5. Aanbevelingen en mogelijk vervolgonderzoek
5.1 Nederlandse toeristen in het buitenland en buitenlandse toeristen in Nederland
In dit onderzoek is alleen gekeken naar economische activiteiten die gerelateerd zijn aan toerisme in Nederland en de milieu-impact daarvan. Hierbij is geen onderscheid gemaakt tussen toeristen uit Nederland of toeristen uit het buitenland. Ook is er geen onderscheid gemaakt tussen zakelijk en niet-zakelijk toerisme. Het is onbekend of afzonderlijke groepen toeristen hetzelfde patroon laten zien of dat er juist verschillen zijn.
De impact van Nederlandse toeristen in het buitenland is niet in beeld gebracht in deze studie. Zowel de economische als de milieu-impact van Nederlandse toeristen in het buitenland is een belangrijk aspect om mee te nemen in het totaalplaatje van economie en milieu gerelateerd aan toerisme.
Een haalbaarheidsstudie kan worden uitgevoerd naar welke data er beschikbaar is om verdere verfijning en uitbreiding aan te brengen.
5.2 Milieuvoetafdruk toerisme
De scope van het huidige onderzoek is de toerismesector in Nederland en diens directe milieu-impact. Elke economische activiteit heeft ook van indirecte effecten. Het zou interessant zijn om ook deze indirecte effecten te bepalen zodat de milieuvoetafdruk van toerisme in beeld gebracht wordt. Een eerste stap hierin zou een onderzoek naar de broeikasgassen die in de productieketen worden uitgestoten ten behoeve van de toerisme-industrie in Nederland. Denk bijvoorbeeld aan de uitstoot die vrijkomt bij het maken van een vliegtuig. Bij het bepalen van de voetafdruk kan gebruik worden gemaakt van onderzoeken die al eerder door het CBS uitgevoerd zijn10).
5.3 Toerisme en brede welvaart
Toerisme raakt aan meer dan economie en milieudruk. Toerisme heeft ook invloed op de socio-culturele omstandigheden. Om alle factoren bij elkaar te nemen kan worden gekeken naar de rol die toerisme speelt voor de brede welvaart en/of de SDG’s. Vragen die dan beantwoord kunnen worden zijn onder andere: Wie profiteert er van toerisme en wie heeft er last van? Voor welke aspecten van toerisme geldt dit en zijn er synergiën of afruilen te zien tussen de verschillende indicatoren van de brede welvaart/SDG’s? De SDG’s bieden een raamwerk om duurzaam toerisme op een consistente wijze in kaart te brengen zodat de cijfers vergelijkbaar zijn tussen landen.
5.4 Regionale impact van toerisme
Toerisme in verschillende Nederlandse regio’s kan verschillend van aard zijn en dus ook andere economische sectoren en milieuaspecten raken. In een haalbaarheidsstudie zou onderzocht kunnen worden in hoeverre een regionale uitsplitsing mogelijk is.
5.5 Consumptie gerelateerde uitstoot door toeristen
In dit onderzoek is niet gekeken naar de consumptie-gerelateerde uitstoot, dus uitstoot die niet te herleiden is tot een specifieke economische activiteit. In de internationale definitie van Measuring the Sustainability of Tourism wordt dit wel gedaan. Er worden hier bijvoorbeeld de directe uitstoot van autogebruik door toeristen genoemd.. In het geval van geschikte data voor deze toepassing, kan het totale beeld van toerisme beter in beeld worden gebracht.