2. Demografie

Dit hoofdstuk geeft een beschrijving van de kenmerken van online platformen in Nederland in 2023. Paragraaf 2.1 gaat in op de kenmerken van bedrijven met een online platform en geeft zicht op het aantal werkzame personen, de bedrijfstak, de rechtsvorm en de vestigingsregio van deze bedrijven. Paragraaf 2.2 gaat over kenmerken van de platformen zelf, zoals de typen producten die worden bemiddeld, de verschillende typen gebruikers, en de gehanteerde verdienmodellen (‘free service’ of niet). Ook wordt ingegaan op de mogelijkheden die online platformen bieden voor het beoordelen van kwaliteit, en de mate waarin online platformen gebruikersgegevens verzamelen en algoritmen gebruiken. Paragraaf 2.3 geeft als laatste een korte toelichting op de gebruikte methode.

2.1 Kenmerken van de bedrijven met een online platform

Helft online platformen onderdeel van klein bedrijf

Van alle online platformen hoort 52 procent bij een klein bedrijf met één of minder werkzame personen. Nog eens 12 procent is onderdeel van een bedrijf met twee werkzame personen. Een minderheid van de online platformen hoort bij een groter bedrijf. Zo is slechts 5 procent onderdeel van een bedrijf met 100 of meer werkzame personen.

Het is hierbij van belang te vermelden dat het bedrijf achter het platform ook andere activiteiten kan hebben buiten het platform. De werkzame personen van het bedrijf werken dus niet noodzakelijkerwijs allemaal aan het online platform. 

De meest voorkomende bedrijfstak bij bedrijven met een online platform is Informatie en communicatie. Een derde van de bedrijven valt in deze groep. Andere bedrijfstakken waar een aanzienlijk deel van de bedrijven met een online platform toe behoren zijn Advisering, onderzoek en overige specialistische zakelijke dienstverlening (17 procent), Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening (11 procent), en Groot- en detailhandel; reparatie van auto's (11 procent).

In de helft van de gevallen is het bedrijf achter een online platform een besloten vennootschap (bv). Ook zijn er veel eenmanszaken (30 procent) en vennootschappen onder firma (vof’s) (10 procent). Onder de overige, minder vaak voorkomende, rechtsvormen vallen onder andere stichtingen en verenigingen.

Iets minder dan een kwart van de bedrijven met een online platform (23 procent) is gevestigd in Noord-Holland. Naast deze provincie zijn de bedrijven vaak gevestigd in Zuid-Holland (17 procent), Noord-Brabant (13 procent), Gelderland (11 procent) en Utrecht (10 procent). In elk van de andere provincies is 6 procent of minder van de bedrijven gevestigd.

Van de meeste bedrijven achter de online platformen (96 procent) is het hoofdkantoor gevestigd in Nederland. Slechts 4 procent van de bedrijven is onderdeel van een ondernemingengroep met een buitenlands moederbedrijf. 

2.2 Kenmerken van online platformen

Groot deel van de platformen bemiddelt in diensten en goederen

Online platformen kunnen bemiddelen in de uitwisseling van goederen, diensten of informatie, of functioneren als communicatiemiddel tussen gebruikers. Het grootste deel van de online platformen (34 procent) richt zich op de bemiddeling in diensten. Het gaat hier bijvoorbeeld om bemiddeling in klussen of opdrachten (online of op locatie), vervoer van personen of financiële diensten. 

Een ander aanzienlijk deel (31 procent) bemiddelt bij de uitwisseling van goederen. Hierbij kan het gaan om goederen uit de detailhandel of groothandel, maar ook om bemiddeling in vastgoed, (vakantie)accommodaties of maaltijden, eten en drinken. 

17 procent van de platformen is een communicatieplatform. Deze platformen richten zich onder andere op dating, communityvorming, advertenties, reclame of marketing, of zijn sociale media. 

Een laatste deel van de platformen (17 procent) bemiddelt in de uitwisseling van informatie. Hierbij gaat het om zoekmachines, of de uitwisseling van nieuws of reviews. 

Meeste platformen richten zich op bedrijven én huishoudens/zzp’ers

Online platformen kunnen zich richten op verschillende typen gebruikers, zoals huishoudens/zzp’ers, bedrijven, en/of non-profitorganisaties. Het grootste deel van de platformen (42 procent) richt zich op bedrijven én huishoudens/zzp’ers. Meer dan een kwart (27 procent) richt zich alleen op huishoudens/zzp’ers; een kleiner gedeelte (12 procent) richt zich alleen op bedrijven. Het overige deel (19 procent) richt zich op een ander type gebruiker, zoals non-profitorganisaties.

Naast het type gebruiker kan gekeken worden naar het aantal verschillende typen gebruikers. Bijna de helft van de online platformen (49 procent) richt zich op twee van de eerdergenoemde typen gebruikers. Een iets kleiner deel (40 procent) richt zich op één type gebruiker. Het kleinste deel (11 procent) richt zich op bemiddeling tussen drie typen gebruikers.

Ruim een kwart van de platformen is free service

Bij online platformen moet soms worden betaald om toegang te krijgen tot het platform. Soms moet een aanbieder het platform betalen om de producten te mogen aanbieden, of moet een afnemer een commissiebedrag per transactie op het platform betalen. In andere gevallen is het niet noodzakelijk om te betalen voor het gebruik van het platform, niet door de aanbieders noch door de afnemers of gebruikers. In dit geval is er sprake van een ‘free service’; men kan het platform gratis gebruiken. Het platform kan dan wel op een andere wijze aan de gebruikers verdienen, bijvoorbeeld door advertenties aan de bezoekers van de website te tonen, of de door gebruikers achtergelaten gegevens te gelde maken. Ook zijn er hybride vormen, waarbij toegang tot het platform in principe gratis is, maar waar bijvoorbeeld voor specifieke functies of vanaf een bepaald aantal transacties moet worden betaald.

Ruim een kwart van de platformen (27 procent) is free service. Het aandeel free-serviceplatformen is relatief hoog in de bedrijfstakken Overige dienstverlening (59 procent), Gezondheids- en welzijnszorg (57 procent), en Groot- en detailhandel (40 procent).

Het aandeel free service-platformen is daarnaast hoger bij platformen die bemiddelen in informatie (43 procent) dan bij platformen die bemiddelen in communicatie (30 procent), goederen (24 procent), of diensten (21 procent). Ook is het aandeel free service platformen hoger bij platformen die zich alleen richten op huishoudens en zzp’ers (43 procent) dan bij platformen die zich richten op andere (combinaties van) typen gebruikers.

Beoordeling gebruikers platform vaakst in bedrijfstak handel 

Platformen kunnen bijhouden hoe goed aanbieders of afnemers presteren, bijvoorbeeld door reviews die worden achtergelaten door andere gebruikers. Platformen die bemiddelen in goederen kunnen afnemers bijvoorbeeld de mogelijkheid bieden om de aanbieder te beoordelen op het nakomen van afspraken of de snelheid van reageren. Deze beoordelingen geven andere afnemers op het platform weer inzicht in de kwaliteit van de verschillende aanbieders. Ook kan een platform de mogelijkheid bieden om een beoordeling te geven van producten die bemiddeld worden via het platform of het functioneren van platform zelf. 

De helft van de platformen (49 procent) gebruikt kwaliteitsbeoordelingen. Bij 22 procent van de platformen is alleen een beoordeling van de gebruikers mogelijk, en bij 13 procent alleen een beoordeling van de producten of het functioneren van het platform. Bij nog eens 14 procent van de platformen zijn beide vormen van beoordeling mogelijk. 

De mogelijkheid om een beoordeling van de gebruikers van het platform te geven wordt het vaakst geboden bij platformen die horen bij een bedrijf in de bedrijfstak Groot- en detailhandel (45 procent). Platformen in de bedrijfstak Gezondheids- en welzijnszorg bieden het vaakst de mogelijkheid om de kwaliteit van het product of het functioneren van het platform te beoordelen (42 procent).

Online platformen die bemiddelen in goederen bieden relatief vaak de mogelijkheid om de gebruikers van het platform te beoordelen (44 procent). Bij platformen die zich richten op communicatie wordt deze mogelijkheid juist relatief weinig geboden (25 procent). Het aandeel platformen dat de mogelijkheid biedt om het product of het platform te beoordelen varieert minder naar het type product waarin bemiddeld wordt. 

Online platformen die zich alleen richten op bedrijven bieden relatief weinig mogelijkheid tot het beoordelen van kwaliteit. Bij 25 procent van deze platformen kan een beoordeling van de gebruikers van het platform worden gegeven. Bij 28 procent kan alleen een beoordeling van het product of het platform worden gegeven. 

Bedrijven-platformen verzamelen minst vaak gebruikersgegevens

Door gebruikersgegevens te verzamelen en algoritmen in te zetten, kunnen gebruikers van het platform gerichter worden benaderd en bedrijfsprocessen worden geoptimaliseerd. Een algoritme is een set (beslis)regels, meestal in de vorm van een computerscript, dat wordt gebruikt om processen, zoals dataverwerking, automatisch te laten verlopen. Vaak roept de verzameling van gebruikersgegevens en de inzet van algoritmen vragen op die raken aan privacy, lock-in-effecten²⁾, en bescherming van de consument in algemene zin.

Gebruikersgegevens worden verzameld door 70 procent van de online platformen. Gebruikersgegevens worden relatief vaak verzameld door online platformen die horen bij een bedrijf in de bedrijfstakken Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening (79 procent) en Informatie en communicatie (77 procent) en Cultuur, sport en recreatie (76 procent).

Online platformen die zich richten op bemiddeling in diensten verzamelen vaker gebruikersgegevens (74 procent) dan platformen die zich richten op communicatie (72 procent), informatie (67 procent), of goederen (67 procent). Ook worden gebruikersgegevens vaker verzameld door platformen die zich richten op bedrijven én huishoudens/zzp’ers (76 procent) dan door platformen die zich alleen richten op bedrijven (62 procent).

Algoritmen worden door 28 procent van de online platformen gebruikt. Het vaakst worden algoritmen ingezet door online platformen met een bedrijf in de bedrijfstakken Verhuur van roerende goederen en overige zakelijke dienstverlening (35 procent), Informatie en communicatie (32 procent), en Groot- en detailhandel; reparatie van auto's (30 procent). Algoritmen worden het minst vaak gebruikt door online platformen met een bedrijf in de bedrijfstak Overige dienstverlening (16 procent). Daarnaast worden algoritmen vaker gebruikt door platformen die bemiddelen in goederen (40 procent) of diensten (36 procent) dan door platformen die bemiddelen in informatie (27 procent) of communicatie (23 procent). Tot slot worden algoritmen vaker ingezet door platformen die zich richten op bedrijven én huishoudens/zzp’ers (34 procent) dan door platformen die zich alleen richten op bedrijven (25 procent).

2.3 Toelichting op de methode

De resultaten gepresenteerd in dit hoofdstuk komen voort uit een analyse van een populatie online platformen die zijn geïdentificeerd in de onderzoeken van dit jaar (2023) en de drie voorgaande jaren (2020 t/m 2022). De bedrijven achter de geïdentificeerde online platformen zijn gekoppeld aan het bedrijvenregister van het CBS. Als een bedrijf volgens het bedrijvenregister niet meer actief was in 2022, is online platform van dit bedrijf niet meegenomen in de analyse. Hiermee geeft de analyse zicht op de ‘blijvers’ in de populatie. De populatiedynamiek (nieuwe en opgeheven platformen) blijft buiten beeld.

Het gebruikte analysesample bestond uit 1 580 verschillende bedrijfseenheden met een platform. Voor 1 195 van deze bedrijfseenheden was ook informatie beschikbaar via een ingevulde vragenlijst. 

De resultaten in sommige tabellen, bijvoorbeeld de uitsplitsingen naar bedrijfstak, verschillen relatief veel van de resultaten gepresenteerd in de Monitor online platformen 2022. In deze gevallen is de groep waarover gerapporteerd wordt meestal relatief klein, waardoor kleine absolute verschuivingen een sterke invloed hebben op het berekende percentage.