1913-Invaliditeitswet

Optuigen sociaal vangnet voor invaliden

In 1913 voerde minister Aritius Sybrandus Talma de invaliditeits- en Ouderdomswet in. Bij ontstane invaliditeit werd een pensioen uitgekeerd. Werknemers waren daarbij verplicht verzekerd voor invaliditeit. Verzekering voor zelfstandigen was vrijwillig. De uitkering werd betaald door het Rijk. Ook het bereiken van de destijds zeer hoge leeftijd van 70 jaar werd gezien als een vorm van invaliditeit. In 1919 werd dit verlaagd naar 65 jaar.

Vrouw in Wilhelmina gasthuis te Amsterdam (1913).

Karige regelingen

Net als de Ongevallenwet fungeerde de Invaliditeitswet tot 1967, waarna ze vervangen werden door de Wet op de Arbeidsongeschiktheidsverzekering (WAO). Naar de maatstaven van de jaren zestig waren de uitkeringen volgens de oudere regelingen karig. Bovendien was niet voorzien in het geval dat niet-werkenden gehandicapt raakten of dat al van jongs af aan waren. De WAO gold voor veel meer gevallen dan de oude regelingen. De uitkering bedroeg bij invoering 80 procent van het laatstverdiende loon en ging in zodra iemand langer dan een jaar arbeidsongeschikt was. De WAO werd ingevoerd door de minister van Sociale Zaken, Gerard Veldkamp (KVP). Voor mensen zonder arbeidsverleden als werknemer kwam er in 1976 een volksverzekering, de AAW.

Tot de komst van WAO waren de aantallen arbeidsongeschiktheidsuitkeringen relatief bescheiden, al stegen ze voor de invoering al licht. Echter steeg het aantal WAO’ers in de jaren zestig, zeventig en tachtig in een tot dan toe ongekend tempo. De geschiedenis van de arbeidsongeschiktheidsuitkeringen is vanaf die tijd vooral een gevecht van de politiek om het aantal uitkeringen te beperken. Tot halverwege de jaren zestig werden er minder dan 200 duizend arbeidsongeschiktheidsuitkeringen per jaar verstrekt; vanaf eind jaren tachtig tot heden meer dan 800 duizend.

Grote stelselherziening

Na veel politiek debat werd de WAO in 1987 herzien, als onderdeel van de grote stelselherziening sociale zekerheid. De uitkering werd na verloop van tijd lager dan de 80 procent die tot dusverre had gegolden. Als iemand gedeeltelijk arbeidsongeschikt was en gedeeltelijk werkloos, dan kreeg deze niet langer een volledige WAO-uitkering zoals voorheen. Voor het deel werkloosheid moest voortaan een WW-uitkering worden aangevraagd, maar deze heeft een kortere duur. De versobering heeft schijnbaar geen effect gehad: het aantal WAO-uitkeringen bleef stijgen. De politiek reageerde met het instellen van een parlementaire enquête.

De parlementaire enquête naar de uitvoering sociale verzekeringen onder leiding van Flip Buurmeijer concludeerde dat door diverse oorzaken de werknemersverzekeringen niet doelmatig en doeltreffend werden uitgevoerd. Nadat de enquêtecommissie haar bevindingen had gepresenteerd werd een aantal wijzigingen doorgevoerd, met name in de uitvoering. Ook liepen WAO-uitkeringen niet langer onbeperkt door. Er kwamen herkeuringen, op basis waarvan werd vastgesteld of de arbeidsongeschiktheid nog steeds gold.

Uitkeringen daalden

Het aantal uitkeringen daalde inderdaad enigszins midden jaren negentig. Er werden nog meer maatregelen getroffen zoals invoering van de wet PEMBA: werkgevers betaalden voortaan alle WAO-premies en deze werden hoger naarmate er meer werknemers van het bedrijf in de WAO terechtkwamen. Ondanks alle maatregelen steeg het aantal arbeidsongeschiktheidsuitkeringen eind jaren negentig verder. Uiteindelijk ging de WAO in 2005 definitief op de schop. Met de premiedifferentiatie werd in 2008 gestopt. De verplichte WAO voor zelfstandigen, de WAZ, werd in 2004 gesloten voor nieuwe gevallen. De WAZ liep vanaf 1998.

In 2005 werd de Wet werk en inkomen naar arbeidsvermogen (WIA) ingevoerd, ter vervanging van de WAO. De WIA is het nog altijd bestaande systeem voor uitkeringen bij arbeidsongeschiktheid. Centraal bij de WIA staat het percentage arbeidsongeschiktheid. Wie meer dan 80 procent arbeidsongeschikt is, krijgt een volledige arbeidsongeschiktheidsuitkering, de Inkomensverzekering Volledig Arbeidsongeschikten (IVA). Met tussen de 35 en 80 procent arbeidsongeschiktheid krijgt men WGA: Werkhervattingsregeling Gedeeltelijk Arbeidsgeschikten. Waar mensen met IVA niet geacht worden nog te werken, moeten mensen met WGA zo snel mogelijk ‘re-integreren’: zij dienden passend werk te vinden. Mensen die minder dan 35 procent arbeidsongeschikt worden verklaard, hebben geen recht op een arbeidsongeschiktheidsuitkering. Overigens loopt de WAO nog door voor mensen die daar eerder al recht op hadden.

Toen de AAW in 1998 werd afgeschaft, kwam hiervoor naast de WAZ, de Wajong in de plaats. De Wet Wajong, werk en arbeidsondersteuning jonggehandicapten, is er voor mensen die al vanaf jonge leeftijd gehandicapt zijn. Deze werd in 2015 herzien. De naam Wajong bleef behouden, maar staat sindsdien net voor iets anders: Wet arbeidsongeschiktheidsvoorziening jonggehandicapten. De Wajong gaat over handicaps die al bestaan vóór het achttiende levensjaar. Men kan ook recht op Wajong hebben als de handicap pas na het achttiende levensjaar is geconstateerd.

Naast arbeidsongeschiktheidsregelingen zijn er ook al heel lang regelingen voor ziekteverzuim. Afspraken hierover stonden in veel cao’s. Van 1930 tot 2004 gold voor alle werknemers de Ziektewet. Volgens de oorspronkelijk wet werd na een korte wachttijd een half jaar lang 80 procent van het loon uitbetaald. Sinds 2004 moet het loon van zieke werknemers twee jaar lang worden doorbetaald door de werkgever. Dit is geregeld binnen de WIA. Er zijn in dit verband wel allerlei inspanningsverplichtingen voor werkgever en werknemer, vastgelegd in de Wet Verbetering Poortwachter. Het CBS heeft wel statistieken over ziekteverzuim, maar niet over de bedragen die zieke werknemers ontvangen. Overigens geldt de WIA alleen voor werknemers waarvoor premie is betaald. Voor zieke werknemers die geen werkgever meer hebben die hun loon moet doorbetalen (bijvoorbeeld zieke WW’ers, mensen zonder werkgever en werknemers waarvoor geen betalingsverplichting geldt), bestaat de Ziektewet nog altijd als vangnetregeling.

Bronnen

• Link StatLine - Tijdreeksen sociale zekerheid
• Link StatLine - Sociale zekerheid; kerncijfers, uitkeringen naar uitkeringssoort

Relevante links

• Externe link Artikel - De geschiedenis van de WAO
• Externe link Artikel - Een geschiedenis van het arbeidsongeschiktheidsbeleid in NL
• Externe link Artikel - Parlementaire enquête uitvoeringsorganen sociale verzekeringen