3. Reizigerskilometers
In dit hoofdstuk worden reizigerskilometers per jaar gepresenteerd van inwoners van 6 jaar of ouder in particuliere huishoudens in Nederland. De totale vervoersprestatie betreft alle reizigerskilometers van inwoners van Nederland in Nederland inclusief binnenlandse vakanties en serieverplaatsingen maar exclusief (beroepsmatig) wegvervoer met vrachtwagens. De vervoersprestatie in tabel 3.1 is uitgesplitst naar vervoerwijze. Zoals gebruikelijk voor de reizigerskilometers zijn de afstanden gebaseerd op de ritinformatie.3)
| 20181) | 2019 | 2020 | verschil 2020 t.o.v. 2019 (%) | |
|---|---|---|---|---|
| Totaal | 211,3 | 211,9 | 147,6* | -30 |
| Personenauto als bestuurder | 106,0 | 105,9 | 77,9* | -26 |
| Personenauto als passagier | 38,7 | 39,0 | 25,8* | -34 |
| Trein | 22,6 | 23,9 | 9,5* | -60 |
| Bus/tram/metro | 6,3 | 6,2 | 2,8* | -54 |
| Fiets | 18,4 | 17,6* | 15,4* | -13 |
| Lopen | 5,2 | 5,2 | 6,6* | +29 |
| Overig | 13,9 | 14,1 | 9,5* | -32 |
| * Cijfer wijkt significant af van het cijfer van het voorgaande jaar. 1) Voor de cijfers van 2018 in deze en de andere tabellen (met uitzondering van tabel 6.1.2) in dit rapport geldt dat ze afkomstig zijn uit de eindrapportage van ODiN 2018 van december 2019. | ||||
Door de covid-19 pandemie en de maatregelen die de regering nam om de gevolgen voor de bevolking en de gezondheidszorg zo gunstig mogelijk te laten verlopen, was 2020 een uitzonderlijk jaar. Veel van die maatregelen hadden ook hun weerslag op het verplaatsingsgedrag van de Nederlandse bevolking.
Uit de gegevens van tabel 3.1 blijkt dat de totale vervoersprestatie in ODiN 2020 bijna 148 miljard reizigerskilometers bedraagt. Dit is een daling van bijna een derde ten opzichte van ODiN 2019 en verschilt daarmee significant. Voor alle vervoerwijzen geldt dat de totale vervoersprestatie in 2020 significant gedaald is in 2019, behalve lopen, dat is significant toegenomen.
De Nederlandse bevolking heeft in 2020 29 procent meer kilometers te voet afgelegd. De vervoersprestatie te voet nam toe met bijna 1,5 miljard kilometer tot 6,6 miljard in 2020.
De daling van het aantal personenautobestuurderskilometers in 2020 ten opzichte van 2019 bedraagt 28,0 miljard kilometers (-26 procent), het aantal kilometers overbrugd als passagiers in een personenauto daalde met 13,2 miljard (-34 procent) nog iets meer.
Voor het controleren van de plausibiliteit van het aantal personenautobestuurderskilometers uit ODiN 2020 kon nog niet worden nagegaan wat het aantal personenautobestuurderskilometers van Nederlandse personenauto's op Nederlands grondgebied voor 2020 is, berekend op basis van kilometerregistraties uit OKR (Online Kilometer Registratie) van de Dienst Wegverkeer (RDW). Ten tijde van de totstandkoming van dit rapport waren er nog geen cijfers over 2020 op Nederlands grondgebied op grond van nieuwe kilometertellerstanden beschikbaar. Voor een vergelijking met andere bronnen, die het verkeer op een deel van het Nederlands grondgebied waarnemen zoals de voertuigkilometers op het Rijkswegennet, of een deel van verkeersdeelnemers zie paragraaf 7.2.
De grootste krimp in afgelegde kilometers deed zich voor bij het openbaar vervoer. Uit ODiN blijkt dat het aantal reizigerskilometers met de trein in 2020 afnam met 60 procent tot 9,5 miljard kilometer. De grootste treinvervoerder, de Nederlandse Spoorwegen (NS), rapporteert in het jaarverslag over 2020 (NS, 2021) een afname van het aantal reizigerskilometers met de trein met 55 procent tot ruim 8 miljard reizigerskilometers. Het aantal reizigerskilometers met bus, tram en metro daalde in 2020 tot 2,8 miljard (-54 procent).
Het totale aantal reizigerskilometers op de fiets nam van 2019 naar 2020 af met ruim 2,2 miljard reizigerskilometers tot 15,4 miljard.
Tabel 3.2 bevat de totale reguliere reizigerskilometers in Nederland van inwoners in particuliere huishoudens in Nederland weergegeven naar verplaatsingsmotief.
| 2018 | 2019 | 2020 | ||
|---|---|---|---|---|
| Totaal | 210,3 | 210,9 | 147,0* | -30 |
| Van en naar het werk | 61,1 | 57,0* | 36,4* | -36 |
| Zakelijk en beroepsmatig | 12,7 | 19,2* | 10,9* | -43 |
| Diensten en verzorging | 4,8 | 4,3 | 3,6* | -16 |
| Winkelen en boodschappen doen | 18,0 | 18,3 | 14,7* | -20 |
| Onderwijs of cursus volgen | 12,0 | 12,0 | 6,0* | -50 |
| Visite en logeren | 39,9 | 34,2* | 24,0* | -30 |
| Uitgaan, sport en hobby | 35,5 | 39,2* | 23,7* | -40 |
| Toeren en wandelen | 9,6 | 9,5 | 12,2* | +29 |
| Ander motief | 16,7 | 17,2 | 15,4* | -10 |
| * Cijfer wijkt significant af van het cijfer van het voorgaande jaar. | ||||
Uit analyse van de gegevens uit tabel 3.2 blijkt dat ook de reguliere reizigerskilometers voor het totaal van alle motieven in ODiN 2020 significant verschillen met ODiN 2019. Het verschil tussen de totale vervoersprestatie en het totaal aantal reguliere reizigerskilometers bedraagt in 2020 0,67 miljard kilometer (in 2019 was dat 1,01 miljard kilometer). Dit verschil is toe te schrijven aan de serieverplaatsingen, die bij het berekenen van de totale vervoersprestatie wél worden meegenomen, maar niet bij de reguliere verplaatsingen.
Uit tabel 3.2 blijkt ook dat voor het motief toeren en wandelen het aantal reguliere reizigerskilometers in ODiN 2020 significant hoger is dan bij ODiN 2019 (+29 procent). Voor alle andere motieven geldt dat het aantal reguliere reizigerskilometers in 2020 significant lager ligt. De overheid heeft vele maatregelen genomen om de kans op besmetting met en verspreiding van het coronavirus zo veel mogelijk te beperken. Zo is een appél gedaan op werkenden om, indien mogelijk, thuis te werken, zijn mogelijkheden om te winkelen in niet-essentiële winkels, beperkt door perioden van winkelsluitingen, of beperkte toegang onder strikte voorwaarden. Ook golden er in 2020 perioden waarin het onderwijs geheel of gedeeltelijk digitaal werd aangeboden en het bezoeken van bijvoorbeeld scholen en universiteiten niet - of slechts binnen bepaalde grenzen - mogelijk was. Bezoek aan theaters, concerten, bioscopen en andere evenementen waren tijdelijk mogelijk voor kleine bezoekersaantallen of zelfs helemaal niet toegestaan. Dit gold eveneens voor de horeca en voor de meeste sportieve activiteiten, vooral in groepsverband. Ook werd van tijd tot tijd een oproep gedaan om thuis niet meer dan een klein aantal bezoekers te ontvangen. Vanaf medio december gold een harde lockdown waarbij vrijwel alle plekken waarbij mensen samen kunnen komen gesloten werden (Rijksoverheid, z.d. a).
Wandelen en fietsen, soms beperkt tot wandelen of fietsen met een maximaal aantal personen (bijvoorbeeld 2 of 4 met een afstand van minimaal 1,5 meter ten opzichte van elkaar), of alleen met gezinsleden bleef een van de weinige mogelijkheden om buitenshuis te ontspannen, te bewegen of een frisse neus te halen. In 2020 is er meer gewandeld dan in de jaren ervoor. Dit laatste is ook terug te vinden in ODiN 2020 cijfers. Het aantal kilometers met motief ‘Toeren en wandelen’ is in ODiN 2020 met 2,7 miljard kilometer toegenomen ten opzichte van 2019.
Aan de oproep thuis te werken tenzij het niet anders kan, is gehoor gegeven. Meer mensen werkten in 2020 van huis uit, of werkten vaker dan voorheen thuis (CBS-StatLine, 2021a; De Haas, Hamersma en Faber, 2021). Daarnaast waren er mensen die niet konden gaan werken omdat bijvoorbeeld de winkel, de sportclub, hun praktijk etc. waar ze werkten gesloten moesten blijven. Uit de resultaten van ODiN 2020 blijkt dat het aantal reizigerskilometers ‘Van en naar het werk’ ten opzichte van 2019 is afgenomen met 36 procent tot 36,4 miljard reizigerskilometers in 2020. Het aantal kilometers dat is afgelegd met het motief ‘Zakelijk en beroepsmatig’, nam af met 43 procent tot 10,9 miljard reizigerskilometers.
Het aantal reizigerskilometers afgelegd voor ‘Onderwijs of cursus volgen’ halveerde in 2020 ten opzichte van 2019. Overheidsmaatregelen met betrekking tot het onderwijs zorgden ervoor dat scholen, teneinde besmettingen te voorkomen periodes moesten sluiten en overgingen tot online les geven. Ook kinderdagverblijven konden niet het hele jaar open om die reden.
De maatregelen rond de covid-19 pandemie maakten 2020 ten opzichte van 2019 een bijzonder jaar. De reizigerskilometers voor ‘Uitgaan, sport en hobby’ namen af met 40 procent, ‘Visite en logeren’ met 30 procent. Het totaal aantal kilometers gereisd om gebruik te maken van ‘Diensten en verzorging’ waaronder een bezoek aan kapper, nagelstudio, schoonheidsspecialiste, nam in 2020 af met 16 procent ten opzichte van een jaar eerder.
3) Dit is de meest zuivere bepaling. Verplaatsingen kunnen met meerdere vervoerwijzen worden gemaakt, bijvoorbeeld fiets-trein-bus-lopen. In dat geval wordt bij de hier gehanteerde afleiding de afgelegde afstand per rit van al de vier gebruikte vervoerwijzen binnen de hele verplaatsing ook toegekend aan elk van de vier gebruikte vervoerwijzen. ODiN kent daarnaast voor die gevallen een hoofdvervoerwijze toe voor de gehele verplaatsing op basis van de langst afgelegde afstand binnen de verplaatsing. Deze hoofdvervoerwijze speelt echter geen rol bij de toekenning van de hier gepresenteerde afstanden.