6. Conclusies
Veel mensen gaven aan dat ze door de coronacrisis en de bijbehorende maatregelen zijn geraakt. In augustus-december 2020 zeiden bijna 1 op de 3 Nederlanders van 12 jaar of ouder zich tijdens de coronacrisis vaker eenzaam te voelen dan in de periode ervoor. Ook angst, somberheid en stress kwamen bij 20 à 25 procent van de bevolking vaker voor. Zes procent is meer alcohol gaan drinken. Een op de drie bewoog minder dan voorheen en een op de vijf gaf aan vaker ongezonde snacks en tussendoortjes te eten.
Er zijn echter ook mensen bij wie de coronamaatregelen op deze aspecten van de mentale gezondheid en leefstijl een gunstige uitwerking hadden. Zo voelde 8 procent zich minder gestrest, is 12 procent minder alcohol gaan drinken, 15 procent meer gaan bewegen, en 10 procent minder gaan snacken.
De grootste veranderingen traden op bij de jongvolwassenen, en dan bij mentale gezondheid en bij beweging en voeding vooral in negatieve zin. Zij gaven het vaakst aan eenzamer en somberder te zijn dan vóór de crisis. Vooral eind 2020 en begin 2021 nam de mentale gezondheid in deze leeftijdsgroep sterk af. Jongvolwassenen gaven ook het vaakst aan door corona minder te zijn gaan bewegen en meer ongezond te zijn gaan eten. Daar staat tegenover dat bij hen wel het alcoholgebruik het sterkst is gedaald: zowel het percentage dat zei door corona minder alcohol te zijn gaan drinken als het percentage overmatige drinkers laat een gunstiger beeld zien dan bij andere leeftijdsgroepen. Ook het percentage rokers en gebruikers van andere drugs dan cannabis nam af onder jongvolwassenen. Het aantal cannabisgebruikers onder jongvolwassenen daarentegen lijkt gelijk te zijn gebleven.
Naast de jongvolwassenen hadden met name ook alleenstaanden (in alle leeftijdscategorieën) het zwaar. Zij voelden zich tijdens de coronacrisis twee keer zo vaak eenzamer dan niet-alleenstaanden. Ook waren ze somberder. Ze gingen ook ongezonder eten.
Het meest recent, in het tweede kwartaal van 2021, blijkt de mentale gezondheid op totaalniveau niet te zijn verbeterd, maar er zijn verschillende ontwikkelingen naar leeftijd: met de 25- tot 40-jarigen gaat het beter, met de 40- tot 65-jarigen gaat het minder goed.
Bevindingen grotendeels in lijn met ander onderzoek
De resultaten van dit onderzoek op basis van de Gezondheidsenquête komen in grote lijnen overeen met eerder onderzoek. Zo bleek ook uit het corona gedragsonderzoek van het RIVM en de GGD-en en uit onderzoek van het SCP dat vooral de mentale gezondheid van jongvolwassenen sinds de crisis en gedurende het verloop daarvan achteruit is gegaan/gaat, terwijl dit bij ouderen vrij stabiel is (RIVM, 2021a; De Klerk et al, 2021). Uit het gedragsonderzoek blijkt echter dat recentelijk, in het tweede kwartaal van 2021, de mentale gezondheid voor alle leeftijdsgroepen is verbeterd; in dit onderzoek wordt in dit kwartaal alleen een duidelijke verbetering gezien bij de 25-40-jarigen. Uit onderzoek van het NIVEL (Jansen, 2021) kwam naar voren dat vooral de groep 20-24 jarigen zich in de periode half oktober 2020 tot half maart 2021 vaker, dat wil zeggen vaker dan in dezelfde periodes van voorgaande jaren, bij de huisarts meldden met een down of depressief gevoel, terwijl er niet significant vaker sprake was van een depressie (Jansen et al, 2021). Er is veel ander onderzoek gedaan naar de effecten van corona op het welzijn van jongeren, overzichtelijk bijeengebracht door het Nederlands Jeugdinstituut (NJi, 2021). Het algemene beeld is dat het mentaal vooral slechter gaat met jongeren (zie ook I&O Research, 2020; OpenUp, 2020; NOS, 2021).
Uit het corona gedragsonderzoek bleek ook dat mensen vaker minder dan meer zijn gaan bewegen sinds de coronacrisis (RIVM, 2021a). In verband met de coronabeperkende maatregelen voor sport is dit in lijn met de verwachting. Ook is het niet onverwacht dat de veranderingen in beweging bij jongvolwassenen het grootst waren: het verbod van team- en contactsporten voor volwassenen behoorde in 2020 immers tot de eerste coronamaatregelen; dit zijn sporten die vooral door jongvolwassenen beoefend worden (CBS, 2020b). Ook de veranderingen in roken, alcohol- en drugsgebruik zijn in lijn met de bevindingen van andere onderzoeken. Uit het corona gedragsonderzoek kwam naar voren dat meer mensen minder alcohol zijn gaan drinken dan meer alcohol zijn gaan drinken, en dat meer rokers meer zijn gaan roken dan minder zijn gaan roken. In andere onderzoeken zoals de Global Drug Survey en het Grote Uitgaansonderzoek 2020 tekent zich een vergelijkbaar patroon af als het gaat om de impact van de coronamaatregelen op roken, alcohol- en drugsgebruik (Van Laar et al., 2021).
De Gezondheidsenquête, uitgevoerd door het CBS in samenwerking met het Consortium Leefstijlmonitor (RIVM, 2021b), heeft in vergelijking met de meeste andere onderzoeken als voordeel dat het is uitgevoerd onder een representatieve steekproef van de bevolking. Op basis van de Gezondheidsenquête en de verschillende onderzoeken van de Leefstijlmonitor kan voor een aantal thema’s, met name mentale gezondheid, roken, alcohol- en drugsgebruik, worden gevolgd hoe deze zich ontwikkelen na de coronacrisis en de bijbehorende maatregelen.