Hoofdstuk 1 Inleiding

Artificiële Intelligentie (AI) verwijst naar machinale systemen die, voor specifieke doelstellingen, uit ontvangen input afleiden hoe output te genereren. AI is een systeemtechnologie, te vergelijken met elektriciteit en de verbrandingsmotor. De afgelopen jaren is AI als fenomeen sterker onder de aandacht gekomen bij beleidsmakers. Een nieuwe, impactvolle technologie als AI vraagt om een systematische en structurele monitoring. Dit rapport is een volgende stap in de ontwikkeling van een landelijke AI-monitor. Het doet verslag van methodeontwikkeling richting nieuwe statistieken, maar geeft ook al (voorlopige) cijfers. Inhoudelijk richt het rapport zich op bedrijven die AI produceren, bedrijven die AI gebruiken, AI-opleidingen inclusief de overgang naar de arbeidsmarkt, en de vraag naar arbeidskrachten met AI-vaardigheden. Het onderzoek is uitgevoerd in opdracht van TNO en draagt ook bij aan de monitoring van het AiNed-programma.

Hoofdstuk 2 AI-gebruik door bedrijven

• In de CBS-enquête ICT-gebruik bedrijven wordt het gebruik van zeven AI-technologieën onder bedrijven in de bedrijfstakken C t/m N en Q met 10 of meer werkzame personen uitgevraagd. Deze technologieën zijn machine learning, service robots of autonome voertuigen, robot-ondersteunende procesautomatisering, spraakherkenning, afbeeldingherkenning, text mining en natural language generation.
• In 2024 gebruikte 23 procent van de bedrijven met 10 of meer werkzame personen één of meer van de genoemde zeven AI-technologieën. Dit was een toename van bijna 8 procentpunt ten opzichte van 2023.
• Bedrijven die AI-technologie gebruikten waren in 2024 goed voor meer dan de helft (51 procent) van de totale omzet van Nederlandse bedrijven.
• Door bedrijven die AI-technologie gebruikten werd deze in 2024 het vaakst ingezet voor marketing en verkoop (36 procent) en administratieve processen of bestuurstaken (30 procent).
• Direct gebruik van commerciële software is de meest voorkomende manier waarop bedrijven AI-technologie verkregen in 2024.
• Voor bedrijven die het gebruik van AI-technologie in 2024 hebben overwogen en toch besloten er geen gebruik van te maken was ‘gebrek aan ervaring’ veruit de belangrijkste reden (75 procent).

Hoofdstuk 3 AI-producerende bedrijven

• Om de populatie van AI-producerende bedrijven in Nederland in kaart te brengen is een methode op basis van machine learning ontwikkeld waarmee AI-bedrijven van niet-AI-bedrijven kunnen worden onderscheiden op basis van de tekst op hun websites.
• Een AI-systeem werd gedefinieerd overeenkomstig de definitie door de OESO. Een AI-bedrijf werd gedefinieerd als ‘een bedrijf dat de productie van AI-systemen als hoofdactiviteit heeft’.
• Toepassing van de methode resulteerde in een set van 450 websites behorende bij 402 AI-bedrijven met een vestiging in Nederland die actief waren in 2024.
• Van de geïdentificeerde AI-bedrijven behoorde 97 procent in 2024 tot het midden- en kleinbedrijf, gedefinieerd als bedrijven met minder dan 250 werkzame personen.
• De meeste AI-bedrijven behoorden tot de bedrijfstak J Informatie en communicatie (63 procent).
• In de meeste gevallen was een AI-bedrijf een besloten vennootschap (83 procent).
• Het grootste deel van de AI-bedrijven was gevestigd in Noord-Holland (32 procent) en Zuid-Holland (24 procent). 5 procent van de bedrijven hoorde bij een buitenlands moederbedrijf.
• In 2023 had het grootste deel van de AI-bedrijven (43 procent) een omzet tussen de 100 duizend en de 1 miljoen euro. Vergeleken met andere bedrijven in Nederland hadden AI-bedrijven vaker een hogere omzet.
• Van de AI-bedrijven met ten minste één werkzame persoon had het grootste deel (85 procent) in 2022 een opbrengst van minder dan 5 miljoen euro. Een klein deel (5 procent) had een opbrengst van meer dan 50 miljoen euro. Het resterende deel (10 procent) had een opbrengst tussen de 5 en 50 miljoen euro.
• Het grootste deel van de AI-bedrijven met ten minste één werkzame persoon (81 procent) had in 2022 minder dan 5 miljoen euro lasten. Ongeveer 7 procent had meer dan 25 miljoen euro lasten. Het resterende deel (13 procent) had lasten tussen de 5 en de 25 miljoen euro.
• Omdat de methode nog in ontwikkeling is hebben deze cijfers over AI-bedrijven een voorlopig karakter.

Hoofdstuk 4 AI-onderwijs

• Statistische informatie over AI-onderwijs (ingeschreven studenten en gediplomeerden) is ontsloten door in de binnen het CBS beschikbare gegevens over onderwijs opleidingen af te bakenen waarvan AI de kern is (AI-smal), en opleidingen waar AI minimaal deel van uitmaakt, maar niet de kern hoeft te zijn (AI-breed, inclusief AI-smal).
• De ingeschrevenen in AI-smal waren een zeer klein deel (4-7 procent) van het totaal aantal AI-studenten (AI-breed).
• Het aantal ingeschreven studenten in AI-breed nam in de periode 2018/’19 tot en met 2022/23’ toe met 23 procent. Het aantal studenten in AI-smal verdubbelde van 2018’19 tot 2023/’24.
• AI-breed had in totaal bijna 104 duizend ingeschreven studenten in studiejaar 2023/’24.
• Binnen AI-breed waren de opleidingen in de richting ‘informatietechnologie algemeen’ in 2023/’24 het grootst (34 duizend studenten), gevolgd door opleidingen in de richting ‘marketing, commerciële economie’ (21 duizend studenten).
• Binnen AI-breed lag het aandeel vrouwen in de onderzochte periode rond de 22 procent. Het merendeel van de studenten was ingeschreven voor een bachelor- of masteropleiding.
• In het hoger onderwijs stonden in studiejaar 2023/’24 128 duizend internationale studenten ingeschreven, binnen AI-breed waren dat er 18 duizend en binnen AI-smal 2500.
• Keuzes rond de afbakening van AI-onderwijs hebben grote invloed op de cijfers. Omdat de afbakening van AI-opleidingen nog in ontwikkeling is hebben deze cijfers over AI-opleidingen een voorlopig karakter.

Hoofdstuk 5 Doorstroom AI-onderwijs naar arbeidsmarkt

• Voor studenten die het onderwijs verlaten na het volgen van een AI-opleiding (AI maakt minimaal deel uit van de opleiding, maar hoeft niet de kern te zijn) is nagegaan hoe het hen in de jaren erna vergaat.
• De jaarlijkse uitstroom uit AI-opleidingen uit studiejaren 2018/’19 t/m 2022/’23 lag tussen ruim 15 duizend (studiejaar 2019/’20) en bijna 22 duizend (studiejaar 2022/’23) studenten.
• Ongeveer twee derde (67 procent) van de studenten uit AI-opleidingen vertrok uit het AI-onderwijs met een AI-diploma. Voor AI-smal (AI is de kern van de opleiding) was dit 73 procent.
• Vrouwen stroomden vaker uit met een AI-diploma uit AI-opleidingen (77 procent) dan mannen (63 procent).
• De meesten van de bijna 16 duizend uitstromers uit AI-opleidingen in het studiejaar 2018/’19 (met en zonder diploma) werden direct werknemer. Werken als zelfstandige of het ontvangen van een uitkering kwam nauwelijks voor, en dat bleef zo in de eerste vier jaren na uitstroom.
• Studenten die met een diploma uitstromen uit AI-opleidingen werkten het vaakst in de bedrijfstakken Informatie en communicatie, Specialistische zakelijke diensten en Handel. Uitstromers zonder behaald diploma van AI-opleidingen waren vooral werkzaam in de bedrijfstakken Handel (vooral bij supermarkten) en Verhuur en overige zakelijke diensten (vooral bij uitzendbureaus).
• Van de internationale studenten uit AI-opleidingen werd 26 tot 29 procent werknemer in Nederland, maar het grootste deel vertrok uit Nederland.
• Het grootste deel van de werknemers die vier jaar eerder uitstroomden uit het AI-opleidingen werkten 35 uur of meer.
• Keuzes rond de afbakening van AI-onderwijs hebben grote invloed op de cijfers. Omdat de afbakening van AI-opleidingen nog in ontwikkeling is hebben deze cijfers over uitstroom uit AI-opleidingen een voorlopig karakter.

Hoofdstuk 6 Vraag naar arbeidskrachten met AI-vaardigheden

• Om zicht te krijgen op de vraag naar arbeidskrachten met AI-vaardigheden is de effectiviteit en haalbaarheid onderzocht van een methode die, op basis van vacatureteksten en modellering, AI-vacatures onderscheidt van niet-AI-vacatures.
• Een AI-vacature werd gedefinieerd als ‘Een vacature voor een baan waarbij het gebruik of de productie van AI-systemen (volgens de OESO-definitie) centraal staat. Hierbij is vereist dat de baan, zoals omschreven in de vacaturetekst, alleen kan worden uitgevoerd door een persoon met (diepgaande) kennis van AI-systemen’.
• Er werden diverse modellen gefit op een handmatig gelabelde set van AI-vacatures en niet-AI-vacatures. Het best presterende model was een machine learning model met tf-idf encoding.
• Dit model werd toegepast op een dataset met 7,5 miljoen online vacatures, wat resulteerde in een set van 8725 AI-baanadvertenties in de periode 2018-2024.
• Gedurende de periode 2018 tot 2022 is een stijging van het aantal AI-vacatures te zien met een piek aan het begin van 2022. Hierna daalt het aantal, waarna het blijft schommelen rond een waarde van 430 per kwartaal.
• Het totaal aantal AI-vacatures vanaf het eerste kwartaal van 2018 tot het tweede kwartaal van 2024 was het grootst in Noord-Holland (2770), Zuid-Holland (1435) en Noord-Brabant (1205).
• De vijf meest voorkomende beroepsgroepen die horen bij de AI-vacatures zijn: Systeemanalisten, Vakspecialisten op statistisch en wiskundig gebied e.d., Softwareontwikkelaars, Professoren en andere onderwijsgevenden in het hoger onderwijs en Leidinggevende functies op het gebied van informatie- en communicatietechnologie.
• De meest voorkomende bedrijfstakken van de bedrijven met AI-vacatures zijn Onderwijs, Informatie en communicatie, Specialistische zakelijke diensten, Handel en Industrie.
• De 10 organisaties met de meeste AI-vacatures op hun naam hebben gezamenlijk 2000 AI-vacatures uitgestuurd in de onderzochte periode. Van deze top 10 organisaties zijn zeven een Nederlandse universiteit.
• Omdat de methode nog in ontwikkeling is hebben deze cijfers over AI-vacatures een voorlopig karakter.