Emigratie van de tweede generatie

1. Inleiding

De tweede generatie emigreert relatief vaak vergeleken met personen met een Nederlandse achtergrond. Zij die als kind in gezinsverband emigreren, verruilen Nederland vaak voor het land van herkomst van hun ouders. Van de volwassenemigranten van de tweede generatie vertrekt juist een aanzienlijk deel naar een ander land, waarbij met name de buurlanden van Nederland veel gekozen bestemmingen zijn. Voor volwassenen blijkt emigratie uit Nederland vaak tijdelijk:minstens de helft van de volwassen emigranten keert binnen vijf jaar na vertrek terug naar Nederland. De resultaten laten grote verschillen naar migratieachtergrond zien.

Tussen 2003 en 2007 vertrokken er meer mensen uit Nederland dan dat er immigreerden.Dit negatieve migratiesaldo kreeg volop aandacht in de media, onder meer omdat niet alleen migranten van de eerste generatie, maar ook hoogopgeleide (veelal Turkse) jongeren van de tweede generatie Nederland zouden verlaten om zich te vestigen in het herkomstland van hun ouders (Trouw, 2005; De Volkskrant, 2010). Maar waar de immigratie naar Nederland de afgelopen jaren veelvuldig is onderzocht, blijft informatie over emigratie van met name de tweede generatie sterk achter.

Van alle emigranten die jaarlijks uit Nederland vertrekken is ongeveer 70 procent niet in Nederland geboren, 20 procent heeft een Nederlandse achtergrond en 10 procent behoort tot de tweede generatie (CBS StatLine, 2019). In lijn met de berichtgeving in het politieke en maatschappelijke debat, steeg het aantal emigranten van de tweede generatie vanaf 1998; in 2006 bereikte dit een hoogtepunt. Het aantal emigranten van de tweede generatie nam tussen 2006 en 2009 af, om in de daaropvolgende jaren geleidelijk weer toe te nemen. Sinds 2014 is opnieuw een dalende trend in het aantal emigranten van de tweede generatie te zien.

Uit eerdere, verkennende onderzoeken van Regioplan en het Centraal Bureau voor de Statistiek (CBS) blijkt dat verschillende factoren een rol kunnen spelen in de beslissing om uit Nederland te vertrekken. Economische kansen in Nederland en het land van bestemming, maar ook het sociale en politieke klimaat in Nederland kunnen van belang zijn (Regioplan, 2010). Daarnaast lijkt de kans op emigratie kleiner onder personen van de tweede generatie met een niet-westerse achtergrond wanneer er meer binding met Nederland is. Zo verkleint het hebben van werk de kans op emigratie ten opzichte van het hebben van een uitkering, en is de kans op emigratie lager voor gehuwden of personen met een geregistreerd partnerschap dan voor personen die niet getrouwd zijn of geen geregistreerd partnerschap hebben (CBS, 2010). Hoewel deze onderzoeken belangrijke inzichten opleveren, ontbreekt een duidelijk overzicht van de emigratiepatronen van de tweede generatie naar migratieachtergrond. Bovendien wordt vaak verondersteld dat de tweede generatie zelf de keuze maakt om te emigreren. Hierbij wordt onvoldoende rekening gehouden met tweede-generatie-emigranten die Nederland samen met hun ouders verlaten als kind, en dus niet zelf kiezen voor emigratie.

Het doel van dit artikel is om de emigratiepatronen van de tweede generatie in kaart te brengen. Welk aandeel van de tweede generatie vertrekt uit Nederland, en bestaan hierin verschillen naar migratieachtergrond? Welk deel emigreert als kind, en welk deel is op het moment van emigratie 18 jaar of ouder? Vertrekt de tweede generatie vooral naar het herkomstland van hun ouders of naar een andere bestemming? En in hoeverre keren emigranten van de tweede generatie na verloop van tijd terug naar Nederland?

Dit artikel is geschreven als onderdeel van het door het Onderzoeksfonds van de Koninklijke Akademie van Wetenschappen gefinancierde project naar levenslopen van de tweede generatie, geleid door het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut en het Internationaal Instituut voor Sociale Geschiedenis in samenwerking met het CBS.