2. Welzijn in Heerlen en andere steden

Tussen 2013 en 2020 gaf 88 procent van de volwassen Nederlanders aan gelukkig te zijn en 85 procent was tevreden over het leven. In diezelfde periode was in Heerlen 83 procent gelukkig. Daarmee is Heerlen de vierde laagst scorende gemeente op de ranglijst van 51 grote gemeenten: met 82 procent staan de gemeenten Purmerend, Den Haag en Gouda onderaan op deze geluksladder. In de gemeenten Hoeksche Waard (91 procent), Meierijstad (92 procent) en Westland (93 procent) is het geluksgevoel het hoogst. Een vergelijking met de drie andere grote gemeenten in Limburg laat zien dat het geluksgevoel in Maastricht met 83 procent identiek is aan dat van Heerlen, terwijl met 88 procent zowel Sittard-Geleen als Venlo het landelijke gemiddelde volgen.

In Heerlen geeft 78 procent van de bewoners aan dat ze tevreden zijn met hun eigen leven en dat is 7 procentpunt lager dan het landelijke gemiddelde. Heerlen neemt daarmee ten opzichte van 50 andere gemeenten de laagste positie in. Dit is ook een stuk lager dan andere Limburgse steden zoals Maastricht (82 procent), Sittard-Geleen (84 procent), en Venlo (87 procent). De tevredenheid met het leven is het hoogst in de gemeenten Meierijstad (92 procent) en Westland (94 procent).
De bredere Persoonlijke Welzijns Index (zie kader) bevestigt de lage positie die Heerlen inneemt. Op basis van het rapportcijfer staat Heerlen met een 6,8 onderaan op de trede van de welzijnsladder. Heerlen wordt gevolgd door Den Haag, Rotterdam, Almere en Nieuwengein met het cijfer 6,9. De gemeente met de hoogste score is Westland met een 7,4. Heerlen is bovendien de enige gemeente waar een minderheid een 7,0 of hoger aan het eigen welzijn geeft. Aan het andere uiteinde positioneren zich de gemeenten Hilversum, Meierijstad en Alkmaar waar 2 van de 3 inwoners minstens een 7,0 geven voor hun bredere persoonlijke welzijn. Ook op dit brede welzijn kan Heerlen in het perspectief van de drie andere grotere Limburgse gemeenten geplaatst worden. Maastricht, Sittard-Geleen en Venlo komen met een 7,0 ook in de onderste regionen terecht. Dat geldt ook voor aandeel dat een hoog welzijn heeft: dat ligt in deze drie steden rond de 54 en 55 procent en daarmee beduidend onder het landelijke niveau van 60 procent.

De samenstelling van de bevolking in de steden is echter niet gelijk. In Heerlen ligt de gemiddelde leeftijd boven het landelijk cijfer en is bijvoorbeeld een relatief groot deel van de bevolking laag opgeleid. Deze bevolkingskenmerken houden verband met de welzijnsuitkomsten (CBS, 2015). Daarom is aanvullend nagegaan of het controleren voor geslacht, leeftijd, onderwijsniveau en inkomen een rol speelt bij de positie van Heerlen ten opzichte van andere grote gemeenten. Bij het aandeel van de bevolking dat zichzelf gelukkig noemt, stijgt Heerlen 12 plaatsen na de correctie en komt daarmee terecht van plek 4 naar 16 van onder. En in de tevredenheid met het leven staat Heerlen de laatste plaats af aan de gemeente Den Haag, en schuift Heerlen op naar plek 7 van onderaan op de ranglijst. Indien we het bredere welzijn, op basis van de acht onderscheiden dimensies, als graadmeter nemen dan doen ook daar de correcties heel weinig. Zo blijft Heerlen op basis van het rapportcijfer, na correctie, op de tweede plek van onderaan staan, en evenmin verlaat Heerlen de laagste positie bij het aandeel dat een hoog welzijn heeft. Dit betekent dat de bevolkingssamenstelling slechts in beperkte mate verband houdt met de lage posities van Heerlen op de welzijnsranglijsten.

Naast de algemene maten van geluk en tevredenheid met het leven, onderscheiden we de indicatoren die ten grondslag liggen aan de Persoonlijke Welzijns Index (zie kader)²⁾. Figuur 2.2 laat zien dat het welzijn in Heerlen in de periode 2013 tot en met 2019 op elke indicator lager ligt dan het Nederlands gemiddelde. Maar er is statistisch geen significant verschil in de tevredenheid met de zorgen over de financiële toekomst, de tevredenheid met de opleidingskansen, de tevredenheid met het werk/de dagelijkse bezigheden en de tevredenheid met de psychische gezondheid. Het welzijn in Heerlen is vooral lager dan het landelijke gemiddelde wat betreft de veiligheidsgevoelens, de tevredenheid met de lichamelijke gezondheid en de tevredenheid met de financiële situatie. Waar landelijk 71 procent van de volwassen bevolking in de periode 2013 tot 2020 zich niet onveilig voelde, bleef dit in Heerlen beperkt tot 59 procent. En in Heerlen ligt de tevredenheid over zowel de lichamelijke gezondheid als de financiële situatie 7 procentpunt onder het landelijk gemiddelde.

Indien Heerlen gepositioneerd wordt op de ranglijst van de 51 grotere gemeenten, dan staat Heerlen onderaan bij de onderdelen ‘tevreden over lichamelijke gezondheid’ en ‘geen onveiligheidsgevoelens’. Daarnaast neemt Heerlen plek 5 van onderaan in op het aspect ‘tevreden met sociale leven’, plek 7 op de tevredenheid met financiën, financiële toekomst en plek 8 op woonbuurt. Al iets beter is het gesteld met de tevredenheid over de opleidingskansen (plek 14) en de psychische gezondheid (plek 15). De correctie voor de samenstelling van de steden doet Heerlen wel een aantal posities opschuiven. Bij onveiligheid blijft Heerlen steken op plek 2, bij de lichamelijke gezondheid op plek 5, en bij het sociale leven, de woonbuurt en het werk/dagelijkse bezigheden schuift Heerlen bijna 10 posities op naar respectievelijk plek 13, 15 en 16. Bij de andere aspecten is de winst op de ranglijst groter, maar behoudens plek 34 en 35 op het terrein van de tevredenheid met de opleidingskansen en psychische gezondheid blijft Heerlen behoren tot de 20 gemeenten met de laagste scores.