Dierlijke mest en mineralen 2023

4. Rekenmethodiek staldieren

De stikstof- en fosfaatexcretie van varkens was in 2023 lager dan in 2022 door een daling van het aantal vleesvarkens en zeugen en lagere excretiefactoren per vleesvarken.

4.1 Krachtvoer

Het voer voor staldieren kan bestaan uit mengvoer, enkelvoudige krachtvoergrondstoffen en, voor sommige diercategorieën, vochtrijk krachtvoer. In de toegepaste kengetallen van het voerverbruik van staldieren wordt het verbruik uitgedrukt als verbruik van droog voer met een drogestofgehalte van 87 procent. Voor de voersamenstelling wordt gebruikgemaakt van de afzet van mengvoer en enkelvoudig voer die voerleveranciers jaarlijks moeten rapporteren aan de Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO). In de geregistreerde voerleveringen zijn echter ook leveringen van vochtrijk voer opgenomen. Het drogestofgehalte van deze voeders kan niet uit de voerleveringen worden afgeleid maar ligt voor de meest verbruikte soorten tussen 10 en 30 procent. Door het ontbreken van informatie over het drogestofgehalte is het niet mogelijk om de samenstelling van leveringen van vochtrijk voer om te rekenen naar de samenstelling van droog voer zoals die in kengetallen over het voerverbruik worden toegepast. Leveringen van vochtrijk voer zijn daarom uit de RVO-bestanden verwijderd om de gemiddelde stikstof- en fosforgehalten van droog voer te kunnen berekenen. Het stikstofgehalte van het geleverde voer is hierbij gebruikt als indicatie van de levering van vochtrijk voer. Het verbruik en de samenstelling van vochtrijk voer bestemd voor varkens is afkomstig van de Circular Feed Association (CFA).

Bij pluimvee spelen vochtrijke voeders geen rol. Hierdoor is het mogelijk een gemiddelde samenstelling van het verstrekte voer te berekenen op basis van de geregistreerde leveringen van mengvoer en enkelvoudig voer. Een uitzondering hierop vormen de vleeskuikens vanwege het aandeel enkelvoudige tarwe in het rantsoen. Het aandeel enkelvoudige tarwe is in het Bedrijveninformatienet (BIN) van Wageningen Economic Research hoger dan in geregistreerde voerleveringen van RVO. De leveringen van akkerbouwer naar veehouder en het verbruik van tarwe van het eigen bedrijf zitten namelijk niet in de geregistreerde voerleveringen maar wel in het BIN. Om die reden is voor vleeskuikens uit de RVO-gegevens alleen de samenstelling van mengvoer berekend. Het stikstofgehalte van het geleverde voer is hierbij gebruikt als indicatie van de levering van enkelvoudige tarwe. Het verbruik van tarwe is gebaseerd op gegevens van Wageningen Economic Research. Van het kaliumgehalte in varkens- en pluimveemengvoer is geen jaarlijkse informatie beschikbaar. De samenstelling van het voer voor staldieren is weergegeven in Tabel 4.1.1.

4.1.1 Samenstelling van staldiervoeders (g/kg)
Stikstof (N)Stikstof (N)Fosfor (P)Fosfor (P)Kalium (K)Kalium (K)
202220232022202320222023
VarkensvoerOpfokzeugen en -beren1)24,323,85,15,19,19,1
VarkensvoerZeugen, inclusief biggen tot spenen1)22,021,85,15,29,09,2
VarkensvoerGespeende biggen1)26,826,64,64,68,98,9
VarkensvoerBeren1)22,622,15,15,38,98,9
VarkensvoerVleesvarkens1)23,923,54,34,39,39,2
PluimveevoerVleeskuikenvoer2)28,729,43,94,17,17,3
PluimveevoerOpfokvoer voor vleeskuikenouderdieren24,624,35,25,17,07,0
PluimveevoerFoktoomvoer voor vleeskuikenouderdieren22,422,24,34,36,76,7
PluimveevoerOpfokvoer voor legrassen26,826,95,35,37,37,3
PluimveevoerLegvoer25,925,84,74,77,07,0
PluimveevoerEendenvoer25,325,44,84,88,18,1
PluimveevoerKalkoenenvoer28,729,34,84,97,47,4
KonijnenvoerKonijnenvoer23,525,15,05,215,015,0
1) Inclusief vochtrijk krachtvoer en enkelvoudig vervoederde grondstoffen.
2) Inclusief enkelvoudig vervoederde tarwe.

4.2 Dierlijke productie

De vastlegging van mineralen in dierlijke producten is afhankelijk van het productieniveau van vlees en eieren en van de mineralengehalten van die producten. De mineralengehalten van dierlijke producten worden jaarlijks afgestemd op de forfaitaire waarden in de Uitvoeringsregeling Meststoffenwet. Nieuwe gegevens over het levend gewicht van staldieren en de gehalten aan stikstof en fosfor van het levend gewicht komen incidenteel beschikbaar. De samenstelling van dierlijke producten is weergegeven Tabel 4.2.1.

4.2.1 Gewicht en samenstelling van staldieren en van dierlijke producten in 2023
Gewicht (Gew) (kg)Stikstof (N) (g/kg)Fosfor (P) (g/kg)Kalium (K) (g/kg)Bron [Gew] [N] [P] [K]
VarkensDoodgeboren big1,318,76,151,81[1] [2] [2] [2]
VarkensUitval biggen2,823,15,362,64[2] [2] [2] [2]
VarkensBig op speenleeftijd7,524,45,332,64[11] [2] [2] [2]
VarkensBig bij afleveren25,424,85,322,42[3] [2] [2] [2]
VarkensVleesvarken12425,05,362,28[3] [2] [2] [2]
VarkensOpfokzeug14024,95,782,25[4] [2] [5] [2]
VarkensFokzeug23025,05,352,08[6] [7] [7] [2]
VarkensFokbeer - begingewicht15024,95,782,25[4] [2] [5] [2]
VarkensFokbeer - eindgewicht30025,05,352,04[4] [7] [7] [2]
KippenEendagskuiken - legsector0,04225,82,532,00[8] [9] [9] [10]
KippenEendagskuiken - vleessector0,04225,82,532,40[8] [9] [9] [10]
KippenWitte leghen - ca. 18 weken1,20028,05,501,91[8] [10] [7] [10]
KippenWitte leghen - eindgewicht 1,60028,05,601,85[6] [10] [7] [10]
KippenMiddelzware leghen - ca. 18 weken1,40028,05,501,65[8] [10] [7] [10]
KippenMiddelzware leghen - eindgewicht1,70028,05,601,85[6] [10] [7] [10]
KippenMoederdier van reguliere vleesrassen - ca. 20 weken2,37033,44,932,50[16] [12] [12] [12]
KippenMoederdier van trager groeiende vleesrassen - ca. 20 weken1,60033,44,932,50[16] [12] [12] [12]
KippenMoederdier van reguliere vleesrassen - eindgewicht3,90028,45,412,20[6] [12] [12] [12]
KippenMoederdier van trager groeiende vleesrassen - eindgewicht2,20028,45,412,20[6] [12] [12] [12]
KippenVaderdier van vleesrassen - ca. 20 weken3,00034,55,462,50[16] [12] [12] [12]
KippenVaderdier van vleesrassen - eindgewicht4,80035,45,682,50[6] [12] [12] [12]
KippenVleeskuiken - regulier2,50028,34,432,40[6] [15] [14] [12]
KippenVleeskuiken - trager groeiend2,60028,34,432,40[6] [15] [14] [12]
Eenden en kalkoenenEend - begingewicht0,04728,02,971,83[16] [15] [15] [16]
Eenden en kalkoenenVleeseend3,20029,55,072,49[6] [15] [15] [16]
Eenden en kalkoenenKalkoen - begingewicht0,05330,03,402,04[7] [8] [7] [7]
Eenden en kalkoenenVleeskalkoen, hen1033,05,002,04[6] [7] [7] [7]
Eenden en kalkoenenVleeskalkoen, haan2033,05,202,04[6] [7] [7] [7]
KonijnenEindgewicht voedster1)4,528,35,182,00[18][17][17][17]
KonijnenEindgewicht ram1)728,35,182,00[18][17][17][17]
KonijnenUitvalgewicht vóór spenen1)0,228,35,182,00[18][17][17][17]
KonijnenUitvalgewicht na spenen1)1,6528,35,182,00[18][17][17][17]
EierenLegsector2)18,51,701,20[nvt] [7][7][7]
EierenVleessector0,06219,31,901,20[8] [12][12][12]
1) Gemiddelde samenstelling van de dierlijke productie.
2) In de berekening van de vastlegging wordt gerekend met de totale omvang van de eierproductie in kg.
N.B. Het gewicht van dieren is het levend gewicht.
[1] Coppoolse et al. (1990).
[2] Jongbloed en Kemme (2002a).
[3] Agrovision kengetallen vleesvarkens en zeugen (jaarlijks).
[4] Handboek Varkenshouderij (2018). Wageningen Livestock Research, ISBN 978-94-6257-533-2 (1e druk 2015).
[5] Jongbloed (2010).
[6] KWIN-V 2023-2024.
[7] Jongbloed en Kemme (2002b).
[8] Jongbloed en Kemme (2005).
[9] Ipema en Jongbloed (2011).
[10] WPSA (1985).
[11] Uniformeringsafspraken Varkenshouderij (2022). Wageningen Livestock Research.
[12] Versteegh en Jongbloed (2000a).
[13] Bedrijveninformatienet (BIN). Wageningen Economic Research.
[14] Versteegh en Jongbloed (2000b).
[15] Tabellen mestbeleid.
[16] Managementgidsen (Lohmann, Ross, Hubbard), Managementgids V20220510.
[17] Interne notitie Wageningen Livestock Research, 2012.
[18] Opgave deskundigen konijnensector (konijnenhouder, voerleverancier en KI) (2023).

4.3 Mineralenexcretie

De excretiefactoren voor staldieren staan in Tabel 4.3.1. Voor vleesvarkens, zeugen, leghennen en vleeskuikens is de berekening van de excretiefactoren in deze paragraaf opgenomen. Alle excretiefactoren gelden per bij de Landbouwtelling geteld dier zonder bijtellingen voor leegstand op de peildatum. Dit aantal wordt verondersteld gelijk te zijn aan het  gemiddeld aantal aanwezige dieren.

4.3.1 Excretiefactoren van staldieren in 2023 (kg/dier/jaar)
Stikstof (N)Fosfaat (P2O5)Kali (K2O)
VarkensVleesvarkens11,24,18,3
VarkensOpfokzeugen en -beren14,36,78,5
VarkensZeugen, inclusief biggen tot spenen21,712,313,7
VarkensGespeende biggen2,60,702,1
VarkensOpfokberen, 50 kg en meer14,36,78,5
VarkensDekrijpe beren20,911,811,1
PluimveeVleeskuikens0,430,120,24
PluimveeOuderdieren van vleesrassen-opfok, jonger dan ca. 20 weken 0,350,200,17
PluimveeOuderdieren van vleesrassen-leg, ca. 20 weken en ouder0,930,460,43
PluimveeLeghennen-opfok, jonger dan ca. 18 weken0,360,160,15
PluimveeLeghennen-leg, ca. 18 weken en ouder0,820,420,36
PluimveeVleeseenden0,660,310,47
PluimveeKalkoenen1,670,690,83
KonijnenKonijnen (voedsters)1)2)7,73,98,3
1) Inclusief excretie van vleeskonijnen.
2) Inclusief excretie van mannelijke dieren en opfokdieren.
N.B. De factoren gelden per bij de landbouwtelling geteld dier.

Varkens

De technische kengetallen van vleesvarkens en zeugen worden jaarlijks geactualiseerd op basis van cijfers van Agrovision. De kengetallen van de overige categorieën varkens zijn geactualiseerd op basis van het Handboek Kwantitatieve Informatie Veehouderij (KWIN-V 2023-2024) en overige bronnen, zie Bijlage 1. 
De bij RVO geregistreerde leveringen van mengvoer en enkelvoudig voer in kilogrammen voer, stikstof en fosfor zijn gebruikt bij de bepaling van de mineralengehalten van droge voeders voor de onderscheiden categorieën varkens. Dit is gedaan door bedrijven waaraan varkensvoer is geleverd te koppelen aan de gegevens in de Landbouwtelling. Vervolgens zijn de stikstof- en fosforgehalten van het voer voor een bepaalde categorie varkens zoals vleesvarkens of zeugen gebaseerd op de gemiddelde samenstelling van het geleverde voer aan bedrijven die alleen de betreffende categorie varkens houden. Hierbij wordt ervan uitgegaan dat de voersamenstelling van bijvoorbeeld vleesvarkensvoer op een gemengd bedrijf gelijk is aan die op een vleesvarkensbedrijf. 
Hoewel het aantal dieren is afgenomen, werd er per zeug en per vleesvarken wel meer voer verbruikt. Het hogere voerverbruik kan te maken hebben met de samenstelling en het nutriëntengehalte van het mengvoer. Daarnaast is bij vleesvarkens de productieronde korter met een hogere groei per dag en is bij zeugen de biggenproductie toegenomen. De toegenomen productie draagt bij aan een hogere voerbehoefte en voerverbruik per dag. De uitgangspunten en de excretieberekening voor vleesvarkens zijn weergegeven in Tabel 4.3.2, voor zeugen met biggen tot spenen in Tabel 4.3.3 en voor gespeende biggen in Tabel 4.3.4.

4.3.2 Mineralenexcretie van vleesvarkens
Eenheid20222023
Verbruik startvoerkg/dier/jaar148157
Verbruik vleesvarkensvoerkg/dier/jaar680672
Vastlegging in vleeskg/dier/jaar325330
Eindgewicht vleesvarkenkg125124
Stikstofgehalte vleesg N/kg25,125,1
Fosforgehalte vleesg P/kg5,45,4
Kaliumgehalte vleesg K/kg2,22,2
Stikstofopnamekg N/dier/jaar19,819,4
Fosforopnamekg P/dier/jaar3,63,6
Kaliumopnamekg K/dier/jaar7,77,7
Stikstofvastleggingkg N/dier/jaar8,18,3
Fosforvastleggingkg P/dier/jaar1,71,8
Kaliumvastleggingkg K/dier/jaar0,70,7
Stikstofexcretiekg N/dier/jaar11,711,2
Fosfaatexcretie1)kg P2O5/dier/jaar4,24,1
Kali-excretie2)kg K2O/dier/jaar8,48,3
1) De omrekenfactor voor P in P2O5 is 2,29.
2) De omrekenfactor voor K in K2O is 1,205.

4.3.3 Mineralenexcretie van zeugen met biggen tot spenen
Eenheid20222023
Verbruik biggenvoerkg/big0,50,8
Verbruik biggenvoerkg/zeug/jaar1623
Verbruik zeugenvoerkg/zeug/jaar1 2801 298
Vastlegging zeugkg/dier/jaar3739
Gespeende biggenaantal/zeug/jaar31,831,2
Gespeende biggenkg/zeug/jaar239234
Uitval biggenkg/zeug/jaar12,512,2
Doodgeboren biggenkg/zeug/jaar4,03,6
Gewicht big op speenleeftijdkg7,57,5
Stikstofgehalte vastlegging zeugg N/kg25,225,2
Fosforgehalte vastlegging zeugg P/kg4,64,7
Kaliumgehalte vastlegging zeugg K/kg1,81,8
Stikstofgehalte vastlegging gespeende biggeng N/kg24,424,4
Fosforgehalte vastlegging gespeende biggeng P/kg5,35,3
Kaliumgehalte vastlegging gespeende biggeng K/kg2,62,6
Stikstofgehalte vastlegging uitgevallen biggeng N/kg23,123,1
Fosforgehalte vastlegging uitgevallen biggeng P/kg5,45,4
Kaliumgehalte vastlegging uitgevallen biggeng K/kg2,62,6
Stikstofgehalte vastlegging doodgeboren biggeng N/kg18,718,7
Fosforgehalte vastlegging doodgeboren biggeng P/kg6,26,2
Kaliumgehalte vastlegging doodgeboren biggeng K/kg1,81,8
Stikstofopnamekg N/dier/jaar28,528,8
Fosforopnamekg P/dier/jaar6,66,9
Kaliumopnamekg K/dier/jaar11,612,1
Stikstofvastleggingkg N/dier/jaar7,17,0
Fosforvastleggingkg P/dier/jaar1,51,5
Kaliumvastleggingkg K/dier/jaar0,70,7
Stikstofexcretiekg N/dier/jaar21,421,7
Fosfaatexcretie1)kg P2O5/dier/jaar11,712,3
Kali-excretie2)kg K2O/dier/jaar13,113,7
1) De omrekenfactor voor P in P2O5 is 2,29.
2) De omrekenfactor voor K in K2O is 1,205.

4.3.4 Mineralenexcretie van gespeende biggen
Eenheid20222023
Verbruik biggenvoerkg/big30,529,0
Speenleeftijddagen27,328,2
Gewicht gespeende bigkg7,57,5
Leeftijd grootgebrachte bigdagen74,074,0
Gewicht grootgebrachte bigkg26,125,4
Stikstofgehalte vastlegging bigg N/kg25,025,0
Fosforgehalte vastlegging bigg P/kg5,35,3
Kaliumgehalte vastlegging bigg K/kg2,32,3
Stikstofopnamekg N/dier/jaar6,46,2
Fosforopnamekg P/dier/jaar1,11,1
Kaliumopnamekg K/dier/jaar2,12,1
Stikstofvastleggingkg N/dier/jaar3,63,6
Fosforvastleggingkg P/dier/jaar0,80,8
Kaliumvastleggingkg K/dier/jaar0,30,3
Stikstofexcretiekg N/dier/jaar2,82,6
Fosfaatexcretie1)kg P2O5/dier/jaar0,730,70
Kali-excretie2)kg K2O/dier/jaar2,22,1
1) De omrekenfactor voor P in P2O5 is 2,29.
2) De omrekenfactor voor K in K2O is 1,205.

Pluimvee en konijnen

De technische kengetallen voor vleeskuikens ouder dan circa 18 weken worden jaarlijks deels geactualiseerd op basis van informatie in het Bedrijveninformatienet (BIN) van Wageningen Economic Research. De overige kengetallen van leghennen en de kengetallen van de overige categorieën pluimvee zijn geactualiseerd op basis van het Handboek Kwantitatieve Informatie Veehouderij (KWIN-V 2023-2024) en overige bronnen, zie Bijlage 1. In de excretieberekening van vleeskuikens in 2023 is onderscheid gemaakt tussen kengetallen voor reguliere en voor trager groeiende dieren.
Bij de bepaling van de mineralengehalten van kippenvoer voor de onderscheiden categorieën kippen zijn de bedrijven waaraan kippenvoer is geleverd, gekoppeld aan de gegevens in de Landbouwtelling. De samenstelling van het voer voor een bepaalde pluimveecategorie is gebaseerd op de gemiddelde samenstelling van het voer dat geleverd is aan bedrijven die uitsluitend de betreffende pluimveecategorie houden. Op deze manier is de samenstelling bepaald van leghennenvoer, vleeskuikenvoer en voer voor vleeskuikenouderdieren. Voor eenden, kalkoenen en konijnen komen de voercategorieën in de overzichten van RVO overeen met de diercategorieën in de Landbouwtelling zodat een uitsplitsing van deze voercategorieën niet nodig is. 
De uitgangspunten en de excretieberekening voor vleeskuikens zijn weergegeven in Tabel 4.3.5 en voor leghennen in Tabel 4.3.6.

4.3.5 Mineralenexcretie van vleeskuikens
Eenheid20222023
Verbruik vleeskuikenvoer (regulier1))kg/dier/jaar33,633,6
Verbruik vleeskuikenvoer (trager groeiend)kg/dier/jaar33,6
Groei vleeskuiken (regulier1))g/dier/dag51,158,5
Groei vleeskuiken (trager groeiend)g/dier/dag45,7
Vastlegging vleeskuiken (regulier1))kg/dier/jaar18,721,4
Vastlegging vleeskuiken (trager groeiend)kg/dier/jaar16,7
Aandeel reguliere vleeskuikens%61,0
Aandeel trager groeiende vleeskuikens%39,0
Stikstofgehalte vastlegging dierg N/kg28,328,3
Fosforgehalte vastlegging dierg P/kg4,54,5
Kaliumgehalte vastlegging dierg K/kg2,42,4
Stikstofopnamekg N/dier/jaar0,9640,986
Fosforopnamekg P/dier/jaar0,1320,138
Kaliumopnamekg K/dier/jaar0,2380,246
Stikstofvastleggingkg N/dier/jaar0,5290,554
Fosforvastleggingkg P/dier/jaar0,0830,087
Kaliumvastleggingkg K/dier/jaar0,0450,047
Stikstofexcretiekg N/dier/jaar0,430,43
Fosfaatexcretie2)kg P2O5/dier/jaar0,110,12
Kali-excretie3)kg K2O/dier/jaar0,230,24

1) Het cijfer voor 2022 is het gemiddelde van regulier en trager groeiend.
2) De omrekenfactor voor P in P2O5 is 2,29.
3) De omrekenfactor voor K in K2O is 1,205.
N.B. De opname, vastlegging en excretie zijn berekend per gemiddeld aanwezig vleeskuiken.

4.3.6 Mineralenexcretie van leghennen
Eenheid20222023
Verbruik legvoerkg/dier/jaar45,045,5
Groei leghengram/dier/dag0,50,7
Vastlegging leghenkg/dier/jaar0,20,3
Eiproductie vanaf 20 wekenkg/dier/jaar19,319,6
Eiproductie vanaf 18 wekenkg/dier/jaar18,518,8
Stikstofgehalte vastlegging dierg N/kg28,028,0
Fosforgehalte vastlegging dierg P/kg6,15,9
Kaliumgehalte vastlegging dierg K/kg2,11,9
Stikstofgehalte vastlegging eiereng N/kg18,518,5
Fosforgehalte vastlegging eiereng P/kg1,71,7
Kaliumgehalte vastlegging eiereng K/kg1,21,2
Stikstofopnamekg N/dier/jaar1,1651,174
Fosforopnamekg P/dier/jaar0,2110,215
Kaliumopnamekg K/dier/jaar0,3170,320
Stikstofvastlegging dierkg N/dier/jaar0,0050,007
Fosforvastlegging dierkg P/dier/jaar0,0010,002
Kaliumvastlegging dierkg K/dier/jaar0,0000,000
Stikstofvastlegging eierenkg N/dier/jaar0,3420,348
Fosforvastlegging eierenkg P/dier/jaar0,0310,032
Kaliumvastlegging eierenkg K/dier/jaar0,0220,023
Stikstofexcretiekg N/dier/jaar0,820,82
Fosfaatexcretie1)kg P2O5/dier/jaar0,410,42
Kali-excretie2)kg K2O/dier/jaar0,350,36
1) De omrekenfactor voor P in P2O5 is 2,29.
2) De omrekenfactor voor K in K2O is 1,205.

4.4. Mestproductiehoeveelheid

De hoeveelheid mest per dier is gedefinieerd als de hoeveelheid mest in kilogram die na enkele maanden bewaring aanwezig is in de stalopslag, inclusief voerresten, schoonmaakwater en vermorst drinkwater. 
De mestproductiefactoren van staldieren worden periodiek geactualiseerd door de mestafvoer van grondloze bedrijven voor drie aaneengesloten jaren te vergelijken met het aantal dieren op het bedrijf. Voor 2023 heeft geen actualisatie plaatsgevonden. De mestproductie van staldieren is weergegeven in Tabel 4.4.1.

4.4.1 Mestproductiefactoren van staldieren in 2023 (kg/dier/jaar)
2023
Vleesvarkens1 000
Opfokzeugen en -beren1 200
Fokzeugen inclusief biggen tot spenen3 100
Gespeende biggen350
Opfokberen, 50 kg en meer1 200
Dekrijpe beren3 200
Vleeskuikens11,6
Ouderdieren van vleesrassen-opfok, jonger dan ca. 20 weken 8,2
Ouderdieren van vleesrassen-leg, ca. 20 weken en ouder20,0
Leghennen-opfok, jonger dan ca. 18 weken6,5
Leghennen-leg, ca. 18 weken en ouder17,5
Vleeseenden45
Kalkoenen60
Konijnen (voedsters)1)377
1) Excretie per voedster inclusief excretie van mannelijke dieren, vleeskonijnen en opfokkonijnen.
N.B. Varkensmest is dunne mest, pluimveemest is vaste mest.