit de Verenigde Staten, en draagt daarmee sterk bij aan de daling van de high-tech invoer.

Medium high-technology

Ingevoerde producten die als medium-high-tech bestempeld worden, waren minder vaak afkomstig uit China en de Verenigde Staten dan high-tech producten. In totaal importeerde Nederland in 2019 voor 127 miljard euro aan medium-high-tech producten, daarvan was 67,9 miljard euro bestemd voor binnenlands gebruik en het resterende deel, 59,2 miljard, voor wederuitvoer. Minder dan 10 procent kwam uit China. Deze invoer had een waarde van 10,2 miljard euro, waarvan wel de meerderheid voor wederuitvoer bestemd was (6,1 miljard). Uit de Verenigde Staten werd voor 13,4 miljard euro aan medium-high-tech goederen geïmporteerd, waarvan een nipte meerderheid voor binnenlands gebruik (6,8 miljard). De medium-high-tech invoer uit de Verenigde Staten valt voor het grootste deel in de categorie machines en vervoermaterieel: 5,3 miljard euro was bestemd voor binnenlands gebruik en 3,8 miljard euro voor wederuitvoer. De tweede grootste categorie was chemische producten en daarvan werd 1,3 miljard euro ingevoerd voor binnenlands gebruik en 2,7 miljard voor wederuitvoer.

Medium-low-tech, low-tech en niet-technologische producten

Van de 64,9 miljard euro invoer aan medium-low-tech producten was slechts 8,8 miljard in 2019 afkomstig uit China, Rusland en de Verenigde Staten. Zowel voor de Verenigde Staten als voor Rusland daalde dit aandeel tussen 2015 en 2019. Uit de Verenigde Staten kwam in 2019 voor bijna 1 miljard euro aan medium-low-tech producten voor binnenlands gebruik binnen en 1,2 miljard euro voor wederuitvoer. Het gros hiervan behoort tot de categorie industriële producten. Vanuit Rusland waren dat grondstoffen en minerale brandstoffen en in totaal werd er voor 0,7 miljard euro en 1,9 miljard euro ingevoerd, voor respectievelijk binnenlands gebruik en wederuitvoer.

De invoer van medium-low-tech goederen uit China is wel gestegen: voor de binnenlandse productie of consumptie werd 2,2 miljard euro geïmporteerd en voor wederuitvoer was dat 1,8 miljard, beide hoger dan de afgelopen jaren. Het gros hiervan behoort ook tot de categorie industriële producten.

De invoer voor wederuitvoer van low-tech producten nam de laatste jaren sterk toe met ruim 36 procent, van 36 miljard in 2015 tot bijna 49 miljard euro in 2019. De invoer van low-tech producten voor binnenlands gebruik steeg wel minder hard: van 38 miljard in 2015 naar 43 miljard euro in 2019, oftewel 13 procent. De totale invoer van low-tech producten – met name industriële producten – uit China is in de periode 2015-2019 gestegen, zowel de import voor binnenlands gebruik (van 2,8 miljard in 2015 naar 3,4 miljard euro in 2019) als de import voor wederuitvoer (van 3,9 miljard naar 5,3 miljard euro) namen toe. De invoer voor binnenlands gebruik uit de Verenigde Staten schommelde al jaren rond de 1 miljard euro, maar de invoer voor wederuitvoer bleef gestaag groeien. In 2019 bedroeg deze invoer 5,8 miljard euro, zo’n 1,8 miljard meer dan in 2015.

Van de producten die niet technisch geïndiceerd zijn, betreft een aanzienlijk deel grondstoffen en minerale brandstoffen. Dit is dan ook de categorie waar Rusland een groter aandeel van de invoer leverde dan de Verenigde Staten en China. Uit Rusland werd in 2019 voor 7,4 miljard euro ingevoerd voor Nederlands gebruik, goed voor bijna 16 procent van de totale invoer in deze categorie, en voor 1,5 miljard euro voor wederuitvoer, oftewel bijna 7 procent van de totale invoer voor wederuitvoer.

2.4 Export van diensten

Figuur 2.4.1 geeft per jaar de totale dienstenuitvoer naar China, Rusland en de Verenigde Staten weer. De Nederlandse dienstenuitvoer naar de Verenigde Staten bedroeg 14,2 miljard euro in 2019 – goed voor een wereldwijd aandeel van ruim 8,0 procent. De dienstenuitvoer naar China bedroeg 2,4 miljard euro en de uitvoer naar Rusland bedroeg 1,5 miljard euro. China vertegenwoordigde slechts 1,4 procent van de Nederlandse dienstenuitvoer in 2019 en Rusland had een aandeel van 0,8 procent.

In zowel absolute alsook relatieve zin was de uitvoerafhankelijkheid van de diensten van de Verenigde Staten dus veel groter dan die van China en Rusland. Dit patroon is echter anders bij de goederenuitvoer. Hoewel de goederenuitvoer naar China bijna evenveel was als de goederenuitvoer naar de Verenigde Staten, hadden de Verenigde Staten een veel groter belang voor de Nederlandse uitvoer vanuit het perspectief van diensten. Ook was de afhankelijkheid van Rusland voor de Nederlandse goederenuitvoer (2,1 procent van de totale goederenuitvoer) meer dan twee keer zo hoog als de afhankelijkheid voor de dienstenexport. De hoge omvang van de dienstenexport naar de Verenigde Staten weerspiegelt de ‘verdienstelijking’ van de twee economieën (Lemmers, 2015).

In geen van de drie landen was er een sterke opwaartse of neerwaartse trend in de dienstenuitvoer zichtbaar in de periode 2015-2019. De Nederlandse uitvoer van diensten nam tussen 2015 en 2019 gemiddeld 3,7 procent per jaar toe. De gemiddelde jaarlijkse groei van de uitvoer naar Rusland was met 4,1 procent iets hoger dan de gemiddelde groei. De gemiddelde jaarlijkse groei naar China was iets minder met 1,9 procent en in het geval van de Verenigde Staten was de groei zelfs negatief met -1,2 procent. De relatief beperkte groei in de dienstenexport hangt samen met de sterk toenemende export van diensten binnen Europa (+21 procent tussen 2015 en 2019) in vergelijking met buiten Europa (-5 procent tussen 2015 en 2019).

Voor elk van die drie landen nam de dienstenuitvoer een aanzienlijk aandeel van de totale uitvoer voor zijn rekening. Van de totale uitvoerstroom naar China in 2019 - waaronder ook goederen zijn inbegrepen - was bijna een kwart (23,2 procent) aan diensten toe te schrijven. Het aandeel van diensten in de totale uitvoer naar Rusland was iets hoger met ongeveer een derde (33,8 procent). Maar het aandeel van diensten in de totale uitvoer naar de Verenigde Staten was met 50,2 procent het hoogste van de drie landen. Terwijl de aandelen van diensten in de totale uitvoer naar China en Rusland door de jaren heen relatief stabiel zijn gebleven, is het aandeel dienstenexport naar de Verenigde Staten vanaf 2015 – toen nog 60,5 procent – geleidelijk afgenomen.

China

Welke type diensten worden het meest geëxporteerd? Nu gaan we dieper in op het belang van verschillende dienstensoorten in de totale dienstenuitvoer naar China, Rusland en de Verenigde Staten. We kijken allereerst naar de export van diensten naar China. Figuur 2.4.2 toont de top vijf geëxporteerde dienstencategorieën naar China in 2019 samen met de exportwaarden van genoemde categorieën in 2015, 2018 en 2019. De uitvoer van telecommunicatie- en computerdiensten (ICT) naar China - de grootste categorie - bedroeg 1,0 miljard euro in 2019, wat in relatieve zin op 4,2 procent van de totale uitvoer van deze dienstencategorie neerkwam. Dit bedrag was een verdubbeling in de uitvoer ten opzichte van een jaar eerder. Meer dan 90 procent van de ICT-uitvoer in 2019 (93,8 procent) was toe te schrijven aan de uitvoer van computerdiensten. De uitvoer van computerdiensten was ook verantwoordelijk voor de recente snelle groei van de ICT-uitvoer, aangezien deze meer dan verdubbelde; van 440 miljoen euro in 2018 naar 976 miljoen euro in 2019.

De op één na grootste uitvoercategorie naar China in 2019 waren zakelijke diensten met 385 miljoen euro. Deze uitvoer bevat vooral R&D, en technische en aan de handel verbonden diensten met 268 miljoen euro en professionele en managementadviesdiensten met 117 miljoen euro (waarvan 17 miljoen euro voor de wederuitvoer van diensten bestemd was). Er is in de uitvoer van zakelijke diensten naar China een opvallende dalende trend te zien: in 2015 werd met een bedrag van 611 miljoen euro fors meer zakelijke diensten naar China geëxporteerd. Dit blijkt met name samen te hangen met een daling van de categorie aan de handel verbonden diensten en R&D diensten. Verdere belangrijke dienstencategorieën in de uitvoer naar China in 2019 waren vervoersdiensten met 377 miljoen euro, reisverkeer met 185 miljoen euro (d.w.z. de uitgaven van Chinese toeristen en zakenreizigers in Nederland) en financiële diensten met 46 miljoen euro. Ook vergoedingen voor het gebruik van intellectueel eigendom stonden hoog genoteerd. In 2018 waren zij de vierde belangrijkste dienstencategorie die naar China werd geëxporteerd. Vanwege geheimhouding die van toepassing is in een aantal jaren is deze uitvoer niet in figuur 2.4.2 weergegeven..

Rusland

Zakelijke diensten waren het type dienst met de grootste uitvoerwaarde naar Rusland met 552 miljoen euro in 2019. Tegelijkertijd is de zakelijke dienstenuitvoer naar Rusland bijna gehalveerd vergeleken met 2018 toen er nog 914 miljoen euro werd geëxporteerd (hoewel de uitvoerwaarde nog steeds hoger was in 2019 dan in 2015). De op één na grootste uitvoercategorie was vergoedingen voor het gebruik van intellectueel eigendom waarvan in 2018 192 miljoen euro naar Rusland werd geëxporteerd. Net zoals voor China wordt deze uitvoer niet in figuur 2.4.3 getoond vanwege geheimhouding. De derde grootste categorie bestond uit telecommunicatie- en computerdiensten met 200 miljoen euro in 2019, hoewel de uitvoer sinds 2015 gehalveerd is. In relatieve zin was voor geen enkele type dienst de exportafhankelijkheid van Rusland substantieel. De hoogste relatieve afhankelijkheid gold voor de bouwdiensten: 2,3 procent van de totale uitvoer van bouwdiensten hiervan had in 2019 Rusland als bestemming. De bouwdiensten waren een kleine maar snelgroeiende dienstencategorie in de totale dienstenuitvoer naar Rusland.

Verenigde Staten

De Nederlandse dienstenuitvoer naar de Verenigde Staten domineerde in vergelijking met China en Rusland. De grootste categorie in de dienstenuitvoer naar de Verenigde Staten was in 2019 zakelijke diensten, die met 5,7 miljard euro ruim 40 procent van de dienstenuitvoer naar de Verenigde Staten vertegenwoordigden. Dat betekent in relatieve zin 11,4 procent van de totale Nederlandse uitvoer van zakelijke diensten. Twee derde van de zakelijke diensten betrof technische, aan de handel verbonden en overige diensten. De uitvoer van zakelijke diensten is iets gedaald in 2019 vergeleken met de 6,4 miljard euro die in 2015 nog werd geëxporteerd. De daling is voornamelijk toe te schrijven aan een forse afname in de uitvoer van R&D diensten tussen 2015 en 2019. In tegenstelling tot R&D diensten is de uitvoer van professionele en managementadviesdiensten ieder jaar gestegen tussen 2015 en 2019.

De uitvoer van telecommunicatie- en computerdiensten naar de Verenigde Staten, de tweede grootste categorie in 2019, bedroeg ongeveer 2,2 miljard euro. Daarvan bestond ruim twee derde uit computerdiensten. De derde grootste categorie, vervoersdiensten (met name in de lucht- en zeevaart), bedroeg 2,1 miljard euro. Vergoedingen voor het gebruik van intellectueel eigendom stonden op de vierde plaats en bedroegen 1,4 miljard euro. De uitvoer van de vijfde grootste dienstensoort - financiële diensten - bedroeg 1,2 miljard euro. Net als de uitvoer van zakelijke diensten was er een opmerkelijke daling in de uitvoer van financiële diensten. Financiële diensten daalden fors van 2,3 miljard euro in 2015 naar slechts 1,2 miljard euro in 2019.

De relatieve afhankelijkheid van de Verenigde Staten was het grootst voor de uitvoer van persoonlijke, culturele en recreatieve diensten met een aandeel van 27,4 procent van het totaal (in 2019) - zie figuur 2.4.5. Ook de uitvoer van de financiële dienstverlening is relatief afhankelijk van de Verenigde Staten. Een aandeel van 15,9 procent van de totale financiële dienstenuitvoer ging in 2019 naar de Verenigde Staten. Dit aandeel kende wel een forse daling ten opzichte van 2015, toen ging het nog 36,1 procent. Ook het relatieve belang van de Verenigde Staten was groot voor zakelijke diensten: 11,4 procent van de totale uitvoer van zakelijke diensten ging naar dat land. Voor de categorie telecommunicatie- en computerdiensten bedroeg het aandeel in het totaal 9,1 procent. Nederland was ook populair onder Amerikaanse toeristen en zakenreizigers, aangezien 4,6 procent van de totale uitvoer van reisverkeer in 2019 aan de Verenigde Staten toe te schrijven was.

2.5 Import van diensten

Figuur 2.5.1 geeft per jaar de totale diensteninvoer uit China, Rusland en de Verenigde Staten weer. Net zoals aan de uitvoerkant importeerde Nederland veel meer diensten uit de Verenigde Staten dan uit China en Rusland. In 2019 importeerden Nederlandse bedrijven en consumenten 22,5 miljard euro aan diensten uit de Verenigde Staten, 1,9 miljard euro aan diensten uit China en 525 miljoen euro aan diensten uit Rusland. Maar de verschillen in aandelen van de totale dienstenimport die deze cijfers vertegenwoordigen, zijn iets groter dan aan de uitvoerkant: de Verenigde Staten, China en Rusland hadden een aandeel van respectievelijk 14,4 procent, 1,2 procent en 0,3 procent in de totale diensteninvoer in 2019 (de bijhorende aandelen van de totale dienstenuitvoer voor de Verenigde Staten, China en Rusland respectievelijk 8,0 procent, 1,4 procent, en 0,8 procent). De Verenigde Staten waren dus een nog belangrijkere handelspartner aan de invoerkant, terwijl China en Rusland minder belangrijk waren.

Dit patroon is ook heel anders vergeleken met dat van de invoer van goederen. Terwijl Nederland 18 procent minder goederen uit de Verenigde Staten importeerde dan uit China in 2019, importeerde Nederland tegelijkertijd 1100 procent meer diensten uit de Verenigde Staten dan uit China. De totale Nederlandse invoer van diensten was het hoogst in 2015, daalde vervolgens abrupt in 2016 (voornamelijk vanwege een lagere invoer van intellectueel eigendom) en nam daarna weer geleidelijk toe. Als 2015 buiten beschouwing wordt gelaten, het jaar dat verantwoordelijk was voor een afwijking van de algemene trend, was er een gemiddelde jaarlijkse groei van de diensteninvoer van 6,1 procent tussen 2016 en 2019. De gemiddelde jaarlijkse invoergroei uit China was met -16,7 procent veel lager dan de gemiddelde groei. De gemiddelde jaarlijkse groei van de dienstenimport uit de Verenigde Staten was met 9,4 procent wel hoger dan de gemiddelde groei over de vier jaren. Die diensteninvoer uit de Verenigde Staten is sinds 2016 geleidelijk toegenomen. Daarentegen is de diensteninvoer uit China sinds 2016 aan het afnemen.

Figuur 2.5.1 maakt een verder onderscheid tussen invoer voor de binnenlandse markt (bijvoorbeeld invoer voor verdere verwerking, inclusief diensten die nodig zijn voor de Nederlandse export of voor binnenlandse consumptie) en invoer direct voor de buitenlandse markt (voornamelijk wederuitvoer van diensten). Er is weinig wederuitvoer gerelateerd aan de invoer van diensten uit de drie landen en daar is door de jaren heen niet veel aan veranderd. Een uitzondering was in het jaar 2016 toen 12,2 procent van de diensteninvoer uit de Verenigde Staten voor de wederuitvoer bestemd was. Hiervan bestond 94 procent uit vergoedingen voor het gebruik van intellectueel eigendom die bestemd zijn voor wederuitvoer.

Als we naar de samenstelling van de totale invoer van goederen en diensten kijken, blijkt dat de invoer uit China en Rusland uit een beperkt gedeelte uit diensten bestond. Slechts 4,4 procent van de totale invoer uit China en 4,3 procent van Rusland bestonden in 2019 uit diensten. Zulke lage aandelen veranderden niet veel door de jaren heen. Voor de Verenigde Staten was dit anders: in 2019 bestond ruim 65 procent van de totale invoer uit de Verenigde Staten uit diensten. Dit aandeel is sinds 2016 ook relatief stabiel gebleven. Het aandeel diensten in de totale Nederlandse invoer uit de Verenigde Staten - ongeveer twee derde - valt dus iets hoger uit dan het aandeel diensten in de totale Nederlandse uitvoer naar de Verenigde Staten (ruim de helft). Samenvattend kunnen we stellen dat de invoer van diensten sterk afhankelijk is van de Verenigde Staten maar lager dan gemiddeld afhankelijk van China en van Rusland.

China

Startend met China zoomen we in op de invoer van diensten op land- en dienstniveau. Zoals eerder is gebleken, importeerde Nederland veel minder diensten uit China dan goederen. Figuur 2.5.2 laat zien dat het overgrote deel van de diensten die in 2019 uit China werden geïmporteerd – ruim 1,2 miljard euro (goed voor een aandeel van 63,8 procent) – uit zakelijke diensten bestond. Zakelijke diensten domineerden in een nog grotere mate in voorgaande jaren; in 2015 bedroeg de invoer van zakelijke diensten uit China 1,7 miljard euro, oftewel 70,3 procent van de totale diensteninvoer uit China. Het grootste gedeelte van de importwaarde van zakelijke diensten was tussen 2015 en 2019 technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten. Dit aandeel nam wel af sinds 2015. Het overige gedeelte van de totale import van diensten uit China betrof de invoer van R&D diensten en professionele en managementadviesdiensten. De invoer van zakelijke diensten uit China vertegenwoordigde 2,3 procent van de totale invoer van zakelijke diensten in 2019. Ongeveer 5,5 procent van de invoer van zakelijke diensten uit China was bestemd voor wederuitvoer.

De op één na grootste categorie vanuit China geïmporteerde diensten waren vervoersdiensten met 243 miljoen euro en vertegenwoordigde 1,3 procent van de totale invoer van vervoersdiensten in 2019. Bijna twee derde betrof de import van luchtvaartdiensten. Luchtvaartdiensten uit China bleken tussen 2015 en 2019 met zo’n 20 procent gegroeid te zijn. Daarna kwam het gebruik van intellectueel eigendom (niet getoond vanwege geheimhouding) en telecommunicatie- en computerdiensten met 99 miljoen euro (het gros hiervan betrof computerdiensten). De invoer van bouwdiensten was relatief klein met 66 miljoen euro in 2019, en vertegenwoordigde 2,4 procent van de totale invoer van bouwdiensten. Er bleek geen andere categorie van diensten afhankelijker van China in relatieve zin dan bouwdiensten.

Rusland

Ook uit Rusland waren zakelijke diensten verreweg de grootste categorie geïmporteerde diensten. Zakelijke diensten uit Rusland vertegenwoordigden 316 miljoen euro of 0,6 procent van de totale geïmporteerde diensten van deze categorie. Er was echter sprake van een enorme daling ten opzichte van de 771 miljoen euro die uit Rusland werd geïmporteerd in 2018 en toen het aandeel 1,5 procent bedroeg. Ongeveer 70 procent van de invoer van zakelijke diensten bestond uit technische, aan de handel verbonden en overige zakelijke diensten (in 2019) en bijna 30 procent betrof R&D diensten en professionele- en managementadviesdiensten.

Vervoersdiensten – vooral in de luchtvaart en zeevaart – waren de tweede grootste categorie die uit Rusland werd geïmporteerd in 2019, goed voor een invoerwaarde van 77 miljoen euro. Sinds 2015 was er wel een licht dalende trend te zien. Daarentegen groeide de import van reisverkeer snel en vervijfvoudigde van 15 miljoen euro in 2015 naar 76 miljoen euro in 2019. Dat was goed voor 0,4 procent van de totale invoer van reisverkeer in 2019. Dat betekent bijvoorbeeld dat Nederlandse toeristen steeds meer geld uitgaven in Rusland. De relatieve afhankelijkheid van Rusland was over het algemeen laag. Geen enkele categorie van uit Rusland geïmporteerde diensten vertegenwoordigde meer dan 1,0 procent van de totale invoer van dezelfde categorie in 2019.

Verenigde Staten

Figuur 2.5.4 laat zien dat Nederland tussen 2015 en 2019 grote bedragen van meerdere categorieën aan diensten heeft geïmporteerd uit de Verenigde Staten. De invoer van het gebruik van intellectueel eigendom was van 4,1 miljard euro in 2015 naar ruim 8,7 miljard euro in 2019 gestegen. In 2018-2019 werd intellectueel eigendom de grootste categorie van geïmporteerde diensten uit de Verenigde Staten – goed voor 38,7 procent van de totale diensteninvoer uit dat land in 2019. Hier gaat het om bijvoorbeeld gebruikslicenties voor software, betalingen van royalty’s voor films en muziek en franchisevergoedingen in de handel en horeca. De Verenigde Staten speelden ook in relatieve zin een zeer grote rol: 28,2 procent van de totale invoer van intellectueel eigendom was afkomstig uit de Verenigde Staten. In 2015 was dit aandeel nog 8,3 procent. Het is ook vermeldenswaardig dat in 2019 een klein maar merkbaar aandeel – 6,4 procent – van deze invoer bestemd was voor wederuitvoer; in 2015 was dit aandeel fors hoger, namelijk 28,1 procent.

Zakelijke diensten waren de tweede belangrijkste invoercategorie in 2019 met 6,0 miljard euro. Hiervan waren professionele en managementadviesdiensten en de technische, aan de handel verbonden diensten de grootste subcategorieën. In 2015 was de invoer van zakelijke diensten met 7,1 miljard euro nog de belangrijkste importcategorie uit de Verenigde Staten. Dit bedrag is ondertussen iets afgenomen. De relatieve afhankelijkheid van de invoer van zakelijke diensten uit de Verenigde Staten was met een aandeel van 11,7 procent redelijk bescheiden: vergeleken met andere dienstencategorieën staan ze maar op de zevende plaats in 2019.

Verder importeerde Nederland 2,2 miljard euro aan telecommunicatie- en computerdiensten (ICT) uit de Verenigde Staten in 2019 – iets lager ten opzichte van 3,1 miljard euro in 2015. Binnen deze categorie daalde het aandeel van computerdiensten van 94,9 procent in 2015 naar 72,4 procent in 2019 terwijl het aandeel van telecommunicatiediensten van 2,8 procent naar 20,5 procent groeide. De relatieve afhankelijkheid van de invoer van ICT-diensten uit de Verenigde Staten is met ongeveer 14,6 procent (2019) door de jaren heen stabiel gebleven.

Financiële diensten waren de vierde grootste invoercategorie in 2019 met een bedrag van 2,0 miljard euro. De invoer van financiële diensten uit de Verenigde Staten was – net zoals de zakelijke en ICT-diensten – iets gedaald, in 2015 werd nog 3,1 miljard geïmporteerd. Echter – de relatieve afhankelijkheid van de invoer van financiële diensten uit de Verenigde Staten was hoog en stabiel gebleven met ruim een kwart (26,0 procent in 2019). Financiële diensten waren - behalve voor intellectueel eigendom in 2019 – in relatieve zin de belangrijkste categorie. Het hoge aandeel is niet verrassend, gezien de status van de Verenigde Staten als een wereldwijde financiële centrum.

Naast de bovengenoemde diensten waren aan de invoerkant ook vervoersdiensten met 1,3 miljard euro en reisverkeer met 1,1 miljard euro belangrijke categorieën. De invoerwaarden van deze diensten waren stabiel in de tijd. Er waren ook enkele diensten uit de Verenigde Staten die niet zo belangrijk waren in absolute zin maar wel belangrijk in de zin van relatief belang - met name onderhoud en reparatie, overheidsdiensten (beide niet getoond vanwege geheimhouding) en persoonlijke, culturele en recreatieve diensten.

Literatuur

Aerts, N., Notten, T., Prenen, L., Rooyakkers, J. & Wong, K.F. (2020). Nederlandse verdiensten aan internationale handel. Nederland Handelsland: Export, investeringen en werkgelegenheid 2020. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Bohn, T., Brakman, S., & Dietzenbacher, E. (2018). The role of services in globalisation. The World Economy, 41(10), 2732-2749. 

CBS (2018). Minder industrieel afval naar China. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Creemers, S., Jaarsma, M., Notten, T. & Rooyakkers, J. (2020). De handels- en investeringsrelatie tussen Nederland en China. Internationaliseringsmonitor 2020, tweede kwartaal: China. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Cremers, D., & Jaarsma, M. (2020). Dienstenhandel en zwaartekracht; anders dan goederenhandel? Internationaliseringsmonitor 2019, derde kwartaal: Internationale handel in diensten en R&D. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Jaarsma, M. & Wong, K.F. (2020). Nederlandse in internationale waardeketens. Nederland Handelsland: Export, investeringen en werkgelegenheid 2020. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Lammertsma, A. (2019). Samenstelling van de Nederlandse handel. Nederland Handelsland: Export, investeringen en werkgelegenheid 2019. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Lemmers, O. (2015), Waarom diensten de dienst uitmaken in export. In CBS Internationaliseringsmonitor 2015, eerste kwartaal. Den Haag/Heerlen/Bonaire: Centraal Bureau voor de Statistiek.

Ramaekers, P. (2020). Geografische dimensie van de Nederlandse handel in landbouwgoederen. De Nederlandse agrarische sector in internationaal verband. Wageningen/Den Haag/Heerlen/Bonaire: Wageningen Economic Research en Centraal Bureau voor de Statistiek.