3. Het vertrouwen in Heerlen

In vorige essays is gewezen op regionale verschillen, zoals tussen 51 grote gemeenten. Aangetoond is dat Heerlen, gemiddeld over de periode 2012 tot en met 2019, bijna altijd ergens onderaan bungelt op de vertrouwensladders. En dat verandert nauwelijks indien rekening wordt gehouden met de samenstelling van de regionale gebieden. Ook dan blijft Heerlen onderaan staan. Het uitbreiden van deze periode met cijfers van de afgelopen drie jaren verandert dit beeld nauwelijks (zie tabellenbijlage). In Heerlen heeft iets minder dan de helft vertrouwen in andere mensen. Dat is fors minder dan landelijk waar 61 procent zegt andere mensen te vertrouwen. Heerlen staat daarmee op plek 2 in de ranglijst van de 93 gemeenten, na de gemeente Schiedam met het laagste vertrouwen. Alle Limburgse gemeenten die deel uitmaken van deze lijst scoren onder het landelijk vertrouwensgemiddelde: Venlo (51 procent), Roermond (52 procent), Sittard-Geleen en Weert (54 procent), Maastricht en Peel en Maas (59 procent), en Venray (60 procent). In de gemeente Gooise Meren is het onderlinge vertrouwen met 76 procent het hoogst. Heerlen heeft ook fors minder vertrouwen in gezaghebbende instituties dan de landelijke cijfers. Zo heeft respectievelijk 66, 63 en 58 procent van de Heerlense bevolking fiducie in rechters, politie en het leger. Landelijk is dat met 73, 73 en 65 procent een stuk hoger. De kopposities worden ingenomen door Utrecht (85 procent in rechters), Gooise Meren (80 procent in politie) en Kampen (76 procent in leger). Ook op dit vlak is er veel wantrouwen in de Limburgse gemeenten af te lezen. Zo blijft het vertrouwen in rechters in Roermond steken op 62 procent, en in Venray op 63 procent, dus beduidend onder dat van Heerlen. In Weert en Roermond is er nauwelijks meer vertrouwen in de politie dan in Heerlen. Daar tegenover staat dat een iets bovengemiddeld politievertrouwen in Peel en Maas en in Venray. En het vertrouwen in het leger is in Roermond vergelijkbaar met het niveau in Heerlen.

In Heerlen is ook minder vertrouwen in andere publieke instituties. In ambtenaren is dat 40 procent, tegenover landelijk 44 procent. Groter is de discrepantie, met 28 versus 35 procent, bij de pers. Eveneens ligt het politieke vertrouwen in Heerlen ver onder het gemiddelde. Zo heeft in Heerlen 28 procent vertrouwen in de Tweede Kamer en 34 procent in de Europese Unie. Landelijk is dat respectievelijk 10 en 8 procentpunt hoger. Ter vergelijking, de topposities in de ranglijsten worden ingenomen door Leiden (58 procent in ambtenaren), Amstelveen (50 procent in pers), en Utrecht (53 procent in Tweede Kamer en 59 procent in EU).

Tevens is er sprake van heel weinig vertrouwen in de kerken in Heerlen: slechts 1 op de 5 heeft daar nog vertrouwen in. Beter is het gesteld met het vertrouwen in de private instituties. Heerlen neemt daar met ruim 40 procent een gemiddelde positie in, en het vertrouwen in grote bedrijven ligt met 36 procent maar 3 procentpunt onder het gemiddelde. Het meeste vertrouwen is er in Zwolle (47 procent in banken), Gooise Meren (47 procent in grote bedrijven) en Barneveld (61 procent in kerken). Ook bij deze instituties is er in de andere grotere Limburgse gemeenten meestal sprake van een geringe vertrouwensbasis. Bij uitstek geldt dit voor kerken waar maximaal 20 procent vertrouwen in heeft. Maar ook bij andere vertrouwensaspecten scoren de Limburgse gemeenten bijna altijd onder het landelijke gemiddelde. Maastricht is soms een uitzondering op deze regel, met een iets hoger vertrouwen in de pers en de Europese Unie.

Om meer zicht te krijgen op mogelijke verklaringen van het grotere wantrouwen in Heerlen en andere gemeenten in Limburg is gekeken naar de samenstelling van de bevolking. Zoals vermeld speelt bijvoorbeeld opleiding een rol bij het vertrouwen: een hoger onderwijsniveau betekent doorgaans meer vertrouwen. Door rekening te houden met verschillen in het gemiddelde onderwijsniveau tussen de gemeenten, corrigeren we de vertrouwenscijfers. Dit is ook gedaan voor verschillen tussen gemeenten in de man/vrouw verhouding en leeftijdsopbouw. Wat blijkt? Deze correcties doen erg weinig. In Heerlen is de toename maximaal 1 procentpunt. En dat geldt meestal ook voor de andere Limburgse gemeenten. Bij gemeenten met een hoog vertrouwen daalt het vertrouwen iets door de correctie. Het sterkst is dit het geval in Utrecht waar het vertrouwen in zowel de Tweede Kamer als in de EU met 4 procentpunt afneemt. De correctie zorgt er dus voor dat de verschillen tussen de gemeenten weliswaar kleiner worden, maar duidelijk voorhanden blijven.