4. Overheidsuitgaven aan cultuur en media
In het kader van de nationale rekeningen omvat de sector overheid de klassieke overheid die zich vooral bezighoudt met het openbaar bestuur. Dit betreft met name het Rijk, de gemeenten, provincies, waterschappen en de verplichte sociale verzekeringsinstellingen. De bedrijfstak Openbaar bestuur en overheidsdiensten in de aanbod- en gebruiktabel bestaat dan ook uit genoemde overheidssectoren, aangevuld met diensten waar de overheid min of meer het monopolie op heeft zoals politie, rechtspraak en defensie.
Naast deze overheidssectoren die zich met name bezighouden met het openbaar bestuur wordt echter ook een groot aantal organisaties en instellingen tot de overheid gerekend die taken uitvoeren die het Rijk, de provincies en gemeenten aan hen hebben gedelegeerd. Deze instellingen zelf zijn meestal opgenomen onder de instellingen zonder winstoogmerk (izw’s) op lokaal dan wel centraal overheidsniveau, afhankelijk van de overheidslaag waaronder deze instellingen vallen. In algemene zin betreft het hier o.a. een groot aantal publiek gefinancierde onderwijsinstellingen, de sociale werkvoorziening, regionale vervoersmaatschappijen, afvalverwerkingsbedrijven en instellingen op het gebied van gezondheid en welzijn. Voorbeelden van instellingen uit de cultuur en media die tot de overheid worden gerekend zijn een groot aantal bibliotheken en musea, Stichting het Rijksmuseum, de Koninklijke Bibliotheek, regionale omroepen en de Nederlandse Omroep Stichting.
De overheidsinstellingen die zich bezighouden met openbaar bestuur zijn zoals gezegd ingedeeld in de bedrijfstak Openbaar bestuur en overheidsdiensten. Overheidsinstellingen zoals bibliotheken, musea en omroepen zijn ingedeeld in de bedrijfstakken Musea, bibliotheken en natuurbehoud respectievelijk Radio- en televisieomroepen; het betreft hier immers ook diensten op het terrein van cultuur en media en niet op het terrein van openbaar bestuur.
In de box in dit hoofdstuk wordt kort uitgelegd welke beslisregels ten grondslag liggen aan het al dan niet opnemen van instellingen in de sector overheid.
1,5 procent overheidsuitgaven aan cultuur en media
In 2018 bedroegen de totale overheidsuitgaven 327,3 miljard euro; 4,8 miljard euro of wel 1,5 procent van deze overheidsuitgaven had betrekking op cultuur en media5). In 2015 was dit aandeel nog 1,4 procent. Van 2018 op 2015 zijn de overheidsuitgaven aan cultuur en media dus iets meer toegenomen dan de totale overheidsuitgaven.
De overheidsuitgaven aan cultuur en media bestonden in 2018 voor twee derde (67 procent) uit uitgaven samenhangend met de productie van cultuur- en mediaproducten en voor een derde (33 procent) uit overige uitgaven. Voor de totale overheidsuitgaven ligt deze verhouding iets anders. Hier betrof 41 procent van de uitgaven, uitgaven samenhangend met de productie en 59 procent overige uitgaven (zie de figuren 4.2a en 4.2b). De zogenoemde overige uitgaven bestaan grotendeels uit herverdelingsuitgaven; geld uit collectieve middelen dat in de vorm van subsidies, kapitaal- en inkomensoverdrachten en – met name op het niveau van de totale overheid – sociale uitkeringen, wordt herverdeeld6).
Overheidsuitgaven samenhangend met de productie betreffen de uitgaven van de overheid voortvloeiend uit het zelf ter hand nemen van de productie van overheidsdiensten. Dit betreft o.a. het openbaar bestuur door de Rijksoverheid en de gemeenten en provincies. Maar ook de geproduceerde overheidsdiensten van instellingen die tot de overheid worden gerekend. Op het gebied van cultuur en media zijn dit o.a. het Rijksmuseum, de Koninklijke Bibliotheek, de Nederlandse Omroep Stichting, het Commissariaat voor de Media en tal van regionale musea, bibliotheken en omroepen. Dit soort instellingen zijn binnen de overheidslaag waartoe ze worden gerekend, opgenomen onder de instellingen zonder winstoogmerk (izw’s).
| % van de totale uitgaven van de betreffende overheidslaag | 2015 (% van de totale uitgaven van de betreffende overheidslaag) | 2018 (% van de totale uitgaven van de betreffende overheidslaag) |
|---|---|---|
| Overheid | 1,3 | 1,5 |
| Centrale overheid² | 1,2 | 1,4 |
| w.v. Rijksoverheid | 1 | 1,1 |
| Overige centrale overheid | 7,3 | 7,7 |
| Lokale overheid³ | 2,2 | 2,3 |
| w.o. Gemeenten | 2,8 | 2,9 |
| Provincies | 3 | 5,5 |
| IZW's lokaal | 17,5 | 19 |
| N.B. De uitgaven zijn per overheidslaag geconsolideerd. Betalingen van de Rijksoverheid aan gemeenten bijvoorbeeld zijn uitgaven voor de Rijksoverheid, maar niet voor de overheid als geheel. 1 Uitgaven aan de beleidsterreinen 8.02 Cultuur en 8.03 Omroepen en uitgeverijen uit de Classification of the Functions of Government (COFOG). 2 Naast de centrale en lokale overheid vallen ook de socialezekerheidsfondsen onder de overheid. De uitgaven van de socialezekerheidsfondsen zijn derhalve in het totaal van de overheid opgenomen, maar niet apart vermeld omdat de uitgaven aan cultuur en media nihil zijn. 3 Ook waterschappen, gemeenschappelijke regelingen en een aantal onderwijsinstellingen behoren tot de lokale overheid. De uitgaven van deze instellingen zijn dan ook opgenomen in de totale uitgaven van de lokale overheid, maar niet apart vermeld omdat de uitgaven aan cultuur en media praktisch nihil zijn. | ||
De centrale overheid
In 2018 gaf de centrale overheid 2,7 miljard euro uit aan cultuur en media7). Het aandeel van cultuur en media in de totale uitgaven van de centrale overheid nam hiermee van 2018 op 2015 toe van 1,2 tot 1,4 procent. De uitgaven van de centrale overheid zijn ruwweg gelijkelijk verdeeld over uitgaven samenhangend met de productie en overige uitgaven. Binnen de centrale overheid domineren bij de Rijksoverheid de zogenoemde overige uitgaven aan cultuur en media. Binnen de overige centrale overheid w.o. de instellingen zonder winstoogmerk op het gebied van cultuur en media, zijn de uitgaven gelijkmatiger over de twee categorieën verdeeld. Voor beide overheidslagen binnen de centrale overheid alsmede voor de centrale overheid zelf, is het aandeel van cultuur en media in de totale uitgaven van de betreffende overheidslaag, toegenomen van 2018 op 2015.
De lokale overheid
In 2018 gaf de lokale overheid 2,3 miljard euro uit aan cultuur en media. Dit is 2,3 procent van de totale uitgaven van de lokale overheid in dat jaar (2,2 procent in 2015)8). Op het niveau van de lokale overheid worden de uitgaven aan cultuur en media gedomineerd door de uitgaven samenhangend met de productie. Hier dragen de culturele instellingen op lokaal niveau sterk aan bij. De uitgaven aan cultuur en media van deze groep bestaan nagenoeg volledig uit uitgaven samenhangend met de productie; het ‘leveren’ van cultuur- en mediaproducten. Bij de gemeenten zelf hebben de overige uitgaven nog de overhand. Een deel van deze uitgaven komt overigens terecht bij de lokale culturele instellingen die min of meer het eindpunt zijn van deze herverdelingstransacties.
Provincies geven maar weinig geld uit aan cultuur en media.
| Overheidslaag | Uitgaven samenhangend met productie (% van totale uitgaven) | Overige uitgaven (% van totale uitgaven) |
|---|---|---|
| izw's lokaal | 95 | 5 |
| Overige centrale overheid | 87 | 13 |
| Lokale overheid | 78 | 22 |
| Gemeenten | 54 | 46 |
| Provincies | 43 | 57 |
| Overheid | 41 | 59 |
| Centrale overheid | 26 | 74 |
| Rijksoverheid | 15 | 85 |
| Overheidslaag | Uitgaven samenhangend met productie (% van totale uitgaven) | Overige uitgaven (% van totale uitgaven) |
|---|---|---|
| izw's lokaal | 98 | 2 |
| Overige centrale overheid | 53 | 47 |
| Lokale overheid | 80 | 20 |
| Gemeenten | 36 | 64 |
| Provincies | 24 | 76 |
| Overheid | 67 | 33 |
| Centrale overheid | 50 | 50 |
| Rijksoverheid | 9 | 91 |
Grootste aandeel cultuur en media bij lokale izw’s
Van alle onderscheiden overheidslagen is het aandeel van cultuur en media in de totale uitgaven het grootste bij de overige centrale overheid (7,7 procent in 2018) en de lokale izw’s (19,0 procent in 2018). Dit zijn de lokale musea, bibliotheken en regionale omroepen die tot de overheid worden gerekend.
Aandeel cultuur en media toegenomen
Voor alle onderscheiden overheidslagen geldt dat het aandeel van cultuur en media in de totale uitgaven is toegenomen van 2018 op 2015. Dit zegt niet per se iets over het niveau van de uitgaven, andere uitgaven kunnen immers afgenomen zijn. Echter, ook in nominale termen zijn de uitgaven aan cultuur en media over de gehele linie toegenomen.
De totale (geconsolideerde) uitgaven van de overheid aan cultuur bedroegen in 2018 bijna 3,5 miljard euro. De uitgaven aan uitgeverijen en omroepen (media) bedroegen in dat jaar 1,3 miljard euro. Merk op dat het zwaartepunt van de uitgaven aan cultuur meer op lokaal niveau ligt en de uitgaven aan uitgeverijen en omroepen op centraal overheidsniveau.
De gedetailleerde uitkomsten van de overheidsuitgaven aan cultuur en media zijn opgenomen in tabel 4.
6) In tabel 4 in de bijlage van deze publicatie zijn deze overige uitgaven meer gedetailleerd weergegeven.
7) De uitgaven van de centrale overheid bevatten wel de uitgaven van de centrale overheid aan bijvoorbeeld de lokale overheid. Vanuit het perspectief van de centrale overheid zijn dit immers ook uitgaven. De uitgaven zijn telkens vanuit het perspectief van de betreffende overheidslaag samengesteld.
8) De uitgaven van de gemeenten en provincies leunen zwaar op de door deze overheidslagen versterkte administratieve data over hun uitgaven aan cultuur en media. Zo gaven gemeenten voor 2018 aan 1 910 miljoen euro te hebben uitgegeven aan cultuur en media en provincies 308 miljoen euro (CBS, StatLine).