Auteur: Math Akkermans, Elianne Derksen, Mathilde Kennis, Rianne Kloosterman, Elke Moons
Veiligheidsmonitor 2023

3. Veiligheidsbeleving

In dit hoofdstuk staat centraal hoe de burger de veiligheid beleeft. Het gaat om gevoelens van onveiligheid in het algemeen en in de eigen woonbuurt. Daarna komt aan de orde hoe de mensen de criminaliteit in hun buurt beoordelen en hoe ze de kans inschatten om zelf slachtoffer van criminaliteit te worden. Meer achtergrondcijfers over verschillen in veiligheidsbeleving naar regio en naar persoonskenmerken zijn te vinden op StatLine.

3.1 Onveiligheidsgevoelens in buurt en in algemeen

Ruim een op de zeven (15 procent) voelt zich weleens onveilig in de eigen buurt. Dat is meer dan in 2021 (14 procent). 2 procent voelt zich er vaak onveilig, iets meer dan twee jaar eerder.

Ruim een op de drie mensen (35 procent) voelt zich in algemene zin weleens onveilig. Dit aandeel is meer dan het dubbele van de onveiligheidsgevoelens in de eigen buurt. Het percentage dat zich weleens onveilig voelt is hoger dan in 2021 (33 procent). 2 procent voelt zich in algemene zin vaak onveilig. Dit is vergelijkbaar met 2021.

Trends in onveiligheidsgevoelens

Op de lange termijn, over de periode 2005-2023, heeft de algemene veiligheidsbeleving zich per saldo gunstig ontwikkeld. De daling van de onveiligheidsgevoelens was het sterkst in de periode 2005-2008. Tussen 2019 en 2021 is het beeld stabiel, daarna is er een stijging. Ten opzichte van 2005 zijn de algemene onveiligheidsgevoelens met 30 procent afgenomen (index=70).

De buurtgerelateerde onveiligheidsgevoelens (gemeten vanaf 2008) laten na een aanvankelijke stijging tussen 2008 en 2009 een fluctuerend beeld zien tot ongeveer 2015. Daarna is er een dalende trend zichtbaar die vanaf 2019 ombuigt in een stijgende trend. Ten opzichte van 2008 zijn de onveiligheidsgevoelens in de buurt met 5 procent afgenomen.

Onveiligheidsgevoelens naar geslacht, leeftijd en seksuele oriëntatie

De veiligheidsbeleving verschilt naar geslacht, leeftijd en seksuele oriëntatie. Vrouwen voelen zich vaker onveilig dan mannen, zowel in de eigen buurt (18 tegen 12 procent) als in het algemeen (44 tegen 26 procent). De jongere leeftijdsgroepen 15- tot 25-jarigen en 25- tot 45-jarigen voelen zich vaker onveilig dan 45- tot 65-jarigen en vooral 65-plussers.
Het meest onveilig voelen zich jonge vrouwen van 15 tot 25 jaar. Van hen voelt 25 procent zich weleens onveilig in de eigen buurt, 61 procent voelt zich weleens onveilig in het algemeen. Deze percentages zijn ruim twee keer zo hoog als die van de jonge mannen in dezelfde leeftijdsgroep (respectievelijk 12 procent en 27 procent). In elke leeftijdsgroep voelen vrouwen zich vaker onveilig dan mannen, maar dit verschil wordt kleiner naarmate de leeftijd oploopt.

Homoseksuele en biseksuele mannen voelen zich vaker onveilig dan heteroseksuele mannen, en biseksuele vrouwen voelen zich vaker onveilig dan heteroseksuele vrouwen, zowel in de buurt als in het algemeen. Vooral biseksuele vrouwen voelen zich vaak onveilig: 24 procent voelt zich weleens onveilig in de buurt, 59 procent weleens in het algemeen. Er is geen verschil in veiligheidsbeleving tussen homoseksuele vrouwen en heteroseksuele vrouwen.

Onveiligheidsgevoelens naar politieregio

Op het schaalniveau van de tien regionale eenheden varieert het aandeel inwoners dat zich weleens onveilig voelt in de buurt van 11 procent in Oost-Nederland tot 22 procent in Amsterdam. Vooral de eenheden Noord-Nederland, Limburg, Midden-Nederland en Rotterdam laten een relatief grote stijging zien in vergelijking met twee jaar eerder.

Op het niveau van de 166 basisteams lopen de onveiligheidsgevoelens in de buurt uiteen van 5 procent in Veluwe Vallei-Noord tot 38 procent in Laak.

In tabellenbijlage II is weergegeven in welke regionale eenheden, politiedistricten en basisteams de onveiligheidsgevoelens in de buurt – rekening houdend met de betrouwbaarheidsintervallen rond de uitkomsten – in 2023 hoger of lager zijn dan het landelijke gemiddelde en hoger of lager zijn dan in 2021.

Onveiligheidsgevoelens in 70-duizend-plus-gemeenten

Van de inwoners van de 70-duizend-plus-gemeenten voelt 19 procent zich weleens onveilig in de eigen buurt, tegen 15 procent landelijk gemiddeld. Deze onveiligheidsgevoelens zijn met 25 procent het hoogst in de G4, gevolgd door de G40 met 18 procent en de overige 70-duizend-plus-gemeenten met 13 procent.

Op het niveau van de 55 afzonderlijke 70-duizend-plus-gemeenten varieert het aandeel inwoners dat zich weleens onveilig voelt in de buurt van 8 procent in Hoeksche Waard tot 29 procent in Heerlen.



In tabellenbijlage III is weergegeven in welke 70-duizend-plus-gemeenten de onveiligheidsgevoelens in de buurt hoger of lager zijn dan het gemiddelde van deze gemeenten, en hoger of lager zijn dan in 2021.

3.2 Onveiligheidsgevoelens ’s avonds en vermijdingsgedrag

’s Avonds doet 8 procent vaak niet open omdat zij dat niet veilig vinden, 17 procent doet dat soms niet. 4 procent van de mensen voelt zich ’s avonds vaak onveilig op straat in de eigen buurt en 3 procent rijdt of loopt vaak om vanwege onveilige plekken in de buurt. Verder is 2 procent vaak bang om zelf slachtoffer te worden van criminaliteit in de buurt, en voelt zich ’s avonds alleen thuis vaak onveilig. Grofweg 10 procent zegt dit soort onveiligheidsgevoelens en vermijdingsgedrag soms te hebben.

Het overgrote deel van de mensen (80 à 90 procent) zegt zich ’s avonds thuis of op straat zelden of nooit onveilig te voelen en geen plekken in de buurt te vermijden.

3.3 Oordeel plaatsvinden en ontwikkeling criminaliteit

Bijna een op de tien mensen heeft het idee dat er veel criminaliteit in de eigen buurt voorkomt. Het grootste deel (63 procent) denkt dat er weinig criminaliteit plaatsvindt, en 21 procent denkt dat er géén criminaliteit voorkomt.



Wat betreft de ontwikkeling van de criminaliteit in de buurt denkt 12 procent dat de criminaliteit in de afgelopen 12 maanden is toegenomen en 4 procent denkt dat deze is afgenomen. De meesten (59 procent) denken dat de criminaliteit gelijk gebleven is.



Nederlanders waarderen de veiligheid in hun buurt met een gemiddeld rapportcijfer van 7,5. Stedelingen zijn minder tevreden over de veiligheid in hun buurt dan mensen die niet in een stad wonen. Het rapportcijfer daalt van 7,9 in niet-stedelijke buurten naar 7,0 in zeer sterk stedelijke buurten.

3.4 Inschatting kans op slachtofferschap

Op de vraag ‘Hoe groot denkt u dat de kans is dat u zelf in de komende 12 maanden slachtoffer wordt van (vijf vormen van, red.) criminaliteit?’ zegt 16 procent dat zij de kans heel groot of groot achten om slachtoffer te worden van oplichting via internet. 7 procent schat de kans op inbraak in de eigen woning (heel) groot in, 3 procent de kans op zakkenrollerij en mishandeling, en 2 procent denkt dat het risico op beroving (heel) groot is.

De inschatting van de kans om slachtoffer te worden van delicten op het gebied van traditionele criminaliteit (zakkenrollerij, beroving, woninginbraak, mishandeling) neemt af met de stedelijkheid van de gemeente. Stedelingen achten die kans groter dan mensen die niet in een stad wonen. Bij oplichting via internet, een vorm van online criminaliteit, bestaat er geen duidelijk verband met stedelijkheid.