Publicatiedatum: 24-12-2020 06:30

Overheidsfinanciën, derde kwartaal 2020

Rentelasten blijven historisch laag

Hoewel de Nederlandse overheidsschuld in het eerste halfjaar van 2020 met bijna 47 miljard euro is toegenomen, zijn de rentelasten als percentage van de overheidsschuld gedaald van 2,0 procent in het vierde kwartaal van 2019 naar 1,5 procent in het derde kwartaal van 2020. Sinds het begin van de tijdreeks in 1995 waren de rentelasten ook in absoluut opzicht niet eerder zo laag.

Download CSVToon tabel

4.1 Rentelasten als percentage van de overheidsschuld

Jaar	Kwartaal	Rentepercentage (% overheidsschuld)
2000	1e kwartaal	6,27
2000	2e kwartaal	6,16
2000	3e kwartaal	6,28
2000	4e kwartaal	6,40
2001	1e kwartaal	6,13
2001	2e kwartaal	5,96
2001	3e kwartaal	5,91
2001	4e kwartaal	6,01
2002	1e kwartaal	5,42
2002	2e kwartaal	5,73
2002	3e kwartaal	5,71
2002	4e kwartaal	5,47
2003	1e kwartaal	5,34
2003	2e kwartaal	5,20
2003	3e kwartaal	5,12
2003	4e kwartaal	4,98
2004	1e kwartaal	5,04
2004	2e kwartaal	4,92
2004	3e kwartaal	4,69
2004	4e kwartaal	4,94
2005	1e kwartaal	4,80
2005	2e kwartaal	4,63
2005	3e kwartaal	4,61
2005	4e kwartaal	4,48
2006	1e kwartaal	4,65
2006	2e kwartaal	4,34
2006	3e kwartaal	4,52
2006	4e kwartaal	4,45
2007	1e kwartaal	4,50
2007	2e kwartaal	4,46
2007	3e kwartaal	4,63
2007	4e kwartaal	4,92
2008	1e kwartaal	4,92
2008	2e kwartaal	4,80
2008	3e kwartaal	4,73
2008	4e kwartaal	4,63
2009	1e kwartaal	3,88
2009	2e kwartaal	3,70
2009	3e kwartaal	3,81
2009	4e kwartaal	3,50
2010	1e kwartaal	3,55
2010	2e kwartaal	3,46
2010	3e kwartaal	3,31
2010	4e kwartaal	3,11
2011	1e kwartaal	3,07
2011	2e kwartaal	3,21
2011	3e kwartaal	3,19
2011	4e kwartaal	3,45
2012	1e kwartaal	3,00
2012	2e kwartaal	2,99
2012	3e kwartaal	2,87
2012	4e kwartaal	3,08
2013	1e kwartaal	2,73
2013	2e kwartaal	2,68
2013	3e kwartaal	2,64
2013	4e kwartaal	2,59
2014	1e kwartaal	2,58
2014	2e kwartaal	2,57
2014	3e kwartaal	2,42
2014	4e kwartaal	2,46
2015	1e kwartaal	2,33
2015	2e kwartaal	2,32
2015	3e kwartaal	2,29
2015	4e kwartaal	2,28
2016	1e kwartaal	2,28
2016	2e kwartaal	2,23
2016	3e kwartaal	2,14
2016	4e kwartaal	2,12
2017	1e kwartaal	2,07
2017	2e kwartaal	2,10
2017	3e kwartaal	2,05
2017	4e kwartaal	2,02
2018	1e kwartaal	1,95
2018	2e kwartaal	2,02
2018	3e kwartaal	1,93
2018	4e kwartaal	2,00
2019	1e kwartaal	1,89
2019	2e kwartaal	1,95
2019	3e kwartaal	1,76
2019	4e kwartaal	1,92
2020	1e kwartaal	1,73
2020	2e kwartaal	1,65
2020	3e kwartaal	1,49

4.1 Rentelasten als percentage van de overheidsschuld

Jaar	Kwartaal	Rentepercentage (% overheidsschuld)
2000	1e kwartaal	6,27
2000	2e kwartaal	6,16
2000	3e kwartaal	6,28
2000	4e kwartaal	6,40
2001	1e kwartaal	6,13
2001	2e kwartaal	5,96
2001	3e kwartaal	5,91
2001	4e kwartaal	6,01
2002	1e kwartaal	5,42
2002	2e kwartaal	5,73
2002	3e kwartaal	5,71
2002	4e kwartaal	5,47
2003	1e kwartaal	5,34
2003	2e kwartaal	5,20
2003	3e kwartaal	5,12
2003	4e kwartaal	4,98
2004	1e kwartaal	5,04
2004	2e kwartaal	4,92
2004	3e kwartaal	4,69
2004	4e kwartaal	4,94
2005	1e kwartaal	4,80
2005	2e kwartaal	4,63
2005	3e kwartaal	4,61
2005	4e kwartaal	4,48
2006	1e kwartaal	4,65
2006	2e kwartaal	4,34
2006	3e kwartaal	4,52
2006	4e kwartaal	4,45
2007	1e kwartaal	4,50
2007	2e kwartaal	4,46
2007	3e kwartaal	4,63
2007	4e kwartaal	4,92
2008	1e kwartaal	4,92
2008	2e kwartaal	4,80
2008	3e kwartaal	4,73
2008	4e kwartaal	4,63
2009	1e kwartaal	3,88
2009	2e kwartaal	3,70
2009	3e kwartaal	3,81
2009	4e kwartaal	3,50
2010	1e kwartaal	3,55
2010	2e kwartaal	3,46
2010	3e kwartaal	3,31
2010	4e kwartaal	3,11
2011	1e kwartaal	3,07
2011	2e kwartaal	3,21
2011	3e kwartaal	3,19
2011	4e kwartaal	3,45
2012	1e kwartaal	3,00
2012	2e kwartaal	2,99
2012	3e kwartaal	2,87
2012	4e kwartaal	3,08
2013	1e kwartaal	2,73
2013	2e kwartaal	2,68
2013	3e kwartaal	2,64
2013	4e kwartaal	2,59
2014	1e kwartaal	2,58
2014	2e kwartaal	2,57
2014	3e kwartaal	2,42
2014	4e kwartaal	2,46
2015	1e kwartaal	2,33
2015	2e kwartaal	2,32
2015	3e kwartaal	2,29
2015	4e kwartaal	2,28
2016	1e kwartaal	2,28
2016	2e kwartaal	2,23
2016	3e kwartaal	2,14
2016	4e kwartaal	2,12
2017	1e kwartaal	2,07
2017	2e kwartaal	2,10
2017	3e kwartaal	2,05
2017	4e kwartaal	2,02
2018	1e kwartaal	1,95
2018	2e kwartaal	2,02
2018	3e kwartaal	1,93
2018	4e kwartaal	2,00
2019	1e kwartaal	1,89
2019	2e kwartaal	1,95
2019	3e kwartaal	1,76
2019	4e kwartaal	1,92
2020	1e kwartaal	1,73
2020	2e kwartaal	1,65
2020	3e kwartaal	1,49

De lage rente wordt onder andere veroorzaakt door het beleid van de Europese Centrale Bank (ECB). Het handhaven van prijsstabiliteit in het eurogebied is het hoofddoel van de ECB. Aangezien de inflatie al enige tijd lager is dan de nagestreefde 2,0 procent, rekent de ECB een lage rente (momenteel -0,5 procent) voor de tegoeden die banken bij de centrale bank aanhouden.

In principe heeft het rentebeleid van de ECB een drukkend effect op de rentelasten van alle Eurolanden. Er zijn echter wel verschillen in kredietwaardigheid tussen de verschillende Eurolanden die leiden tot verschillen in relatieve rentelasten. Nederland heeft op dit moment bij de kredietbeoordelaars S&P, Moody’s en Fitch de hoogst mogelijke kredietrating (respectievelijk AAA, Aaa en AAA). Door de lage rente en haar grote kredietwaardigheid kan de Nederlandse overheid tegen zeer lage tarieven op de kapitaalmarkt geld lenen.

In Figuur 4.2 is voor de Eurolanden ⁴⁾ de schuldquote, de overheidsschuld als percentage van het bbp, halverwege dit jaar afgezet tegen de op dat moment geldende rente op staatsobligaties met een looptijd van tien jaar. Hoewel dit niet de enige factor is, blijkt uit de bovenstaande figuur dat landen met een relatief hoge overheidsschuld ook tegen een hoger rentepercentage lenen. Een hogere schuld leidt immers tot hogere risico’s voor geldgevers. Ten opzichte van andere landen heeft Nederland een relatief lage overheidsschuld. Op dit moment is de Nederlandse overheid in staat om nieuwe leningen te financieren tegen negatieve rentes.

De tienjaarsrente op staatsobligaties geeft geen volledig beeld van de rentelasten van de overheid. Ten eerste geeft de overheid ook staatsobligaties uit met andere looptijden dan tien jaar waar andere rentepercentages voor gelden. Ten tweede worden de rentelasten van overheden naast de rente op obligaties ook bepaald door de rentes op leningen en deposito’s. Ten derde bepalen de rentepercentages van schulden die in het verleden zijn aangegaan ook voor een groot deel de huidige lasten. Ten slotte geldt de weergegeven tienjaarsrente slechts voor het Rijk en niet voor andere instellingen die tot de overheid gerekend worden.

Download CSVToon tabel

4.3 Index rente en schuld (1e kwartaal, 2000 = 100)

Jaar	Kwartaal	Reële schuld (%)	Reële rente (%)	Rentepercentage (%)
2000	1e kwartaal	100,0	100,0	100,0
2000	2e kwartaal	96,4	98,1	101,7
2000	3e kwartaal	95,1	97,0	101,9
2000	4e kwartaal	91,3	97,1	106,3
2001	1e kwartaal	89,5	88,9	99,2
2001	2e kwartaal	92,6	88,0	95,0
2001	3e kwartaal	90,1	87,0	96,6
2001	4e kwartaal	88,8	87,5	98,6
2002	1e kwartaal	88,6	77,2	87,2
2002	2e kwartaal	89,6	82,9	92,5
2002	3e kwartaal	88,2	81,9	92,9
2002	4e kwartaal	88,7	78,9	89,0
2003	1e kwartaal	89,7	76,6	85,5
2003	2e kwartaal	89,7	75,8	84,6
2003	3e kwartaal	90,6	74,3	82,1
2003	4e kwartaal	91,5	73,9	80,9
2004	1e kwartaal	92,6	74,6	80,7
2004	2e kwartaal	94,1	74,5	79,3
2004	3e kwartaal	94,6	71,3	75,5
2004	4e kwartaal	93,9	75,9	80,9
2005	1e kwartaal	92,6	71,8	77,7
2005	2e kwartaal	97,9	71,5	73,2
2005	3e kwartaal	94,6	71,4	75,6
2005	4e kwartaal	94,9	69,0	72,9
2006	1e kwartaal	94,4	70,9	75,3
2006	2e kwartaal	94,4	66,3	70,4
2006	3e kwartaal	92,8	68,2	73,7
2006	4e kwartaal	90,5	66,3	73,4
2007	1e kwartaal	90,7	65,5	72,4
2007	2e kwartaal	92,3	66,1	71,8
2007	3e kwartaal	91,2	68,8	75,6
2007	4e kwartaal	89,5	72,1	80,7
2008	1e kwartaal	90,7	71,1	78,5
2008	2e kwartaal	91,2	70,6	77,5
2008	3e kwartaal	92,3	70,1	76,0
2008	4e kwartaal	116,7	78,9	67,7
2009	1e kwartaal	119,7	73,6	61,6
2009	2e kwartaal	116,7	71,0	61,0
2009	3e kwartaal	116,8	72,3	62,0
2009	4e kwartaal	115,7	66,2	57,3
2010	1e kwartaal	115,0	65,7	57,2
2010	2e kwartaal	119,4	65,8	55,2
2010	3e kwartaal	119,4	63,8	53,5
2010	4e kwartaal	121,2	60,7	50,1
2011	1e kwartaal	120,3	59,6	49,5
2011	2e kwartaal	122,7	63,2	51,4
2011	3e kwartaal	123,2	63,4	51,3
2011	4e kwartaal	125,3	69,8	55,5
2012	1e kwartaal	124,8	60,3	48,2
2012	2e kwartaal	128,2	61,5	47,8
2012	3e kwartaal	128,5	59,4	46,1
2012	4e kwartaal	131,3	64,8	49,2
2013	1e kwartaal	129,8	57,2	43,9
2013	2e kwartaal	133,7	57,4	42,8
2013	3e kwartaal	132,4	56,7	42,7
2013	4e kwartaal	133,5	56,1	41,9
2014	1e kwartaal	131,6	55,2	41,8
2014	2e kwartaal	134,9	55,6	41,1
2014	3e kwartaal	133,5	52,6	39,3
2014	4e kwartaal	135,1	54,0	39,9
2015	1e kwartaal	136,7	51,2	37,4
2015	2e kwartaal	132,8	50,6	38,1
2015	3e kwartaal	131,9	49,2	37,3
2015	4e kwartaal	131,3	49,0	37,3
2016	1e kwartaal	130,7	48,4	37,0
2016	2e kwartaal	129,5	47,2	36,4
2016	3e kwartaal	126,5	44,4	35,0
2016	4e kwartaal	127,8	43,9	34,3
2017	1e kwartaal	123,6	42,2	34,1
2017	2e kwartaal	123,3	42,2	34,2
2017	3e kwartaal	119,9	40,4	33,7
2017	4e kwartaal	121,0	39,6	32,7
2018	1e kwartaal	118,1	37,8	32,0
2018	2e kwartaal	116,3	38,4	33,0
2018	3e kwartaal	114,4	36,1	31,5
2018	4e kwartaal	114,6	37,2	32,4
2019	1e kwartaal	111,0	34,4	31,0
2019	2e kwartaal	112,0	35,2	31,5
2019	3e kwartaal	108,7	31,5	29,0
2019	4e kwartaal	108,5	33,8	31,2
2020	1e kwartaal	110,8	30,8	27,9
2020	2e kwartaal	120,6	30,9	25,7
2020	3e kwartaal	120,1	29,0	24,2

4.3 Index rente en schuld (1e kwartaal, 2000 = 100)

Jaar	Kwartaal	Reële schuld (%)	Reële rente (%)	Rentepercentage (%)
2000	1e kwartaal	100,0	100,0	100,0
2000	2e kwartaal	96,4	98,1	101,7
2000	3e kwartaal	95,1	97,0	101,9
2000	4e kwartaal	91,3	97,1	106,3
2001	1e kwartaal	89,5	88,9	99,2
2001	2e kwartaal	92,6	88,0	95,0
2001	3e kwartaal	90,1	87,0	96,6
2001	4e kwartaal	88,8	87,5	98,6
2002	1e kwartaal	88,6	77,2	87,2
2002	2e kwartaal	89,6	82,9	92,5
2002	3e kwartaal	88,2	81,9	92,9
2002	4e kwartaal	88,7	78,9	89,0
2003	1e kwartaal	89,7	76,6	85,5
2003	2e kwartaal	89,7	75,8	84,6
2003	3e kwartaal	90,6	74,3	82,1
2003	4e kwartaal	91,5	73,9	80,9
2004	1e kwartaal	92,6	74,6	80,7
2004	2e kwartaal	94,1	74,5	79,3
2004	3e kwartaal	94,6	71,3	75,5
2004	4e kwartaal	93,9	75,9	80,9
2005	1e kwartaal	92,6	71,8	77,7
2005	2e kwartaal	97,9	71,5	73,2
2005	3e kwartaal	94,6	71,4	75,6
2005	4e kwartaal	94,9	69,0	72,9
2006	1e kwartaal	94,4	70,9	75,3
2006	2e kwartaal	94,4	66,3	70,4
2006	3e kwartaal	92,8	68,2	73,7
2006	4e kwartaal	90,5	66,3	73,4
2007	1e kwartaal	90,7	65,5	72,4
2007	2e kwartaal	92,3	66,1	71,8
2007	3e kwartaal	91,2	68,8	75,6
2007	4e kwartaal	89,5	72,1	80,7
2008	1e kwartaal	90,7	71,1	78,5
2008	2e kwartaal	91,2	70,6	77,5
2008	3e kwartaal	92,3	70,1	76,0
2008	4e kwartaal	116,7	78,9	67,7
2009	1e kwartaal	119,7	73,6	61,6
2009	2e kwartaal	116,7	71,0	61,0
2009	3e kwartaal	116,8	72,3	62,0
2009	4e kwartaal	115,7	66,2	57,3
2010	1e kwartaal	115,0	65,7	57,2
2010	2e kwartaal	119,4	65,8	55,2
2010	3e kwartaal	119,4	63,8	53,5
2010	4e kwartaal	121,2	60,7	50,1
2011	1e kwartaal	120,3	59,6	49,5
2011	2e kwartaal	122,7	63,2	51,4
2011	3e kwartaal	123,2	63,4	51,3
2011	4e kwartaal	125,3	69,8	55,5
2012	1e kwartaal	124,8	60,3	48,2
2012	2e kwartaal	128,2	61,5	47,8
2012	3e kwartaal	128,5	59,4	46,1
2012	4e kwartaal	131,3	64,8	49,2
2013	1e kwartaal	129,8	57,2	43,9
2013	2e kwartaal	133,7	57,4	42,8
2013	3e kwartaal	132,4	56,7	42,7
2013	4e kwartaal	133,5	56,1	41,9
2014	1e kwartaal	131,6	55,2	41,8
2014	2e kwartaal	134,9	55,6	41,1
2014	3e kwartaal	133,5	52,6	39,3
2014	4e kwartaal	135,1	54,0	39,9
2015	1e kwartaal	136,7	51,2	37,4
2015	2e kwartaal	132,8	50,6	38,1
2015	3e kwartaal	131,9	49,2	37,3
2015	4e kwartaal	131,3	49,0	37,3
2016	1e kwartaal	130,7	48,4	37,0
2016	2e kwartaal	129,5	47,2	36,4
2016	3e kwartaal	126,5	44,4	35,0
2016	4e kwartaal	127,8	43,9	34,3
2017	1e kwartaal	123,6	42,2	34,1
2017	2e kwartaal	123,3	42,2	34,2
2017	3e kwartaal	119,9	40,4	33,7
2017	4e kwartaal	121,0	39,6	32,7
2018	1e kwartaal	118,1	37,8	32,0
2018	2e kwartaal	116,3	38,4	33,0
2018	3e kwartaal	114,4	36,1	31,5
2018	4e kwartaal	114,6	37,2	32,4
2019	1e kwartaal	111,0	34,4	31,0
2019	2e kwartaal	112,0	35,2	31,5
2019	3e kwartaal	108,7	31,5	29,0
2019	4e kwartaal	108,5	33,8	31,2
2020	1e kwartaal	110,8	30,8	27,9
2020	2e kwartaal	120,6	30,9	25,7
2020	3e kwartaal	120,1	29,0	24,2

Kijkend naar de ontwikkeling van de financieringskosten in de afgelopen jaren valt op dat de Nederlandse overheid in staat is geweest een per saldo stijgende schuld te financieren tegen dalende rentekosten. De effectieve rente (nominale rentebetalingen gedeeld door de nominale schuld) op de overheidsschuld is gedurende deze eeuw met 4,8 procentpunt gedaald, van 6,3 naar 1,5 procent. Uiteraard heeft de daling van de schuld in de periode 2015-2019 de rentelasten extra gedrukt. De aanzienlijke stijging van de schuld in 2020 heeft nauwelijks consequenties voor de omvang van rentebetalingen die 1,9 miljard bedroegen in het vierde kwartaal van 2019 en 1,6 miljard euro in het derde kwartaal van 2020. Dit is ook niet verwonderlijk als nieuwe leningen kunnen worden gefinancierd tegen negatieve rentes.

⁴⁾ Estland is niet meegenomen in deze vergelijking omdat er geen data beschikbaar zijn over het 10 jaar obligatierendement per 30 juni 2020.