3. Het welzijn in Heerlen in 2020

In eerdere essays is er op gewezen dat rekening gehouden dient te worden met mogelijke effecten van de coronapandemie. Immers: de dataverzameling vond plaats in de periode april tot september 2020. Voor een optimale vergelijking is het derhalve van belang om ook voor de welzijnsaspecten na te gaan of er verschuivingen in het welzijn hebben plaatsgevonden.

Vanaf het derde kwartaal van 2020 laat de doorgaans vrij stabiele trend in tevredenheid met het leven een dalende ontwikkeling zien (zie figuur 3.1). Sinds het eind van de jaren negentig is een ruime meerderheid, met percentages tussen 84 en 87, van de Nederlandse bevolking tevreden met het leven. In 2019 was dit 87 procent en in het eerste kwartaal van 2020 – vrijwel geheel nog voor de coronapandemie – was 86 procent tevreden met het leven. Vervolgens nam dit aandeel af naar 85 procent (tweede kwartaal) en 84 procent (derde en vierde kwartaal). Geluk laat een stabieler patroon zien over 2020: in elk kwartaal zegt 87 procent van de Nederlandse bevolking gelukkig te zijn, waarbij er een lichte stijging lijkt te zijn in het vierde kwartaal. En bij de deelaspecten van de welzijnsindex leren de cijfers dat de fluctuaties op de deelaspecten binnen 2020 ook beperkt zijn. Enkel de tevredenheid met het sociale leven kende een gestage daling van 84 procent tevredenen in het eerste kwartaal naar 76 procent in het vierde kwartaal. Daarnaast was er ook in de tevredenheid met de woonbuurt en de financiële situatie een kleine opleving in het derde kwartaal, en was de tevredenheid met de overige deelaspecten heel stabiel door het jaar heen.

We hebben geconstateerd dat in de periode 2013 tot 2020, in Nederland 88 procent gelukkig was en 85 procent tevreden met het leven. Met respectievelijk percentages van 83 en 78 ligt Heerlen onder dit landelijk gemiddelde. In het tweede en derde kwartaal van 2020 is landelijk 87 procent gelukkig en is 84 procent tevreden met het eigen leven. De aanvullende dataverzameling in Heerlen in de periode april tot en met september leert dat in Heerlen 84 procent zich gelukkig voelt, en 81 procent zegt tevreden te zijn met het eigen leven. Er is echter een duidelijke tweedeling in Heerlen. In het noordelijke deelgebied is 81 procent gelukkig en 77 procent tevreden, in het zuidelijke deel is dit met respectievelijk 88 en 87 procent een stuk hoger. Indien rekening gehouden wordt met verschillen in de man/vrouw verhouding, leeftijdsverdeling, het opleidings- en inkomensniveau tussen de twee gebieden, dan worden deze verschillen iets kleiner. Bij het geluk wordt de noord-zuid tegenstelling dan 82 versus 87 procent (p < 0,10), en bij de tevredenheid met het leven 78 versus 86 procent (p < 0,01).

Een daarmee vergelijkbare exercitie is gedaan voor de bredere welzijnsindex. Landelijk was in het tweede en derde kwartaal van 2020 het gemiddelde rapportcijfer 7,3, en had 67 procent een hoog welzijn door minstens het cijfer 7,0 toe te kennen. Deze groep met een hoog breed welzijn is in Heerlen in deze periode 56 procent. In Heerlen-noord heeft 50 procent een hoog welzijn, in Heerlen-zuid 68 procent. Na correctie is het verschil tussen de twee deelgebieden nog steeds aanwezig (p < 0,01), maar neemt wel iets af naar 54 procent (Heerlen-noord) versus 63 procent (Heerlen-zuid). Een daarmee vergelijkbaar patroon is te zien bij de brede welzijnsindex, met scores van 1 tot en met 10. De gemiddelde positie van Heerlen is 7,0. In Heerlen-noord is dit 6,9 en in Heerlen-zuid 7,3. Na correctie wordt dit verschil in welzijnsscores kleiner (7,0 versus 7,2), maar blijft het wel aanwezig (p < 0,01).

Zoals vermeld, bestaat het brede welzijn uit diverse onderdelen (zie kader). In figuur 3.1 wordt een aantal van deze onderliggende welzijnsindicatoren gepresenteerd. Daaruit blijkt dat in 2020 het welzijn in Heerlen-noord op elk van deze negen welzijnsaspecten lager is dan in Heerlen-zuid. Daar waar Heerlen-noord ver onder het landelijk gemiddelde blijft, wijkt Heerlen-zuid daar maar weinig van af³⁾. Zo is 72 procent in Heerlen-noord tevreden met de woonbuurt, en 89 procent in Heerlen-zuid. Daarnaast wordt ook de tevredenheid met de financiële situatie, de zorgen over de toekomst en onveiligheidsgevoelens met ruim 10 procentpunt in Heerlen-noord als minder positief beoordeeld dan in Heerlen-zuid.

De samenstelling van de bevolking in beide stadsdelen is niet geheel vergelijkbaar. Als gecorrigeerd wordt voor de afwijkende man/vrouw verdeling, leeftijdsopbouw, opleidingsniveau en het te besteden inkomen tussen Heerlen-noord en Heerlen-zuid, dan zijn er geen verschillen meer tussen de beide stadsdelen bij 6 van de 9 aspecten (p > 0,10). Overeind blijven de verschillen met betrekking tot ‘geen zorgen over de financiële toekomst’ (44 procent in Heerlen-noord, 50 procent in Heerlen-zuid), ‘tevredenheid met de opleidingskansen’ (78 versus 82 procent), en vooral ‘tevredenheid met de woonbuurt’ (72 versus 88 procent). Voor deze drie aspecten zijn er dus andere factoren verantwoordelijk voor het achterblijven van het welzijn in Heerlen-noord ten opzichte van Heerlen-zuid. Dit geldt ook voor het vertrouwen in rechters, politie en de Tweede Kamer (zie hiervoor essays 3 en 7).

Ook het opleidingsniveau en het door het huishouden te besteden inkomen is gerelateerd aan het welzijn. De hoger opgeleiden zijn beduidend gelukkiger en meer tevreden met het leven dan zowel de lager- als middelbaar opgeleiden. Bij het brede welzijn is te zien dat dit oploopt met het opleidingsniveau: van 44, via 57 naar 74 procent. Deze oplopende brede welzijnslijn geldt zowel voor Heerlen-noord (40, 51, 67 procent) als voor Heerlen-zuid (52, 66, 81 procent). In het geluk en de tevredenheid met het leven lopen Heerlen-noord en Heerlen-zuid echter niet in de pas. Waar in het noordelijke stadsdeel vooral de middelbaar opgeleiden achter blijven op deze twee welzijnsaspecten, is dat in het zuidelijke deel het geval bij de laagst opgeleiden. De cijfers leren ook dat op alle welzijnsaspecten de inwoners met een middelbare opleiding in het zuidelijke deel hoger scoren dan in het noordelijke deel. Echter bij zowel de lager- als middelbaar opgeleiden geldt dat uitsluitend voor het brede welzijn. Zo heeft in Heerlen-zuid van de laagst opgeleiden nog een krappe meerderheid van 52 procent een hoog welzijn, in Heerlen-noord ligt dat met 40 procent daar ver onder. En bij de middelbaar opgeleiden heeft in het zuidelijke deel 66 procent een hoog welzijn, en in het noordelijke deel 51 procent.