3. De ontwikkeling van de prijs van energie

In het voorgaande hoofdstuk hebben we gekeken naar de effecten van prijs en verbruik op de energierekening. In dit hoofdstuk gaat het alleen over de prijseffecten. We bekijken eerst de prijsontwikkelingen tussen januari 2021 en januari 2022. Om deze prijsontwikkeling te laten zien, is het noodzakelijk om de prijs te nemen bij een vast gemiddeld jaarverbruik (zie toelichting Het berekenen van prijs- en verbruikseffecten). De energieprijs bestaat namelijk uit vaste en variabele componenten. Alleen het variabele deel is afhankelijk van het verbruik. We nemen een gemiddeld jaarverbruik omdat het verbruik in de winter hoger ligt dan in de zomer en het niet logisch is om een gemiddeld verbruik van alleen januari te nemen. Ook de consument betaalt in januari hetzelfde maandbedrag als in juli, ook al ligt het gasverbruik in januari veel hoger dan in juli. En we houden het verbruik in de perioden die we vergelijken hetzelfde, zodat alleen de effecten van de prijs te zien zijn.

Gemiddelde prijs energie stijgt 86 procent

Het grootste prijsverschil in de energierekening tussen januari 2022 en een jaar eerder wordt veroorzaakt door de variabele leveringskosten. De variabele leveringskosten van gas stegen met 1 096 euro en die van elektriciteit met 625 euro (zie tabel 3.1 en de toelichting Berekening van een gemiddelde energierekening). De transportkosten en de vaste leveringskosten stegen in vergelijking hiermee slechts beperkt. De meeste variabele belastingtarieven (zie toelichting Belastingen op energie), die de gebruiker per kubieke meter gas of per kilowattuur elektriciteit betaalt, gingen licht omhoog. Uitzondering is de energiebelasting op elektriciteit, deze daalde met gemiddeld 176 euro. De teruggave energiebelasting (heffingskorting) ging omhoog met 266 euro en hiermee compenseerden belastingmaatregelen de prijsstijgingen met bijna een kwart. Alles bij elkaar opgeteld steeg de gemiddelde prijs van energie zoals leveranciers deze in januari 2022 aanboden aan huishoudens met 1 321 euro, ofwel met 86 procent ten opzichte van januari 2021.

De verschillen tussen huishoudens zijn echter groot. Dit wordt deels veroorzaakt doordat een deel van de huishoudens een meerjarig contract met vaste leveringstarieven heeft afgesloten. De grote prijsstijgingen van de variabele leveringstarieven gelden niet voor deze huishoudens (zie ook hoofdstuk 2 en tabel 2.2). Daarnaast zijn er grote verschillen in het verbruik tussen huishoudens, zie hoofdstuk 4.

Prijsveranderingen van energie in de afgelopen jaren

In januari vinden vaak de grootste veranderingen plaats in de energieprijzen. De netbeheerders en leveranciers passen hun prijzen aan en de overheid wijzigt de belastingtarieven.

Voor de consumentenprijsindex volgt het CBS de maandelijkse prijsveranderingen van energie zoals deze door de leveranciers worden aangeboden. Het CBS publiceert niet alleen de prijsindex voor energie, maar ook van elektriciteit en gas afzonderlijk. In figuur 3.1 is te zien dat de gemiddelde consumentenprijs van energie sterk wisselt. De maandelijkse prijsontwikkeling in de afgelopen vier jaar laat zien dat de prijzen van januari niet overeenkomen met de gemiddelde prijs in een kalenderjaar en dat in de tweede helft van 2021 de prijzen zeer sterk zijn gestegen.

De belastingtarieven veranderen na januari niet meer, maar de vaste prijzen voor transport en levering kunnen in de loop van het jaar wel veranderen, meestal met relatief kleine bedragen. Het is met name de leveringsprijs per verbruikseenheid die nogal kan veranderen. Maandelijks publiceert het CBS ook de gemiddelde prijzen en belastingtarieven van gas en elektriciteit zoals deze door energiemaatschappijen aangeboden worden. In 2018 stegen de leveringsprijzen gedurende het jaar en de prijzen piekten in januari 2019. Daarna daalden de leveringstarieven weer (zie figuur 3.2). Deze daling zette door tot in juli 2020, waarna de leveringsprijzen weer omhoog gingen, eerst langzaam om vanaf augustus 2021 zeer sterk te stijgen. De leveringstarieven zijn in januari 2022 vier keer hoger dan in januari 2021.

Hoe de prijzen zich in de loop van 2022 gaan ontwikkelen, weten we niet. Uiteindelijk kan de totale energierekening over 2022 dus hoger of lager uitvallen dan het jaarbedrag dat we nu op basis van de prijzen in januari berekenen. Wel kunnen we een vergelijking maken tussen de gemiddelde energierekening over de kalenderjaren 2018, 2019, 2020 en 2021 gebaseerd op de prijzen van januari en op de gemiddelde prijzen van het kalenderjaar (zie tabellen 3.2, 3.3, 3.4 en 3.5). Net als in de rest van deze notitie gebruiken we hierbij de tarieven zoals deze door de energiemaatschappijen worden aangeboden.

De gemiddelde energierekening in 2021 kwam, op basis van de gemiddelde prijzen in dit kalenderjaar, 272 euro hoger uit dan op basis van de prijzen in januari 2021 berekend was. Dit kwam vooral doordat de leveringstarieven in de tweede helft van het jaar sterk toenamen. Maar in 2020 en 2019 was het juist omgekeerd en kwam de gemiddelde energierekening lager uit dan gebaseerd op prijzen in januari.

De rol van vaste en variabele componenten in de prijsontwikkeling

Tot slot van dit hoofdstuk splitsen we de ontwikkeling van de energierekening uit naar de vaste en de variabele prijscomponenten van de gas- en elektriciteitsrekening. De elektriciteits- en gasrekening is opgebouwd uit vijf prijscomponenten:

1. Een vaste prijs voor het netwerk (transport).
2. Een vaste prijs voor de levering (vastrecht).
3. Een leveringsprijs per verbruikseenheid (variabele prijs per kWh elektriciteit of per m³ gas).
4. Belastingen per verbruikseenheid (variabele prijs per kWh elektriciteit of per m³ gas).
5. Vaste teruggave van energiebelasting (heffingskorting).

De vaste kosten moeten betaald worden als het huishouden een aansluiting heeft, ook al wordt er geen elektriciteit of gas afgenomen. De variabele kosten worden per verbruikseenheid (per kWh elektriciteit of per m³ gas) betaald.

In tabel 3.6 zijn alle vaste en variabele componenten steeds per energiedrager opgeteld. De vaste kosten voor elektriciteit en gas nemen langzaam toe en ook de variabele prijzen per kilowattuur elektriciteit en per kubieke meter gas nemen in de loop van de jaren toe. Vooral in de tweede helft van 2021 stegen de prijzen sterk. In januari 2022 betalen consumenten gemiddeld ruim 1,05 euro (ruim 150 procent) per kubieke meter gas meer dan gemiddeld in 2018. De prijs per kilowattuur elektriciteit steeg in dezelfde periode met ruim 18 cent (een stijging van ruim 85 procent).
Maar de heffingskorting is sinds 2020 omhoog gegaan. Huishoudens krijgen dus een hoger bedrag terug. In tabel 3.7 staan de vaste en variabele kosten voor de gemiddelde jaarlijkse energierekening in januari 2022 en de prijsverandering ten opzichte van januari 2021. De totale vaste kosten zijn met 249 euro gedaald, vooral omdat de hogere heffingskorting de vaste kosten met 266 euro verlaagde. De variabele kosten zijn in vergelijking met januari 2021 met 1 570 euro gestegen.