4. De nieuwe indeling naar geboren in Nederland en herkomstland
De nieuwe herkomstindeling bestaat uit twee onderdelen: geboren in Nederland en herkomstland. Migranten zijn geboren in het buitenland, kinderen van migranten zijn in Nederland geboren en hebben ten minste één in het buitenland geboren ouder. Vervolgens wordt het herkomstland van migranten en hun kinderen uitgesplitst naar verschillende niveaus op basis van werelddelen en veelvoorkomende immigratielanden.
Het is de bedoeling om statistieken binnen het thema migratie en integratie zo veel mogelijk met beide onderdelen te kruisen. Als blijkt dat het aantal waarnemingen te laag is om zowel het onderscheid tussen geboren in Nederland of in het buitenland als herkomstland te laten zien, worden beide afzonderlijk getoond. Hieronder worden beide onderdelen en de cijfermatige implicaties verder toegelicht.
4.1 Geboren in Nederland
Bij de nieuwe hoofdindeling van de bevolking staat centraal of een inwoner in Nederland of in het buitenland geboren is. In tweede instantie wordt gekeken naar het geboorteland van de ouders: Nederland of buitenland.
Bovenstaande leidt tot de volgende indeling van Geboren in Nederland:
- Geboren in Nederland
a. Twee ouders geboren in Nederland
b. Een ouder geboren in Nederland, een in het buitenland
c. Twee ouders geboren in het buitenland - Geboren in het buitenland
a. Twee ouders geboren in Nederland
b. Een ouder geboren in Nederland, een in het buitenland
c. Twee ouders geboren in het buitenland
Vanwege kleine aantallen zal de uitsplitsing van het geboorteland van de ouders binnen Geboren in het buitenland niet altijd mogelijk zijn (90 procent heeft twee in het buitenland geboren ouders). Bij de groep geboren in Nederland heeft het grootste deel (87 procent) twee in Nederland geboren ouders, maar is ook het aantal met ten minste één in het buitenland geboren ouder met 2 miljoen personen in absolute aantallen aanzienlijk (zie ook 5.1). Als een uitsplitsing naar een of twee in het buitenland geboren ouders niet mogelijk is, is een clustering van de categorieën 1b en 1c tot de categorie ‘ten minste één in het buitenland geboren ouder’ mogelijk.
Wanneer we over deze groepen schrijven, hebben we het over:
- Bevolking met een Nederlandse herkomst (categorie 1a)
- Migranten (categorie 2)
- Kinderen van migranten (categorie 1b en 1c)
- Migranten en hun kinderen (categorie 1b, 1c en 2)
Verschil tussen Geboren in Nederland en Migratieachtergrond en generatie
De nieuwe indeling Geboren in Nederland of in het buitenland komt grotendeels overeen met de oude indeling naar migratieachtergrond en generatie (tabel 4.1). Het enige verschil is de indeling van mensen die in het buitenland geboren zijn en twee in Nederland geboren ouders hebben. In de nieuwe indeling hebben zij een herkomst buiten Nederland, in de oude indeling niet. Dit is een heel klein deel van de bevolking, minder dan 1 procent (138 duizend mensen op 1 januari 2021, tabel 5.1.1). Het gaat in deze groep onder meer om in het buitenland geboren kinderen van ouders die geëmigreerd zijn (zoals expats of Nederlanders die in de grensregio’s in België of Duitsland wonen) en later zelf in Nederland zijn gaan wonen. Er kan ook sprake zijn van ‘toevallige geboorten buitenland’, waarbij ouders wel in Nederland wonen, maar moesten uitwijken naar een ziekenhuis over de grens voor de geboorte van het kind. Omdat zij in de Basisregistratie Personen (BRP) een geboorteland buiten Nederland hebben zullen zij daarom in de nieuwe indeling behoren tot personen geboren in het buitenland, en dus tot de groep met een herkomst buiten Nederland. Een overzicht van de nieuwe indeling naar Geboren in Nederland staat in figuur 4.2.
4.2 Herkomstland op basis van werelddelen
Het CBS heeft besloten om een hoofdindeling voor herkomstland te gebruiken die is gebaseerd op werelddelen. Met deze keuze is voor een belangrijk deel voldaan aan de uitgangspunten dat de nieuwe hoofdindeling zo neutraal mogelijk, begrijpelijk en zo veel mogelijk tijdbestendig moet zijn.
4.2.1 Vier niveaus
De indeling naar herkomstland is opgebouwd uit verschillende niveaus, aflopend van een driedeling in Nederland, Europa en Buiten-Europa, tot een indeling naar alle afzonderlijke landen. In de volgende paragrafen wordt de indeling verder toegelicht.
- Niveau 1: Nederland, Europa (exclusief Nederland), Buiten-Europa
- Niveau 2: Buiten-Europa verder uitgesplitst naar afzonderlijke klassieke migratielanden (Turkije, Marokko, Suriname, Indonesië en de Nederlandse Cariben) en Overig Buiten-Europa.
- Niveau 3: Overig Buiten-Europa verder uitgesplitst naar Overig Afrika, Overig Azië en Overig Amerika en Oceanië
- Niveau 4: afzonderlijke landen
4.2.2 Afbakening werelddelen voor de indeling naar herkomstland
Onder de categorie Europa (exclusief Nederland) valt Rusland, maar niet Turkije, Armenië en Georgië. Voor de afbakening van de werelddelen voor de indeling van herkomstland is in eerste instantie de indeling van landen naar werelddelen van de Verenigde Naties gebruikt (UNstats, 2021). Alleen voor Cyprus is afgeweken van de indeling van de Verenigde Naties, dat het land bij Azië indeelt. Gezien de lange culturele en politieke geschiedenis van Cyprus bij Europa (Cyprus maakt deel uit van de EU) heeft het CBS ervoor gekozen Cyprus bij Europa in te delen. Sommige landen vallen binnen meerdere werelddelen. Voorbeelden zijn Rusland en Turkije, die deels in Europa en deels in Azië liggen. Door verschillende instanties wordt verschillend met deze landen omgegaan. Zo deelt de Verenigde Naties Turkije in bij Azië, terwijl Eurostat Turkije in zijn statistieken tot Europa rekent (Eurostat, 2021). Omdat landen aan slechts één werelddeel kunnen worden toegewezen, heeft het CBS ervoor gekozen landen in te delen in het werelddeel waar het grootste deel van de inwoners woont. De bevolking van Rusland woont voornamelijk in het Europese deel van Rusland, daarom wordt dit land tot Europa gerekend. In Turkije woont een ruime meerderheid in het Aziatische deel, vandaar de indeling bij Azië.
Volgens de nieuwe hoofdindeling wordt Oceanië samengeteld met Overig Amerika. Het aantal migranten en hun kinderen met een Oceanische herkomst is met 32 duizend mensen erg klein. Bij veel statistieken zal het niet mogelijk zijn om apart over Oceanië te publiceren. Vanwege de geografische ligging en omdat inwoners met een Overig Amerikaanse herkomst (226 duizend mensen) ook een relatief kleine groep in Nederland vormen, is in de nieuwe hoofdindeling ervoor gekozen om Oceanië bij Overig Amerika te voegen.
4.2.3 Klassieke migratielanden
Een belangrijk onderdeel van de nieuwe hoofdindeling is de aparte categorisering van de klassieke migratielanden Turkije, Marokko, Suriname, Nederlandse Cariben (Aruba, Curaçao, Sint-Maarten, Bonaire, Sint Eustatius, Saba) en Indonesië. De benaming Nederlandse Cariben vervangt de oude term ‘(voormalige) Nederlandse Antillen en Aruba’.
Behalve de bijzondere migratiegeschiedenis die zij met Nederland hebben, is er een meer praktische reden om deze landen als aparte categorie in te delen, en ze niet samen te voegen met de andere landen uit het werelddeel waartoe zij horen. Dit heeft te maken met het relatief hoge aantal (kinderen van) migranten met een herkomst in een van de klassieke migratielanden, ten opzichte van mensen met een herkomst in een van de overige landen in het betreffende werelddeel. In 2021 hadden ruim 1,7 miljoen inwoners een herkomst - als migrant of als kind van migrant(en) - in een van de klassieke migratielanden, en bijna 1,3 miljoen inwoners een herkomst buiten Europa en buiten een van de klassieke migratielanden (tabel 5.2). Wanneer de klassieke migratielanden tot hun eigenlijke werelddeel worden gerekend, zouden zij daardoor de cijfers van het werelddeel dusdanig domineren, dat dit tot een vertekening van de statistieken kan leiden. De ruim 400 duizend (kinderen van) migranten met een Marokkaanse herkomst zouden bijna 60 procent van alle personen in Nederland met een Afrikaanse herkomst vertegenwoordigen. Van de (kinderen van) migranten met een Aziatische herkomst zou ruim de helft een Turkse of Indonesische herkomst hebben, wanneer zij bij Azië zouden worden geteld. Voor Amerika en Oceanië geldt dat twee derde van de personen een Surinaamse of Nederlands Caribische herkomst zou hebben. Bij migranten en hun kinderen met een Europese herkomst speelt de dominantie van een klein aantal landen minder. Omdat een groot deel van de twintig landen met het hoogste aantal inwoners in Nederland Europese landen zijn, is het niet zo dat een paar landen een groot deel van de uitkomsten van het werelddeel Europa bepalen. Bij specifieke statistieken en publicaties kan er, afhankelijk van de onderzoeksvraag, altijd voor gekozen worden om deze of andere landen wel afzonderlijk te laten zien.
4.2.4 Overzicht van de indeling naar herkomstland
De indeling van herkomstlanden op vier niveaus, als combinatie van werelddeel en klassieke migratielanden, ziet er als volgt uit (zie ook figuur 4.3):
- Nederland
- Europa (exclusief Nederland, Turkije, Armenië en Georgië, inclusief Rusland)
2.1. Afzonderlijke landen - Buiten-Europa
3.1 Turkije
3.2 Marokko
3.3 Suriname
3.4 Nederlandse Cariben (Aruba, Curaçao, Sint-Maarten, Bonaire, Sint Eustatius, Saba)
3.5 Indonesië
3.6 Overig Buiten-Europa
3.6.1 Overig Afrika
3.6.1.1 Afzonderlijke landen
3.6.2 Overig Azië
3.6.2.1 Afzonderlijke landen
3.6.3 Overig Amerika en Oceanië
3.6.3.1 Afzonderlijke landen
4.3 Gebruik van de indeling in statistieken en publicaties
De insteek is om de indeling naar herkomstland zo gedetailleerd mogelijk te hanteren. De detaillering hangt wel af van het aantal waarnemingen. Statistieken gebaseerd op registerdata kennen vaak een groot aantal waarnemingen zodat op een meer gedetailleerd niveau kan worden gepubliceerd. Statistieken gebaseerd op een klein aantal waarnemingen, zoals bij enquêtedata vaak het geval is, zullen vaak cijfers over herkomstland op een minder gedetailleerd niveau publiceren. Voor statistieken met weinig waarnemingen kan de indeling naar Nederland, Europa en buiten-Europa worden gebruikt. Wanneer het aantal waarnemingen het toelaat, wordt de hoofdindeling verder uitgebreid met klassieke migratielanden en de overige werelddelen.