1. Inleiding
Voor veel huishoudens is de energierekening een substantiële kostenpost in het levensonderhoud. In de tweede helft van 2021 zijn de variabele leveringstarieven sterk gestegen waardoor in januari 2022 de energierekening voor veel huishoudens fors hoger uitvalt. De hogere leveringstarieven worden voor een beperkt deel gecompenseerd door nieuwe belastingtarieven die in januari 2022 van kracht werden en de verwachte afname van het energieverbruik.
Er is een grote variatie in de hoogte van de rekening per huishouden. Woningtype, bouwjaar, woningoppervlakte, huishoudensgrootte, isolatiegraad, efficiency van installaties, leefpatroon, gebruik van apparaten en stookgedrag zorgen voor een grote spreiding in het verbruik van verschillende huishoudens. Leveranciers hanteren bovendien verschillende tarieven, die afhankelijk zijn van contractduur en moment van afsluiten. Huishoudens kiezen meestal zelf welk contract ze wanneer afsluiten. Een huishouden dat een jaar geleden het variabele leveringstarief voor meerdere jaren heeft vastgezet merkt nog niets van een hogere leveringsprijs en is per saldo voordeliger uit dan een jaar geleden. Ten slotte veranderen de transportprijzen en belastingtarieven normaal gesproken elk jaar.
Door deze verschillen varieert de rekening van huishouden tot huishouden en van jaar tot jaar. In deze publicatie gaan we in op de ontwikkeling van de energierekening in de afgelopen jaren door prijsveranderingen en door veranderingen in het gemiddelde verbruik. We gaan daarbij ook in op de spreiding in de energierekening tussen verschillende groepen huishoudens. Voor het meten van de prijsveranderingen gebruiken we de tarieven zoals deze door de energiemaatschappijen worden aangeboden. Het zijn dus de gemiddelde prijzen van alle nieuw afgesloten contracten, waarbij we geen rekening houden met de tarieven van eerder afgesloten contracten. De gemiddelde prijs is dus niet het gemiddelde van wat alle huishoudens in Nederland samen betalen.
Voor de meeste huishoudens bestaat de energierekening uit twee onderdelen: de kosten van het gasverbruik en het elektriciteitsverbruik. De kosten van gas en elektriciteit zijn weer opgebouwd uit leveringskosten, transportkosten en belastingen. Er zijn ook huishoudens die geen gasaansluiting meer hebben, maar dit nemen we niet mee in deze publicatie.
Huishoudens kunnen hun rekening deels zelf beïnvloeden. Op de prijs heeft een huishouden relatief beperkte invloed. Het huishouden kan op zoek gaan naar een goedkopere leverancier of op een gunstig moment een meerjarig contract afsluiten, maar verder is de prijs afhankelijk van netbeheerders, de inkoopprijs van leveranciers en de belastingtarieven. Het verbruik kunnen huishoudens deels zelf beïnvloeden door gedragskeuzes en het nemen van energiebesparende maatregelen, zoals het aanbrengen van isolatie, de aanschaf van energiezuinige apparaten of energieopwekkende installaties. Maar een ander deel ligt buiten de invloedssfeer van huishoudens, zoals een zachte of strenge winter.
Vanaf maart 2020 publiceert het CBS maandelijks de gemiddelde consumentenprijzen voor alle componenten van de energierekening. De leveringstarieven in deze tabel zijn gebaseerd op de tarieven van contracten die in de betreffende maand afgesloten worden. Er wordt dus geen rekening gehouden met huishoudens die het leveringstarief voor een langere periode hebben vastgelegd. Met behulp van de gemiddelde consumentenprijzen in een bepaalde periode uit deze tabel kan een gas- en elektriciteitsrekening berekend worden. Verder in deze notitie noemen wij deze energierekening de “gemiddelde energierekening”. Daarvoor zijn ook gegevens nodig over het energieverbruik van huishoudens. In dit artikel vergelijken we de energierekening op jaarbasis uitgaande van de gemiddelde prijzen zoals deze door energieleveranciers aangeboden worden in verschillende perioden. Dit doen we op een aantal manieren.
Allereerst laten we in hoofdstuk 2 zien hoe de energierekening verandert door de combinatie van veranderingen in prijs en verbruik. Ook laten we zien wat de effecten zijn voor huishoudens die een meerjarig vast contract hebben afgesloten. In hoofdstuk 3 gaan we in op zuivere prijseffecten en vergelijken we de nieuwste prijzen van januari 2022 met die van een jaar eerder. Dit geeft antwoord op de vraag hoe energieprijzen zich in de afgelopen twaalf maanden hebben ontwikkeld. We laten zien welke rol belastingen en de andere prijscomponenten spelen in de totale prijsverandering van energie voor huishoudens en we laten zien hoe energieprijzen zich in de afgelopen jaren van maand-op-maand hebben ontwikkeld. Dit geeft een beeld van de algemene gemiddelde ontwikkeling. Maar de spreiding rond dit gemiddelde is groot. In hoofdstuk 4 laten we dit zien door de energierekening voor verschillende groepen van woningen te vergelijken. Tot slot staan aan het eind van deze notitie toelichtingen met methodologische uitleg.
De in deze notitie gebruikte prijzen, zijn de bedragen zoals consumenten deze moeten betalen. Dat betekent dat deze overal inclusief btw zijn en zoals deze in het betreffende jaar betaald worden, ofwel lopende prijzen niet gecorrigeerd voor inflatie.