1. Inleiding
Online platformen zijn digitale diensten (websites of apps) die interacties en mogelijk transacties van goederen, diensten of informatie faciliteren tussen twee of meer van elkaar afhankelijke groepen gebruikers. Een online platform biedt meestal zelf geen producten aan, maar treedt vooral op als bemiddelaar. Bekende voorbeelden van grote online platformen zijn Airbnb, Uber, Marktplaats, Werkspot, Thuisbezorgd en Facebook. In korte tijd hebben online platformen een belangrijke positie verworven in de economie en maatschappij.
De opkomst van online platformen biedt voordelen en geeft ook uitdagingen. Een voordeel voor de consument is dat online platformen bijvoorbeeld voorzien in een ruim aanbod van goederen en diensten, die vaak vergeleken kunnen worden op prijs en kwaliteit. Daarnaast maken online platformen het voor particulieren eenvoudiger om zelf op te treden als producent, bijvoorbeeld door eigen woonruimte te verhuren. Ook helpen online platformen onderbenutte middelen aan te bieden aan anderen (deeleconomie). Tot slot spelen ze een rol in de beschikbaarheid van gratis diensten (free services), en bieden ze producenten een meer directe toegang tot de (wereld)markt.
Bij de uitdagingen die online platformen met zich meebrengen, gaat het bijvoorbeeld om het waarborgen van de privacy van de gebruikers en de bescherming van de positie van de consument. Een ander punt van zorg is de mogelijkheid op een te grote afhankelijkheid van online platformen die voortkomt uit een monopoliepositie van een online platform of lock-in-effecten1). Daarnaast kan de toetreding van een online platform tot een gevestigde markt sterk verstorend werken. Tot slot kunnen er vragen zijn rond oneigenlijke concurrentie door online platformen. Online platformen die bemiddelen in arbeid kunnen bijvoorbeeld de drempel tot de arbeidsmarkt verlagen, maar tegelijkertijd zorgen voor een minder sterke positie van de werknemer of vragen oproepen over mogelijke belastingontwijking.
Om de voordelen van online platformen te benutten en de uitdagingen in goede banen te leiden, is het essentieel cijfermatig zicht te houden op de ontwikkelingen rond online platformen. Cijfers over online platformen zijn echter schaars. Daarom is het CBS, op basis van extra middelen beschikbaar gesteld door het Ministerie van Economische zaken en Klimaat, in 2019 begonnen met een onderzoek naar online platformen. Onderdeel van dit onderzoek was het uitsturen van de eerste enquête ‘Platformsamenleving’. De resultaten van dit onderzoek zijn gepubliceerd in een eerste ‘Monitor online platformen’ (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2020).
Na deze eerste jaargang is er veel aandacht besteed aan een verbetering van de onderzoeksmethodologie. Dat leidde tot een meer systematische en geautomatiseerde methode voor het bepalen van een populatie online platformen met behulp van webscraping en machine learning (zie hoofdstuk 8). Daarnaast is de enquête verbeterd en zijn de resultaten van de enquête verrijkt met gegevens uit andere databronnen zoals het Algemeen Bedrijvenregister (ABR), fiscale gegevens van bedrijven en van het internet gescrapete informatie. Sinds de eerste jaargang is de Monitor online platformen jaarlijks gepubliceerd (Centraal Bureau voor de Statistiek, 2021; Centraal Bureau voor de Statistiek, 2022; Centraal Bureau voor de Statistiek, 2023).
De nu voorliggende monitor geeft updates voor eerder gepubliceerde onderdelen, maar toont ook enkele nieuwe invalshoeken. Zo bevat deze monitor een heel nieuw hoofdstuk over de veiligheid van websites van online platformen (hoofdstuk 6). Daarnaast is een update toegevoegd van het hoofdstuk ‘Internationalisering’ uit de Monitor online platformen 2020 (hoofdstuk 5), waarin wordt gekeken naar de landen waar de aanbieders en afnemers op Nederlandse online platformen vandaan komen. Tot slot zijn in de hoofdstukken over de omzet (hoofdstuk 3) en het aantal werkzame personen (hoofdstuk 4) nieuwe cijfers toegevoegd over de verdeling naar kenmerken van online platformen.
De monitor heeft de volgende indeling. Hoofdstuk 2 beschrijft de demografische kenmerken van online platformen. Hoofdstuk 3 en 4 gaan in op respectievelijk de ontwikkeling van de omzet en het aantal werkzame personen van online platformen over de afgelopen jaren. De mate van internationalisering van online platformen wordt in hoofdstuk 5 in kaart gebracht. Hoofdstuk 6 bekijkt de verkoop door bedrijven via online platformen. Hoofdstuk 7 gaat in op de veiligheid van websites van online platformen. Hoofdstuk 8 bevat ten slotte een toelichting op de gebruikte onderzoeksmethodes.
De afgelopen jaren is het aantal online platformen dat in beeld is bij het CBS sterk toegenomen. Door informatie die door de jaren heen is verzameld, gecombineerd te analyseren (zoals in de hoofdstukken 2 t/m 5 is gedaan), is ook de betrouwbaarheid van de cijfers naar verwachting toegenomen. Toch blijft het ontbreken van een volledig zicht op de totale populatie van online platformen in Nederland een punt van aandacht. Omdat er geen duidelijk ophoogkader op populatieniveau is, zijn in deze monitor vooral verdelingen gepresenteerd, en in mindere mate cijfers die betrekking hebben op totaalniveaus. Ook kunnen door het ontbreken van een ophoogkader de cijfers van dit jaar minder goed vergeleken worden met die van een jaar eerder (zie ook hoofdstuk 8).
Wij danken het Ministerie van Economische Zaken en Klimaat, zonder wie deze editie van de monitor online platformen niet tot stand was gekomen.
Literatuur
Autoriteit Consument en Markt (2020). Vuistregels online platformen. Supplement bij de Leidraad bescherming online consument. Grenzen aan Online Beïnvloeding
Centraal Bureau voor de Statistiek (2020). Monitor platformen: Meer zicht op online platformen in Nederland. Centraal Bureau voor de Statistiek, Heerlen, Den Haag, Bonaire.
Centraal Bureau voor de Statistiek (2021). Monitor online platformen 2020. Centraal Bureau voor de Statistiek, Heerlen, Den Haag, Bonaire.
Centraal Bureau voor de Statistiek (2022). Monitor online platformen 2021. Centraal Bureau voor de Statistiek, Heerlen, Den Haag, Bonaire.
Centraal Bureau voor de Statistiek (2023). Monitor online platformen 2022. Centraal Bureau voor de Statistiek, Heerlen, Den Haag, Bonaire.
Rijksoverheid (2022), Gebruiker profiteert van nieuwe regels voor digitale platforms (nieuwsbericht).