2. Resultaten

2.1 De totale goederenstromen

In 2020 kwam vanuit Rusland en Oekraïne samen 84 miljoen ton (1 000 kg) aan goederen naar Nederland, ter waarde van 32 miljard euro. Uit Rusland alleen werd er 76 miljoen ton aan goederen naar Nederland vervoerd. De goederen uit Rusland vertegenwoordigden een waarde van 29 miljard euro. Uit Oekraïne kwam ruim 7 miljoen ton met een geschatte waarde van bijna 4 miljard euro. Deze goederen waren afkomstig uit Rusland of Oekraïne en werden in Nederland gelost. Een deel van de goederen bereikte Nederland via een ander land. De goederen waren deels bestemd voor gebruik in Nederland, deels voor wederuitvoer en deels voor doorvoer naar andere landen.

De goederenstromen van Nederland naar beide landen waren zowel in gewicht als in waarde een stuk kleiner. In totaal ging het om 10 miljoen ton ter waarde van bijna 20 miljard euro. Naar Rusland gingen 9 miljoen ton goederen, ter waarde van 18 miljard euro. Naar Oekraïne ging voor 1 miljoen ton aan goederen ter waarde van 1 miljard euro. Deze goederen werden in Nederland geladen en waren bestemd voor Rusland of Oekraïne. De goederen waren deels van Nederlandse makelij, deels betrof het uit het buitenland afkomstige goederen die door Nederland werden wederuitgevoerd of doorgevoerd.

In vergelijking met 2019 daalde het gewicht van de aanvoer uit Oekraïne in 2020 met ruim 20 procent. De afvoer naar Oekraïne kende met meer dan 40 procent een nog sterkere daling. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de verstoring van de internationale handel en de internationale goederenstromen door de coronacrisis. De stromen van en naar Rusland kenden in 2020 een minder sterke verandering: het aanvoergewicht daalde met 12 procent en het afvoergewicht steeg met 2 procent.

2.2 De goederenstromen naar type

2.2.1 De inkomende stroom naar type

Goederen kunnen om verschillende redenen naar Nederland worden gebracht: voor gebruik in Nederland, voor wederuitvoer naar het buitenland of voor doorvoer naar het buitenland. Binnengekomen goederen die worden doorgevoerd blijven in buitenlandse handen, maar worden op weg van het ene naar het andere land overgeslagen tussen vervoermiddelen binnen Nederland of (tijdelijk) opgeslagen in Nederland. Bij wederuitvoer worden goederen tijdelijk Nederlands eigendom en wordt er vaak nog een minimale bewerking gedaan voordat ze weer worden uitgevoerd. De wederuitvoer is onderdeel van de in- en uitvoer, de doorvoer niet.

Ruim 40 procent van de goederenstroom (naar gewicht) uit Rusland werd in 2020 ingevoerd voor gebruik in Nederland. Iets meer (45 procent) werd na overlading in Nederland doorgevoerd naar andere landen. De rest betrof wederuitvoer. Een dergelijke verdeling komt redelijk overeen met het gemiddelde voor alle landen van herkomst.

Voor Oekraïne alléén is een dergelijke driedeling niet beschikbaar. Wel bekend is deze voor de landengroep ‘Oost-Europa, incl. Balkan en Kaukasus (niet EU)¹⁾, waarin Oekraïne qua omvang van de handelsrelatie met Nederland relatief dominant is. In het vervolg wordt deze landengroep aangeduid met ‘Oost-Europa (niet-EU)’. Van het goederengewicht uit deze groep was 52 procent bestemd voor binnenlands verbruik, meer dan gemiddeld over alle landen. 34 procent was bestemd voor doorvoer en de rest (15 procent) was bestemd voor wederuitvoer.

2.2.2 De uitgaande stroom naar type

De meest afwijkende uitgaande stroom is die van goederen die door Nederland zijn doorgevoerd naar Rusland. Dit betrof maar liefst 85 procent van de uitgaande stroom (in gewicht) richting Rusland. Oftewel, wat we naar Rusland brengen betreft vooral doorvoer. Gemiddeld over alle landen is dit ongeveer de helft. De doorvoer naar Rusland bevatte voor het grootste deel van het gewicht producten uit de groepen ‘hout, pulp, papier, hout- en papierwaren’, aardolieproducten en ‘chemische producten en kunstmeststoffen’. Slechts 11 procent van het gewicht van de goederenstroom naar Rusland in 2020 betrof uitvoer van Nederlands product. Gemiddeld is dit 33 procent. De rest van de uitgaande goederenstroom naar Rusland (4 procent) was wederuitvoer.

Van het goederengewicht dat naar Oost-Europa (niet EU) werd verscheept was meer dan 60 procent doorvoer. Ook dit is bovengemiddeld. Bijna een derde deel betrof uitvoer van Nederlands product en de rest (7 procent) was wederuitvoer.

Van de uitgaande goederenwaarde is voor Rusland twee derde deel en voor Oost-Europa (niet EU) bijna 60 procent doorvoer. Voor beide dus een lager aandeel dan qua gewicht. Ook qua waarde heeft de doorvoer een hoger dan gemiddeld aandeel in de uitgaande stroom. Gemiddeld over de afvoer naar alle landen is het de helft. De goederengroepen ‘machines en elektronica’, ‘basismetalen en metaalproducten’ en ‘chemische producten en kunstmeststoffen’ waren dominant in de waarde van de doorvoer naar Rusland. Gezien het hoge aandeel doorvoer zijn de verdiensten aan de goederenstromen naar Rusland en Oost-Europa (niet EU) relatief laag.

2.3 Verdiensten uitgaande stroom

Per euro goederenwaarde wordt er gemiddeld het meeste verdiend aan de uitvoer van Nederlands product: 56 eurocent in 2020 (CBS, 10 december 2021). De uitvoer van Nederlands product aan beide landen leverde in totaal bijna 2 miljard euro op. Voor de wederuitvoer vanuit Nederland zijn de verdiensten 10 eurocent per euro goederenexport. In totaal leverden Russische en Oekraïense goederen die door Nederland werden wederuitgevoerd bijna 300 miljoen euro op voor de Nederlandse economie. De doorvoer kent de laagste verdiensten: gemiddeld iets meer dan 1 eurocent per euro goederenwaarde, met een totale verdienste voor Nederland van minder dan 200 miljoen euro. Ter vergelijking: de totale verdiensten aan de uitgaande goederenstromen naar alle landen in 2020 wordt geschat op 149 miljard euro (CBS, 10 december 2021).

De hierboven gepresenteerde verdiensten zijn berekend door de importwaarde op de exportwaarde van het betreffende goed in mindering te brengen. Nederland verdient uiteraard ook een (relatief klein) bedrag aan de inkomende stroom. Dit is echter niet becijferd.

2.4 De goederenstromen naar product

2.4.1 De inkomende stroom

De aanvoer uit Rusland bestond in 2020 voor 40 procent van het gewicht uit ruwe aardolie, 19 procent uit aardolieproducten, 18 procent uit kolen en 9 procent uit aardgas. Daarmee hebben deze fossiele brandstoffen een gezamenlijk aandeel van 85 procent in de aanvoer uit Rusland. Daarnaast bestaat de aanvoer uit Rusland uit onder andere chemische basisproducten en kunstmeststoffen²⁾ (4 procent), alsmede hout, pulp, papier, hout- en papierwaren (eveneens 4 procent).

Uit Oekraïne kwamen in 2020 met name landbouw-, bosbouw- en visserijproducten: deze goederen vertegenwoordigden ruim de helft van de totale aanvoer uit dit land. Hier ging het veelal om natuurproducten zoals granen en graanproducten (maïs) en plantaardige vetten zoals zonnebloemolie (CBS, 9 maart 2022). Daarnaast werden er vooral voedings- en genotmiddelen (14 procent) en ertsen (12 procent) aangevoerd uit Oekraïne.

Aandelen op de totale ingaande stroom

Rusland had in 2020 een aandeel van 13 procent in het totale gewicht van de in Nederland binnenkomende goederen. Rusland heeft vooral een groot aandeel in het gewicht van de minerale brandstoffen die in Nederland worden gelost. In 2020 kwam 41 procent van het brutogewicht van de kolen die Nederland binnenkwamen uit Rusland. Voor ruwe aardolie was dit aandeel 31 procent, voor aardgas 20 procent, voor aardolieproducten 18 procent en voor cokes 13 procent. Naast de minerale brandstoffen kwam ook een substantieel deel (12 procent) van het gewicht van de groep ‘hout, pulp, papier, hout- en papierwaren’ uit een Russische haven. De aandelen kolen en ruwe aardolie uit Rusland waren in 2019 wel een stuk kleiner dan in 2020. Hier staat tegenover dat de aandelen aardgas, aardolieproducten en cokes groter waren.

Het aandeel van Oekraïne in de producten die in Nederland gelost worden was, met ruim 1 procent in 2020, een stuk kleiner dan dat van Rusland. De bijdrage aan de ingaande stroom van landbouwproducten is echter substantieel. Als land van herkomst had Oekraïne in 2020 een aandeel van 9 procent in de aanvoer van landbouw-, bosbouw- en visserijproducten. In 2019 was dat 13 procent. Het gaat hierbij vooral om granen zoals maïs, dierlijke en plantaardige oliën en vetten zoals zonnebloemolie en diverse andere producten van plantaardige oorsprong³⁾ . Van de granen kwam ongeveer een kwart van het aangevoerde gewicht uit Oekraïne. Noemenswaardig is verder de aanvoer van ertsen. Van de in Nederland geloste ertsen kwam bijna 4 procent uit Oekraïne.

2.4.2 De uitgaande stroom

De afvoer naar Rusland bestaat qua gewicht voor het grootste deel uit ‘hout, pulp en papier en de hout- en papierwaren’ (27 procent in 2020), aardolieproducten (15 procent) en chemische producten en kunstmeststoffen (14 procent). De afvoer van hout, pulp, papier en hout- en papierwaren betreft bijna volledig doorvoer.

Het aandeel van Rusland als bestemmingsland van de afvoer van goederen uit Nederland is een stuk kleiner dan als herkomstland: minder dan twee procent van de totale afvoer gaat naar Rusland. De grootste categorieën betreffen ‘hout, pulp en papier en de hout- en papierwaren’ met 12 procent, kunststoffen en rubber met 7 procent en farmaceutica en chemische specialiteiten met 5 procent.

De goederenstroom van Nederland naar Oekraïne bestond in 2020 voor ruim een vijfde deel uit kolen en voor bijna een vijfde deel uit voedings- en genotmiddelen. De landbouw-, bosbouw- en visserijproducten hadden samen een aandeel van 14 procent. Het aandeel van Oekraïne in de totale uitgaande stroom van producten is klein: slechts 0,3 procent in 2020. Het hoogste aandeel betreft kolen, met 2 procent in 2020 en 4 procent in 2019.

2.5 De wijze van vervoer

De aanvoer van in Rusland geladen goederen vond in 2019 en 2020 voor 90 procent van het brutogewicht plaats over zee en voor 10 procent via pijpleidingen. De afvoer van goederen die in Rusland werden gelost vond bijna volledig over zee plaats. Dat geldt ook voor de aanvoer uit Oekraïne. De goederenafvoer naar Oekraïne ging in 2019 voor 94 procent over zee en voor 6 procent van het gewicht over de weg. In 2020 daalde de afvoer naar Oekraïne zoals eerder gezegd sterk, met ruim 40 procent. Die daling betrof volledig de zeevaart, waardoor het aandeel zeevaart daalde naar 79 procent.

De aanvoer van in Rusland geladen goederen werd in 2018 voor drie kwart van het gewicht in het havengebied van Rotterdam⁴⁾  afgehandeld en voor 12 procent in de havenregio Amsterdam. Drie procent ging langs North Sea port (hier Vlissingen en Terneuzen) en twee procent werd gelost in de noordelijke zeehavens. Het resterende aandeel van 9 procent werd in de rest van Nederland gelost. Dat betrof bijna volledig de toevoer van aardgas via pijpleidingen.

De goederen uit Oekraïne kwamen in 2018 voor twee derde deel aan in de havenregio Rotterdam. Bijna een kwart van de goederenstroom uit Oekraïne verliep via de havenregio Amsterdam en 7 procent via North Sea port.

2.6 Indirecte goederenstromen

In 2020 werd naar schatting 30 procent van het brutogewicht van de aanvoer van goederen niet rechtstreeks van de landengroep van herkomst naar Nederland gebracht⁵⁾. Van het goederengewicht uit Rusland en Oost-Europa (niet EU) kwam respectievelijk bijna 20 en ruim 30 procent na overslag in een andere landengroep naar Nederland. Ter vergelijking: uit dichtbijgelegen landen als België, Duitsland en Noorwegen werd meer dan 94 procent van het goederengewicht rechtstreeks aangevoerd.

Voor de goederen uit Rusland waren er drie belangrijke overslagregio’s. Ruim de helft van de overslag vóór vervoer naar Nederland verliep in 2018 via het Verenigd Koninkrijk, bijna 30 procent via de Baltische staten en 10 procent via Noord-Europa. De goederen uit Oost-Europa (niet EU) werden vooral overgeslagen in Zuid-Europa, het Verenigd Koninkrijk, België en Luxemburg en Duitsland. Deze regio’s hadden een aandeel in die overslag van 14 tot 20 procent. Daarnaast werd 8 procent van het goederengewicht uit Oost-Europa (niet EU) overgeslagen in Oost-Europa (EU) en eveneens 8 procent in Rusland.

Rusland speelt een marginale rol als land van overslag voor goederen uit een derde land die naar Nederland gaan. Ongeveer 1,5 procent van deze indirecte aanvoer van goederen vond in 2020 via Rusland plaats: het ging daarbij om minder dan 3 miljoen ton aan goederen. De indirecte aanvoer via Oekraïne was nihil. Ter vergelijking: in 2020 werd bijna een derde van de indirecte aanvoer via het Verenigd Koninkrijk naar Nederland vervoerd. Ruim een vijfde kwam via België het land binnen en 14 procent via Duitsland. Daarmee hadden deze drie buurlanden een gezamenlijk aandeel van twee derde in de aanvoer met overslag in een andere landengroep dan de landengroep van herkomst.

Download CSVToon tabel

2.6.2 Aandeel landengroep van overslag in indirect vervoer, 2020¹⁾

	Aandeel overslagregio in gewicht (%) (% vervoerd gewicht)
Verenigd Koninkrijk	30
België en Luxemburg	23
Duitsland	14
Zuid-Europa (EU)	9
Frankrijk	5
Noord-Afrika	4
Noorwegen, IJsland en de Faeröereilanden	3
Baltische staten	3
Noord-Europa (EU)	2
Rusland	2
Zuidoost-Azië	1
Verenigde Staten van Amerika	1
Zuidwest-Azië	1
China, Taiwan en Mongolië	1
1)Alleen de regio’s met een aandeel van meer dan 0,5 procent in de indirecte aanvoer zijn gegeven

2.6.2 Aandeel landengroep van overslag in indirect vervoer, 2020¹⁾

	Aandeel overslagregio in gewicht (%) (% vervoerd gewicht)
Verenigd Koninkrijk	30
België en Luxemburg	23
Duitsland	14
Zuid-Europa (EU)	9
Frankrijk	5
Noord-Afrika	4
Noorwegen, IJsland en de Faeröereilanden	3
Baltische staten	3
Noord-Europa (EU)	2
Rusland	2
Zuidoost-Azië	1
Verenigde Staten van Amerika	1
Zuidwest-Azië	1
China, Taiwan en Mongolië	1
1)Alleen de regio’s met een aandeel van meer dan 0,5 procent in de indirecte aanvoer zijn gegeven

2.7 Afhandeling, bestemming en directe herkomst van de doorvoer van Russische goederen

Rusland is het land met het grootste aandeel in het inkomende doorvoergewicht. Deze paragraaf gaat daarom verder in op de diverse kenmerken van de doorvoer uit Rusland: de goederensamenstelling, de rol van de Nederlandse havens, de bestemmingslanden en de landen waar overslag plaats heeft.

2.7.1. De goederensamenstelling en afhandeling van de doorvoer

Uit Rusland kwam in 2020 ruim 30 miljoen ton aan doorvoergoederen naar Nederland. Dat is 12 procent van de totale doorvoer van Nederland in dat jaar. Hiermee is Rusland het land met het grootste aandeel in het inkomende doorvoergewicht. Het aandeel van Oost-Europa (niet EU) in de inkomende doorvoer was slechts 1 procent. Op deze stroom wordt verder niet ingegaan.

De doorvoer uit Rusland bestond voor ruim een derde van het gewicht uit ruwe aardolie, voor een vijfde uit kolen en eveneens voor een vijfde uit aardolieproducten. Daarmee had Rusland als land van herkomst een aandeel van bijna 30 procent in de doorvoer van kolen en was het land verantwoordelijk voor 27 procent van de doorvoer van ruwe aardolie en voor 18 procent van de doorvoer van aardolieproducten. Ook een hoog aandeel had Rusland in de doorvoer van aardgas en de groep ‘hout, pulp, papier, hout- en papierwaren’: meer dan 20 procent.

De Rotterdamse havenregio domineert de afhandeling van goederen uit Rusland die in Nederland worden doorgevoerd. Er zijn echter twee uitzonderingen: steenkool en aardgas. De havenregio Rotterdam handelde iets minder dan de helft (47 procent) af van de doorvoer van kolen uit Rusland. Een vrijwel even groot deel (46 procent) ging via de havenregio Amsterdam. Aardgas komt per pijpleiding binnen in de provincie Groningen. De doorvoer van ruwe aardolie en hout, pulp, papier, hout- en papierwaren liep volledig of bijna volledig via de havenregio Rotterdam. In iets mindere mate geldt dat ook voor de doorvoer van aardolieproducten: 88 procent van het gewicht ging via de Rotterdamse havenregio, 9 procent via de havenregio Amsterdam.

De voor doorvoer bestemde kolen uit Rusland kwamen volledig over zee Nederland binnen en verlieten het land vooral met binnenvaartschepen (74 procent) en daarnaast over het spoor (18 procent) en de zee (8 procent). De ruwe aardolie bestemd voor de doorvoer kwam over zee naar Nederland en werd bijna volledig overgepompt in pijpleidingen naar het buitenland. Bij de aardolieproducten en de hout, pulp, papier, hout- en papierwaren was er veelal sprake van inkomende én uitgaande doorvoer over zee: de zogenoemde transshipment.

2.7.2 De bestemming van via Nederland doorgevoerde producten

De kolen uit Rusland die in 2018 via Nederland werden doorgevoerd waren vooral bestemd voor Duitsland (83 procent) en België (8 procent). De bestemming van Russisch aardgas dat werd doorgevoerd was vergelijkbaar. Daarnaast ging 8 procent van het aardgas naar Zuid-Europa. Bij de doorvoer van ruwe aardolie uit Rusland zijn de rollen van België / Luxemburg (80 procent) en Duitsland (17 procent) omgekeerd. Bij de overige voor de doorvoer bestemde grondstoffen waren de bestemmingen meer divers. Met 23 procent gingen de meeste doorgevoerde Russische aardolieproducten naar Duitsland, gevolg door Zuidoost-Azië (11 procent) en West-Afrika (7 procent). Voor de doorvoer van hout, pulp, papier, hout- en papierwaren was met een kwart aandeel de groep China, Taiwan en Mongolië de belangrijkste bestemming, gevolgd door Japan met Noord- en Zuid-Korea, en Zuidwest-Azië.

Het totaal aan doorvoergoederen uit Rusland ging voor bijna een derde naar Duitsland en voor een even groot deel naar België / Luxemburg. Dit sluit aan bij het algemene beeld van de doorvoer van goederen door Nederland: deze is voor het grootste deel bestemd voor de buurlanden.

2.7.3 De overslag van de doorgevoerde producten

Voor de doorvoer bestemde goederen uit Rusland hoeven niet rechtstreeks uit Rusland te komen. Ongeveer 60 procent van de Russische kolen die werden doorgevoerd kwam rechtstreeks uit Rusland, de rest via overlading op een schip in de Baltische staten. Het aardgas kwam rechtstreeks via de pijpleiding, de ruwe aardolie voor ruim 10 procent via het Verenigd Koninkrijk. De doorgevoerde aardolieproducten kwamen voor een derde via andere landen naar Nederland, waaronder de Baltische staten en het Verenigd Koninkrijk. Al met al kwam van alle doorvoergoederen uit Rusland naar schatting drie kwart rechtstreeks naar Nederland.