3. Demografisch profiel

3.1 Leeftijd en verblijfsduur

De groep ouderen in Nederland neemt niet alleen toe, maar ook de gemiddelde leeftijd van ouderen stijgt en daarmee wordt het aandeel oude ouderen (personen van 75 jaar of ouder) binnen de groep ouderen steeds groter. In het algemeen kan gesteld worden dat hoe ouder personen zijn hoe kwetsbaarder hun situatie is, bijvoorbeeld wat betreft gezondheid en welbevinden.

Van de ouderen met een Nederlandse herkomst is ongeveer een kwart 75 jaar of ouder en de gemiddelde leeftijd is 69 jaar (zie bijlage 1 voor de gemiddelde leeftijd per groep). Ouderen met een niet-Nederlandse herkomst zijn gemiddeld jonger, met uitzondering van de Indonesische, Duitse en Italiaanse ouderen. Vooral de ouderen die afkomstig zijn uit een vluchtelingenland zijn relatief jong: één op de tien heeft de leeftijd van 75 jaar bereikt en de gemiddelde leeftijd ligt tussen de 62 en 65 jaar. Ook ouderen met een Poolse herkomst zijn relatief jong, gemiddeld 62 jaar. De migratiestroom uit dit land is relatief recent op gang gekomen (na de toetreding tot de Europese Unie en het verkrijgen van het recht om zich vrij te vestigen in andere EU-landen). De oudste groep zijn ouderen uit Indonesië: ruim een derde behoort tot de 75-plussers en de gemiddelde leeftijd is 72 jaar. Zoals in paragraaf 2 weergegeven, is de migratiestroom uit Indonesië voornamelijk op gang gekomen na de dekolonisatie na de Tweede Wereldoorlog. Ook de ouderen uit de EU-landen Duitsland en Italië zijn relatief vaak 75 jaar of ouder, respectievelijk 31 procent en 33 procent.

Het aandeel oude ouderen en de gemiddelde leeftijd van migrantenouderen hangen deels samen met hun migratiegeschiedenis. Zoals eerder al duidelijk werd, zijn vooral ouderen uit Indonesië relatief lang in Nederland (gemiddeld 56 jaar). Ouderen uit vluchtelingenlanden (in het bijzonder Syrië) en Polen zijn gemiddeld het minst lang in Nederland.

3.2 Geslacht

Het percentage vrouwen onder de ouderen met een Nederlandse herkomst ligt iets boven de 50. Dit komt omdat vrouwen doorgaans ouder worden dan mannen en daardoor is zeker bij de oudste leeftijdsgroepen meer dan 50 procent vrouw (CBS, 2022e).

In een aantal groepen migrantenouderen is het percentage vrouwen relatief laag. Zo zijn vier op de tien migrantenouderen uit Syrië vrouw. Dit is in lijn met het gegeven dat mannen oververtegenwoordigd zijn indien naar verblijfsvergunningen gekeken wordt (Huisman, 2020). Ook het aandeel vrouwen bij de Italiaanse migrantenouderen is laag (iets meer dan een kwart). In de jaren 60 zijn Italiaanse mannen als arbeidsmigrant naar Nederland gekomen en in tegenstelling tot bijvoorbeeld arbeidsmigranten uit Marokko en Turkije hebben zij minder vaak hun partner over laten komen (Obdeijn & Schrover, 2008). Binnen sommige groepen migrantenouderen is het aandeel vrouwen juist hoog. Van de migrantenouderen uit de Sovjet-Unie is zelfs 68 procent vrouw. Na asielimmigratie werd gezinsvorming belangrijk als motief voor immigratie uit (voormalig) Sovjet-Unie. Vooral uit de Baltische Staten kwamen relatief veel vrouwen die met een Nederlandse man getrouwd zijn (Chkalova et al., 2008). Ook het percentage vrouwen bij Poolse migrantenouderen is relatief hoog (65 procent). Deze oververtegenwoordiging van vrouwen is ook terug te zien bij de totale populatie Poolse migranten in Nederland (Gijsberts et al., 2018).

3.3 Regionale spreiding

Het is interessant om meer zicht te krijgen op de regionale spreiding van (migranten)ouderen, omdat dit invloed heeft op de regionale bevolkingssamenstelling/-ontwikkeling en de daarmee samenhangende behoeften rondom bijvoorbeeld zorg en huisvesting. Het is bekend dat immigranten zich relatief vaak in grote steden vestigen (Van der Star et al., 2021). Dit gebeurt vanwege de stedelijke voorzieningen, maar ook vanwege de aanwezige gemeenschap van personen met eenzelfde herkomst.

Ook op oudere leeftijd wonen personen die niet in Nederland geboren zijn relatief vaak in een grotere stad dan ouderen met een Nederlandse herkomst. Ongeveer twee derde van de ouderen met een Nederlandse herkomst woont niet in een grotere stad. Alleen ouderen die vanuit België en Duitsland geïmmigreerd zijn wonen, net als ouderen met een Nederlandse herkomst, overwegend in minder stedelijke gemeenten. Zoals in figuur 3.3.2 en figuur 3.3.3 weergegeven is, wonen zij veelal in het grensgebied met hun geboorteland. Belgische migrantenouderen wonen vaak in Zeeuws-Vlaanderen, Duitse migrantenouderen in Limburg en de oostelijke grensstreek. Ook ouderen uit het Verenigd Koninkrijk en Polen wonen iets vaker in minder stedelijke gebieden. De meerderheid van de migrantenouderen woont evenwel in stedelijke gebieden. Vooral ouderen met een Kaapverdiaanse, Surinaamse en Marokkaanse herkomst wonen relatief vaak in één van de vier grote steden Amsterdam, Rotterdam, Den Haag of Utrecht. Ouderen uit Kaapverdië wonen overwegend (meer dan driekwart) in Rotterdam. Ouderen met een Surinaamse herkomst wonen relatief vaak in Amsterdam (22 procent), Rotterdam (16 procent) en Den Haag (15 procent) en ouderen met een Marokkaanse achtergrond wonen in Amsterdam (22 procent) en in Rotterdam (11 procent).

Migrantenouderen uit vluchtelingenlanden wonen, in vergelijking met andere migrantenouderen, relatief weinig in één van de vier grote steden. Dit is vooral het geval bij Syriërs, de groep migrantenouderen die het meest recent naar Nederland gevlucht is (figuur 3.3.4). De reden hiervoor is dat statushouders verspreid over het land gehuisvest worden. Het Rijk bepaalt hoeveel statushouders elke gemeente moet huisvesten, waarbij grotere gemeenten meer nieuwe statushouders moeten huisvesten dan kleinere gemeenten. Er wordt geen rekening gehouden met persoonlijke wensen en voorkeuren van de statushouder. Wel kunnen werk, studie, eerstegraads familie en medische omstandigheden meegenomen worden bij de toewijzing.

Naarmate statushouders langer in Nederland verblijven gaan zij steeds stedelijker wonen (Driessen et al., 2021). Deze patronen zijn ook bij oudere migranten terug te zien. Migrantenouderen uit vluchtelingenlanden die langer geleden naar Nederland zijn gevlucht wonen vaker in één van de vier grote steden dan bijvoorbeeld Syrische ouderen. Toch is ook onder Syriërs sprake van geografische clustering (figuur 3.3.4). Zo wonen Syrische ouderen relatief vaak in Enschede. Dit komt doordat voor de vluchtelingenstroom uit Syrië in de jaren 2015–2017 reeds veel Syrische vluchtelingen zich hier gevestigd hebben. In Glane, naast Enschede, staat een Syrisch-orthodox klooster.