1. Inleiding
Een essentiële pijler van brede welvaart is de kwaliteit van de leefomgeving en de ecosystemen die daarin een plaats hebben. Schone lucht en schoon water, gezonde bodems om voedsel te produceren en ruimte om te leren, recreëren en ontspannen zijn belangrijke aspecten die bijdragen aan ons welzijn en onze gezondheid. Maar de ecosystemen die deze bijdragen leveren staan onder druk, zowel op wereldwijde schaal als in Nederland. Hoge stikstofuitstoot heeft ertoe geleid dat in 2018 ruim 71 procent van de natuur in Nederland in haar voortbestaan bedreigd werd (CBS,2021). Bij gevoelige ecosystemen lagen die waarden nog veel hoger, zoals bij heide (98 procent), moerasbos en hoogvenen (98 procent) en kustduinen (80 procent) (CBS en WUR, 2021). Daarnaast voldeed geen van de Nederlandse oppervlaktewateren in 2019 aan zowel de chemische als de biologische kwaliteitsnormen van de in EU-verband vastgestelde Kaderrichtlijn Water (CLO, 2019). De verbetering van de biodiversiteit in zoete wateren die vanaf 1990 was ingezet, stagneert sinds 2008 (CLO, 2022). Biodiversiteit staat in de meeste ecosystemen onder hoge druk. Positief zijn daarentegen de ontwikkelingen van de luchtkwaliteit, waarbij in 2018 in grote delen van Nederland de gemiddelde fijnstofconcentraties onder de WHO-gezondheidsnorm bleven (in respectievelijk 95,6 procent van het landoppervlak voor PM10, en 46 procent voor PM2.5)(CBS en WUR, 2021). Het overheersende beeld van de staat van natuurlijk kapitaal is echter, zoals ook duidelijk wordt in de Monitor Brede Welvaart en SDG’s 2022, zorgwekkend.
De bijdragen van ecosystemen aan onze brede welvaart zijn in grote mate afhankelijk van de inrichting en het beheer van de leefomgeving, de kwaliteit van deze ecosystemen, en van de mate waarin mensen van deze ecosystemen gebruik kunnen maken. De hier gepresenteerde analyse gaat over de periode tussen 2013 en 2020. Het laat zien hoe wij in Nederland het land hebben ingericht en op welke wijze dit bijdraagt aan brede welvaart. Daarnaast wordt gekeken hoe dit aan het veranderen is door te kijken naar de meest opvallende ontwikkelingen tussen 2013 en 2020. Tot slot worden de huidige ontwikkelingen in de context geplaatst van de grote maatschappelijke opgaven die er nu liggen. Beleidsmatig is er een belangrijke opgave om de energietransitie te realiseren, maar ook om op korte termijn meer woningen te realiseren en om Nederland klimaatbestendig te maken. Tegelijkertijd is de voorgenomen verdere uitbreiding van het Natuurnetwerk Nederland (NNN) gaande, en in aanvulling daarop is ook de Bossenstrategie van start gegaan, die voorziet in de aanplant van bos zowel binnen als buiten het NNN. Op basis van deze bestaande, gekwantificeerde voornemens wordt hier een schatting gemaakt van de mogelijk benodigde ruimte, en wordt deze vergeleken met de huidige ruimtelijke veranderingen.
De analyses zijn gebaseerd op de internationaal overeengekomen methodiek de ‘System of Environmental Economic accounting – Ecosystem Accounting (SEEA EA). Deze zijn toegepast bij de ontwikkeling van de Nederlandse Natuurlijk Kapitaalrekeningen (NKR). CBS werkt bij de ontwikkeling van de NKR nauw samen met de WUR. De NKR worden ontwikkeld in opdracht van het Ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselveiligheid.