8. Respectloos gedrag en discriminatie

In dit laatste hoofdstuk staan twee thema’s centraal die ook aan de veiligheidsbeleving van mensen kunnen raken. Eerst komt respectloos gedrag aan de orde. Er wordt geschetst hoeveel mensen zich in bepaalde situaties respectloos bejegend voelen. Daarna gaat het over ervaren discriminatie: hoeveel mensen voelen zich gediscrimineerd? Op welke gronden? Door wie? Wat zijn de psychische gevolgen? Is de discriminatie gemeld? Meer achtergrondcijfers over verschillen in respectloos gedrag en discriminatie naar regio en persoonskenmerken zijn te vinden op StatLine.

8.1 Respectloos gedrag

Respectloos gedrag is gedrag waarbij de grenzen van goed fatsoen worden overschreden. 15 procent zegt vaak of soms respectloos behandeld te worden door onbekenden op straat. Een op de tien zegt vaak of soms door personeel van winkels of bedrijven, of door onbekenden in het openbaar vervoer respectloos behandeld te worden. Het minst wordt respectloze behandeling ervaren door personeel van overheidsinstanties en door bekenden zoals partner, familie of vrienden. In beide gevallen zegt 7 procent dat dit vaak of soms gebeurt.

Mensen geboren in Nederland, waarvan de ouder(s) in het buitenland geboren zijn, geven met 18 procent ook relatief vaak aan dat zij met respectloos gedrag door onbekenden op straat te maken krijgen. Het gaat dan vooral om mensen wiens ouder(s) geboren zijn in Suriname, de Nederlandse Cariben of in een ander land buiten Europa. Deze verschillen ten opzichte van mensen met een Nederlandse herkomst verdwijnen echter wanneer rekening gehouden wordt met leeftijd en stedelijkheid van de woongemeente.

8.2 Ervaren discriminatie

Aan de respondenten is gevraagd of ze zich in de afgelopen 12 maanden gediscrimineerd hebben gevoeld. Het gaat dus om een subjectieve inschatting: de discriminatie hoeft niet feitelijk te hebben plaatsgevonden maar is wel zo ervaren. Ruim een op de tien (11 procent) zegt zich gediscrimineerd te hebben gevoeld. Dat is evenveel als in 2021.

Het ervaren van discriminatie neemt af vanaf de leeftijd van ongeveer 45 jaar. Met bijna 15 procent ervaren 45-minners het vaakst discriminatie, 65-plussers het minst vaak (4 procent).
Biseksuele personen en vooral homoseksuele personen voelen zich vaker gediscrimineerd dan heteroseksuele personen. Van de homoseksuele mannen zegt 24 procent en van de homoseksuele vrouwen 21 procent zich in het afgelopen jaar gediscrimineerd te hebben gevoeld.
Wat religie of levensbeschouwing betreft voelen 27 procent van de islamieten zich gediscrimineerd, 25 procent van de hindoes en 24 procent van de joden. Dat is bijna drie keer zo vaak als rooms-katholieken (9 procent) en protestanten of gelovigen van een andere christelijke kerk (eveneens 9 procent).
In sterk stedelijke gemeenten en vooral in zeer sterk stedelijke gemeenten, de grote steden, voelen meer mensen zich gediscrimineerd dan in minder stedelijke gemeenten. In de zeer sterk stedelijke gemeenten is het aandeel dat zich gediscrimineerd voelt met 16 procent meer dan dubbel zo hoog als in de weinig of niet-stedelijke gemeenten, het platteland (7 procent).

Ongeveer 20 procent van de mensen met een herkomst buiten Nederland heeft zich in de afgelopen 12 maanden gediscrimineerd gevoeld tegen 7 procent van de mensen met een Nederlandse herkomst. Van de mensen die in Nederland geboren zijn en de ouder(s) in Marokko ging het om 37 procent, van de mensen die in Nederland geboren zijn en de ouder(s) in Suriname om 35 procent, en van de mensen die in Nederland geboren zijn en de ouder(s) in Turkije om 29 procent. Dit beeld verandert nagenoeg niet na controle voor geslacht, leeftijd, opleidingsniveau en stedelijkheid van de woongemeente.

8.3 Grond voor discriminatie

Discriminatie kan op een of meerdere gronden zijn ervaren. Van de mensen die in 2023 een of meerdere ervaringen met discriminatie hebben gehad ging het bij 39 procent om discriminatie op grond van ras of huidskleur. Bij 33 procent van de mensen met discriminatie-ervaring ging het om nationaliteit, bij 28 procent om geslacht, bij 17 procent om leeftijd en bij 16 procent om godsdienst/levensovertuiging. Bij minder dan 10 procent betrof het de overige bevraagde discriminatiegronden. Bij een substantieel deel, 17 procent, ging het om andere, niet nader genoemde gronden.

8.4 Manier van discriminatie

Discriminatie kan op een of meerdere manieren zijn ervaren. Van de mensen die in 2023 discriminatie ervoeren zeggen de meesten – 60 procent – dat dit kwam door het ervaren van ongelijke behandeling, benadeling of het voortrekken van bepaalde groepen. 44 procent zegt dat dit door discriminerende opmerkingen kwam, 30 procent geeft aan dat ze zich gediscrimineerd voelden door een negatief beeld of stigmatisering, en 28 procent zegt dat dit door negeren of uitsluiting kwam.

8.5 Situatie ervaren discriminatie

Discriminatie kan in verschillende situaties of locaties worden ervaren. Van de mensen die in 2023 ervaring met discriminatie hebben gehad zegt 37 procent dat dit op straat gebeurde. 26 procent geeft aan dat dit op het werk plaatsvond en 25 procent zegt dat het in een winkel gebeurde. 15 procent zegt dat dit gebeurde in het openbaar vervoer, en 14 procent tijdens het uitgaan of bij het zoeken naar werk/bij een sollicitatie. Bij een aanzienlijk deel, 28 procent, ging het om andere, niet nader genoemde situaties.

8.6 Discriminatie door instanties en professionals

Discriminatie gebeurt niet alleen interpersoonlijk, tussen (privé)personen, maar ook door instanties, personen die bij die instanties werken en andere professionals. Van de mensen die in 2023 discriminatie ervoeren zegt 17 procent dat dit door de landelijke overheid of een politicus gebeurde. 11 procent geeft aan door de gemeente of een gemeente-ambtenaar gediscrimineerd te zijn, en 10 procent door de politie. De andere instanties of professionals werden door 9 procent of minder genoemd.
In totaal zeggen bijna 4 op de 10 mensen (39 procent) die in 2023 discriminatie ervoeren dat dit door instanties of professionals gebeurde.

8.7 Gevolgen discriminatie

Discriminatie leidt het vaakst tot emotionele of psychische problemen: 28 procent van de personen met discriminatie-ervaring geeft aan deze te hebben of te hebben gehad. 6 procent zegt financiële problemen door het voorval te hebben (gehad) en 1 procent lichamelijke verwonding of letsel.

Van de personen met discriminatie-ervaring geeft meer dan de helft (51 procent) aan minder vertrouwen in mensen te hebben. 21 procent voelt/voelde zich minder veilig, 15 procent heeft of had depressieve klachten en 11 procent slaapproblemen.

8.8 Melding en aangifte discriminatie

11 procent van de mensen die zich in 2023 gediscrimineerd voelden hebben dit gemeld bij een of meer instanties. 5 procent meldde het bij de eigen werkgever of de opleiding, 3 procent bij de politie, 1 procent bij een meldpunt voor discriminatie, en minder dan een half procent bij het College voor de Rechten van de Mens. 4 procent meldde bij een andere dan de genoemde instanties.

Van degenen die zich gediscrimineerd voelden deed 2 procent aangifte bij de politie (zie ook bijlagetabel I).