1. Inleiding

Steeds meer kinderen in Nederland groeien op met gescheiden ouders. In 2017 woonden 3 van de 10 vijftienjarigen niet gezamenlijk met beide ouders op hetzelfde adres (CBS,2018) en in de toekomst zal dit aandeel verder toenemen (Van Duin et al., 2018). Het is niet langer vanzelfsprekend dat kinderen na een scheiding uitsluitend bij hun moeder blijven wonen en vrijwel volledig door haar worden opgevoed. Co-ouderschap is in de afgelopen decennia steeds gebruikelijker geworden (Kalmijn & De Graaf, 2000; Poortman& Van Gaalen, 2017). Tegenwoordig kiest ruim een kwart van de gescheiden ouders voor co-ouderschap (CBS, 2017). Bij co-ouderschap delen de ouders de zorg voor de kinderen en brengen de kinderen ongeveer even veel tijd door in beide ouderlijke woningen.

Een haast noodzakelijke voorwaarde voor een geslaagd co-ouderschap en intensieve betrokkenheid van beide ouders is een korte afstand tussen de twee ouderlijke huizen. Hoe verder ouders na de scheiding uit elkaar gaan wonen, hoe meer tijd, geld en afstemming vereist zijn om ervoor te zorgen dat kinderen op regelmatige basis bij beide ouders kunnen zijn. Co-ouderschap komt dan ook vooral voor bij ex-partners die dicht bij elkaar wonen en blijkt in die gevallen ook duurzamer (Hakovirta & Broberg, 2007; Poortman & Van Gaalen,2017; Bakker & Mulder, 2013).

In dit artikel wordt op basis van registerdata beschreven hoe ver gescheiden ouders in Nederland uit elkaar wonen. Ook is onderzocht welke factoren daarbij een rol spelen:de leeftijd van kinderen tijdens de scheiding, het welvaartsniveau van het gezin, de stedelijkheid van de woonomgeving en of de vader en de moeder nieuwe samenwoon partners hebben. Ook is bekeken of de ouders die uit elkaar gingen in 2014 dichter bij elkaar bleven wonen dan ouders die zijn gescheiden in 2004. In de tussenliggende periode kozen steeds meer ouders voor co-ouderschap en is wetgeving ingevoerd die ouders aanmoedigt na de scheiding een regeling te treffen waarbij zij beiden in gelijke mate betrokken blijven bij de opvoeding van de kinderen (zie kader).

Nieuwe wetgeving en opmars co-ouderschap

Co-ouderschap heeft in de afgelopen veertig jaar een vlucht genomen. Tot aan het begin van de jaren negentig van de vorige eeuw was het vanzelfsprekend dat kinderen na de scheiding bij de moeder bleven wonen (Kalmijn & De Graaf, 2000).Sindsdien is het aandeel gescheiden ouders dat kiest voor co-ouderschap vrijwel voortdurend gestegen (Poortman & Van Gaalen, 2017). Van de ouders die in 2010 uit elkaar gingen koos meer dan een kwart (27 procent) vlak na de scheiding voor co-ouderschap. Bij het merendeel van deze stellen (80 procent) was deze regeling ook twee jaar later nog de dagelijkse praktijk (CBS, 2017).

De gestage opmars van co-ouderschap hangt samen met de toegenomen betrokkenheid van vaders bij de opvoeding van hun kinderen en de versterkte juridische positie van vaders na een scheiding (zie voor een overzicht: Poortman &Van Gaalen, 2017 en de daarin genoemde bronnen). Vanuit het idee dat kinderen recht hebben op gelijke zorg van beide ouders en om co-ouderschap verder aan te moedigen werd per 1 maart 2009 een wet van kracht die co-ouderschap moest stimuleren (Antokolskaia, 2011; Nikolina, 2015; Poortman & Van Gaalen, 2017).

Deze wet verplicht ouders met gezamenlijk gezag over de kinderen om direct na de scheiding en met betrekking van de kinderen een zogenoemd ouderschapsplan op te stellen. Hierin worden onder andere afspraken gemaakt over de wijze waarop ouders de zorg- en opvoedingstaken verdelen, inclusief een omgangsregeling. Het effect van de wet is vooralsnog onduidelijk: het aandeel gescheiden ouders dat kiest voor co-ouderschap is na 2009 inderdaad tijdelijk gestegen, maar daarna ook weer gedaald (Poortman en Van Gaalen, 2017).