De goederenstromen tussen Nederland en Rusland, respectievelijk Oekraïne

Tot de inval van Rusland in Oekraïne bestond er een levendige goederenhandel tussen deze twee landen en Nederland. Deze stromen raakten echter vanaf de inval op 24 februari 2022 verstoord door de effecten van de oorlog in Oekraïne, de reactie van de Westerse wereld in de vorm van steeds zwaardere economische sancties tegen Rusland en de reactie daarop van Rusland. Dit leidde in grote delen van Europa tot problemen in de aanvoer van fossiele brandstoffen, en wereldwijd in de aanvoer van grondstoffen en landbouwproducten, met wereldwijd grote prijsstijgingen tot gevolg. Het CBS (25 mei 2022) meldde voor maart 2022 een daling van het importgewicht uit Oekraïne met 31 procent en een stabilisatie van het importgewicht uit Rusland. De waarde van de import uit Rusland onderging tegelijkertijd meer dan een verdubbeling als gevolg van de forse prijsstijgingen van vooral minerale brandstoffen.

Dit artikel beschrijft verschillende kenmerken van de handels- en doorvoerstromen tussen Nederland en Rusland en tussen Nederland en Oekraïne zoals deze vóór de oorlog bestonden. Daarmee wordt inzicht verkregen in het belang van deze twee landen voor de Nederlandse goederenhandel en de doorvoer van goederen naar andere landen. Dat inzicht is een belangrijk ingrediënt voor verdere schattingen van de effecten van deze oorlog voor de Nederlandse economie. Deze publicatie is gebaseerd op de in-, uit- en doorvoerstatistiek die mede tot stand is gekomen met financiering van het Ministerie van Infrastructuur en Waterstaat.

Bij goederenstromen tussen landen hoeven de producten niet per se in het land van ontvangst te blijven. Voor een deel betreffen ze wederuitvoer en doorvoer. Hoe zit dit in het geval van de goederenstromen tussen enerzijds Rusland of Oekraïne en anderzijds Nederland? Om hoeveel gewicht gaat het per stroom en om wat voor soort producten? Wat is het aandeel van de diverse stromen in het totaal van vergelijkbare goederenstromen? Op welke manier (schip, vrachtwagen, trein, pijpleiding) worden de goederen vervoerd? En waar verdient Nederland het meeste geld aan?

Bij de beschrijving van goederenstromen wordt onderscheid gemaakt naar het land van herkomst van de goederen, het land van lading, het land van lossing en het bestemmingsland. De herkomst is het land waarvandaan de goederen zijn verzonden. Dit hoeft niet per se het land te zijn waar de goederen zijn gemaakt. Het land van lading is het land waar de goederen zijn geladen op het vervoermiddel waarmee ze Nederland binnenkomen. Vergelijkbaar is het land van lossing het land waar de goederen gelost worden van het vervoermiddel waarmee ze Nederland hebben verlaten. Ten slotte, de bestemming is het land waar de goederen uiteindelijk worden afgeleverd. Dit hoeft niet gelijk te zijn aan het land van lossing. Naast de aldus gemeten stromen wordt ook aandacht besteed aan goederen die niet rechtstreeks van Rusland naar Nederland zijn gekomen, maar via een tussenland. Dit is niet onderzocht voor Oekraïne.

In 2.1 worden de hoofdstromen besproken: hoeveel kwam er vanuit Rusland of Oekraïne naar Nederland en hoeveel ging de omgekeerde weg. In 2.2 worden de goederenstromen onderverdeeld naar invoer voor binnenlands gebruik, uitvoer van Nederlands product, wederuitvoer en doorvoer. Per type uitgaande stroom kunnen de verdiensten worden geraamd. Dit komt aan de orde in 2.3. In 2.4 worden de goederen besproken die tussen de twee landen en Nederland werden vervoerd. In 2.5 wordt de wijze van vervoer behandeld. De rol van Rusland als overslaglocatie voor goederen met bestemming Nederland is het onderwerp van 2.6. In 2.7 staat de doorvoer uit Rusland centraal: in welke Nederlandse havens wordt de doorvoer afgehandeld, welke vervoerwijzen zijn erbij betrokken en waar gaan deze goederen naartoe. In paragraaf 3 volgen de conclusies.

2.1 De totale goederenstromen

In 2020 kwam vanuit Rusland en Oekraïne samen 84 miljoen ton (1 000 kg) aan goederen naar Nederland, ter waarde van 32 miljard euro. Uit Rusland alleen werd er 76 miljoen ton aan goederen naar Nederland vervoerd. De goederen uit Rusland vertegenwoordigden een waarde van 29 miljard euro. Uit Oekraïne kwam ruim 7 miljoen ton met een geschatte waarde van bijna 4 miljard euro. Deze goederen waren afkomstig uit Rusland of Oekraïne en werden in Nederland gelost. Een deel van de goederen bereikte Nederland via een ander land. De goederen waren deels bestemd voor gebruik in Nederland, deels voor wederuitvoer en deels voor doorvoer naar andere landen.

De goederenstromen van Nederland naar beide landen waren zowel in gewicht als in waarde een stuk kleiner. In totaal ging het om 10 miljoen ton ter waarde van bijna 20 miljard euro. Naar Rusland gingen 9 miljoen ton goederen, ter waarde van 18 miljard euro. Naar Oekraïne ging voor 1 miljoen ton aan goederen ter waarde van 1 miljard euro. Deze goederen werden in Nederland geladen en waren bestemd voor Rusland of Oekraïne. De goederen waren deels van Nederlandse makelij, deels betrof het uit het buitenland afkomstige goederen die door Nederland werden wederuitgevoerd of doorgevoerd.

In vergelijking met 2019 daalde het gewicht van de aanvoer uit Oekraïne in 2020 met ruim 20 procent. De afvoer naar Oekraïne kende met meer dan 40 procent een nog sterkere daling. Dit heeft waarschijnlijk te maken met de verstoring van de internationale handel en de internationale goederenstromen door de coronacrisis. De stromen van en naar Rusland kenden in 2020 een minder sterke verandering: het aanvoergewicht daalde met 12 procent en het afvoergewicht steeg met 2 procent.

2.2 De goederenstromen naar type

2.2.1 De inkomende stroom naar type

Goederen kunnen om verschillende redenen naar Nederland worden gebracht: voor gebruik in Nederland, voor wederuitvoer naar het buitenland of voor doorvoer naar het buitenland. Binnengekomen goederen die worden doorgevoerd blijven in buitenlandse handen, maar worden op weg van het ene naar het andere land overgeslagen tussen vervoermiddelen binnen Nederland of (tijdelijk) opgeslagen in Nederland. Bij wederuitvoer worden goederen tijdelijk Nederlands eigendom en wordt er vaak nog een minimale bewerking gedaan voordat ze weer worden uitgevoerd. De wederuitvoer is onderdeel van de in- en uitvoer, de doorvoer niet.

Ruim 40 procent van de goederenstroom (naar gewicht) uit Rusland werd in 2020 ingevoerd voor gebruik in Nederland. Iets meer (45 procent) werd na overlading in Nederland doorgevoerd naar andere landen. De rest betrof wederuitvoer. Een dergelijke verdeling komt redelijk overeen met het gemiddelde voor alle landen van herkomst.

Voor Oekraïne alléén is een dergelijke driedeling niet beschikbaar. Wel bekend is deze voor de landengroep ‘Oost-Europa, incl. Balkan en Kaukasus (niet EU)¹⁾, waarin Oekraïne qua omvang van de handelsrelatie met Nederland relatief dominant is. In het vervolg wordt deze landengroep aangeduid met ‘Oost-Europa (niet-EU)’. Van het goederengewicht uit deze groep was 52 procent bestemd voor binnenlands verbruik, meer dan gemiddeld over alle landen. 34 procent was bestemd voor doorvoer en de rest (15 procent) was bestemd voor wederuitvoer.

2.2.2 De uitgaande stroom naar type

De meest afwijkende uitgaande stroom is die van goederen die door Nederland zijn doorgevoerd naar Rusland. Dit betrof maar liefst 85 procent van de uitgaande stroom (in gewicht) richting Rusland. Oftewel, wat we naar Rusland brengen betreft vooral doorvoer. Gemiddeld over alle landen is dit ongeveer de helft. De doorvoer naar Rusland bevatte voor het grootste deel van het gewicht producten uit de groepen ‘hout, pulp, papier, hout- en papierwaren’, aardolieproducten en ‘chemische producten en kunstmeststoffen’. Slechts 11 procent van het gewicht van de goederenstroom naar Rusland in 2020 betrof uitvoer van Nederlands product. Gemiddeld is dit 33 procent. De rest van de uitgaande goederenstroom naar Rusland (4 procent) was wederuitvoer.

Van het goederengewicht dat naar Oost-Europa (niet EU) werd verscheept was meer dan 60 procent doorvoer. Ook dit is bovengemiddeld. Bijna een derde deel betrof uitvoer van Nederlands product en de rest (7 procent) was wederuitvoer.

Van de uitgaande goederenwaarde is voor Rusland twee derde deel en voor Oost-Europa (niet EU) bijna 60 procent doorvoer. Voor beide dus een lager aandeel dan qua gewicht. Ook qua waarde heeft de doorvoer een hoger dan gemiddeld aandeel in de uitgaande stroom. Gemiddeld over de afvoer naar alle landen is het de helft. De goederengroepen ‘machines en elektronica’, ‘basismetalen en metaalproducten’ en ‘chemische producten en kunstmeststoffen’ waren dominant in de waarde van de doorvoer naar Rusland. Gezien het hoge aandeel doorvoer zijn de verdiensten aan de goederenstromen naar Rusland en Oost-Europa (niet EU) relatief laag.

2.3 Verdiensten uitgaande stroom

Per euro goederenwaarde wordt er gemiddeld het meeste verdiend aan de uitvoer van Nederlands product: 56 eurocent in 2020 (CBS, 10 december 2021). De uitvoer van Nederlands product aan beide landen leverde in totaal bijna 2 miljard euro op. Voor de wederuitvoer vanuit Nederland zijn de verdiensten 10 eurocent per euro goederenexport. In totaal leverden Russische en Oekraïense goederen die door Nederland werden wederuitgevoerd bijna 300 miljoen euro op voor de Nederlandse economie. De doorvoer kent de laagste verdiensten: gemiddeld iets meer dan 1 eurocent per euro goederenwaarde, met een totale verdienste voor Nederland van minder dan 200 miljoen euro. Ter vergelijking: de totale verdiensten aan de uitgaande goederenstromen naar alle landen in 2020 wordt geschat op 149 miljard euro (CBS, 10 december 2021).

De hierboven gepresenteerde verdiensten zijn berekend door de importwaarde op de exportwaarde van het betreffende goed in mindering te brengen. Nederland verdient uiteraard ook een (relatief klein) bedrag aan de inkomende stroom. Dit is echter niet becijferd.

2.4 De goederenstromen naar product

2.4.1 De inkomende stroom

De aanvoer uit Rusland bestond in 2020 voor 40 procent van het gewicht uit ruwe aardolie, 19 procent uit aardolieproducten, 18 procent uit kolen en 9 procent uit aardgas. Daarmee hebben deze fossiele brandstoffen een gezamenlijk aandeel van 85 procent in de aanvoer uit Rusland. Daarnaast bestaat de aanvoer uit Rusland uit onder andere chemische basisproducten en kunstmeststoffen²⁾ (4 procent), alsmede hout, pulp, papier, hout- en papierwaren (eveneens 4 procent).

Uit Oekraïne kwamen in 2020 met name landbouw-, bosbouw- en visserijproducten: deze goederen vertegenwoordigden ruim de helft van de totale aanvoer uit dit land. Hier ging het veelal om natuurproducten zoals granen en graanproducten (maïs) en plantaardige vetten zoals zonnebloemolie (CBS, 9 maart 2022). Daarnaast werden er vooral voedings- en genotmiddelen (14 procent) en ertsen (12 procent) aangevoerd uit Oekraïne.

Aandelen op de totale ingaande stroom

Rusland had in 2020 een aandeel van 13 procent in het totale gewicht van de in Nederland binnenkomende goederen. Rusland heeft vooral een groot aandeel in het gewicht van de minerale brandstoffen die in Nederland worden gelost. In 2020 kwam 41 procent van het brutogewicht van de kolen die Nederland binnenkwamen uit Rusland. Voor ruwe aardolie was dit aandeel 31 procent, voor aardgas 20 procent, voor aardolieproducten 18 procent en voor cokes 13 procent. Naast de minerale brandstoffen kwam ook een substantieel deel (12 procent) van het gewicht van de groep ‘hout, pulp, papier, hout- en papierwaren’ uit een Russische haven. De aandelen kolen en ruwe aardolie uit Rusland waren in 2019 wel een stuk kleiner dan in 2020. Hier staat tegenover dat de aandelen aardgas, aardolieproducten en cokes groter waren.

Het aandeel van Oekraïne in de producten die in Nederland gelost worden was, met ruim 1 procent in 2020, een stuk kleiner dan dat van Rusland. De bijdrage aan de ingaande stroom van landbouwproducten is echter substantieel. Als land van herkomst had Oekraïne in 2020 een aandeel van 9 procent in de aanvoer van landbouw-, bosbouw- en visserijproducten. In 2019 was dat 13 procent. Het gaat hierbij vooral om granen zoals maïs, dierlijke en plantaardige oliën en vetten zoals zonnebloemolie en diverse andere producten van plantaardige oorsprong³⁾ . Van de granen kwam ongeveer een kwart van het aangevoerde gewicht uit Oekraïne. Noemenswaardig is verder de aanvoer van ertsen. Van de in Nederland geloste ertsen kwam bijna 4 procent uit Oekraïne.

2.4.2 De uitgaande stroom

De afvoer naar Rusland bestaat qua gewicht voor het grootste deel uit ‘hout, pulp en papier en de hout- en papierwaren’ (27 procent in 2020), aardolieproducten (15 procent) en chemische producten en kunstmeststoffen (14 procent). De afvoer van hout, pulp, papier en hout- en papierwaren betreft bijna volledig doorvoer.

Het aandeel van Rusland als bestemmingsland van de afvoer van goederen uit Nederland is een stuk kleiner dan als herkomstland: minder dan twee procent van de totale afvoer gaat naar Rusland. De grootste categorieën betreffen ‘hout, pulp en papier en de hout- en papierwaren’ met 12 procent, kunststoffen en rubber met 7 procent en farmaceutica en chemische specialiteiten met 5 procent.

De goederenstroom van Nederland naar Oekraïne bestond in 2020 voor ruim een vijfde deel uit kolen en voor bijna een vijfde deel uit voedings- en genotmiddelen. De landbouw-, bosbouw- en visserijproducten hadden samen een aandeel van 14 procent. Het aandeel van Oekraïne in de totale uitgaande stroom van producten is klein: slechts 0,3 procent in 2020. Het hoogste aandeel betreft kolen, met 2 procent in 2020 en 4 procent in 2019.

2.5 De wijze van vervoer

De aanvoer van in Rusland geladen goederen vond in 2019 en 2020 voor 90 procent van het brutogewicht plaats over zee en voor 10 procent via pijpleidingen. De afvoer van goederen die in Rusland werden gelost vond bijna volledig over zee plaats. Dat geldt ook voor de aanvoer uit Oekraïne. De goederenafvoer naar Oekraïne ging in 2019 voor 94 procent over zee en voor 6 procent van het gewicht over de weg. In 2020 daalde de afvoer naar Oekraïne zoals eerder gezegd sterk, met ruim 40 procent. Die daling betrof volledig de zeevaart, waardoor het aandeel zeevaart daalde naar 79 procent.

De aanvoer van in Rusland geladen goederen werd in 2018 voor drie kwart van het gewicht in het havengebied van Rotterdam⁴⁾  afgehandeld en voor 12 procent in de havenregio Amsterdam. Drie procent ging langs North Sea port (hier Vlissingen en Terneuzen) en twee procent werd gelost in de noordelijke zeehavens. Het resterende aandeel van 9 procent werd in de rest van Nederland gelost. Dat betrof bijna volledig de toevoer van aardgas via pijpleidingen.

De goederen uit Oekraïne kwamen in 2018 voor twee derde deel aan in de havenregio Rotterdam. Bijna een kwart van de goederenstroom uit Oekraïne verliep via de havenregio Amsterdam en 7 procent via North Sea port.

2.6 Indirecte goederenstromen

In 2020 werd naar schatting 30 procent van het brutogewicht van de aanvoer van goederen niet rechtstreeks van de landengroep van herkomst naar Nederland gebracht⁵⁾. Van het goederengewicht uit Rusland en Oost-Europa (niet EU) kwam respectievelijk bijna 20 en ruim 30 procent na overslag in een andere landengroep naar Nederland. Ter vergelijking: uit dichtbijgelegen landen als België, Duitsland en Noorwegen werd meer dan 94 procent van het goederengewicht rechtstreeks aangevoerd.

Voor de goederen uit Rusland waren er drie belangrijke overslagregio’s. Ruim de helft van de overslag vóór vervoer naar Nederland verliep in 2018 via het Verenigd Koninkrijk, bijna 30 procent via de Baltische staten en 10 procent via Noord-Europa. De goederen uit Oost-Europa (niet EU) werden vooral overgeslagen in Zuid-Europa, het Verenigd Koninkrijk, België en Luxemburg en Duitsland. Deze regio’s hadden een aandeel in die overslag van 14 tot 20 procent. Daarnaast werd 8 procent van het goederengewicht uit Oost-Europa (niet EU) overgeslagen in Oost-Europa (EU) en eveneens 8 procent in Rusland.

Rusland speelt een marginale rol als land van overslag voor goederen uit een derde land die naar Nederland gaan. Ongeveer 1,5 procent van deze indirecte aanvoer van goederen vond in 2020 via Rusland plaats: het ging daarbij om minder dan 3 miljoen ton aan goederen. De indirecte aanvoer via Oekraïne was nihil. Ter vergelijking: in 2020 werd bijna een derde van de indirecte aanvoer via het Verenigd Koninkrijk naar Nederland vervoerd. Ruim een vijfde kwam via België het land binnen en 14 procent via Duitsland. Daarmee hadden deze drie buurlanden een gezamenlijk aandeel van twee derde in de aanvoer met overslag in een andere landengroep dan de landengroep van herkomst.

Download CSVToon tabel

2.6.2 Aandeel landengroep van overslag in indirect vervoer, 2020¹⁾

	Aandeel overslagregio in gewicht (%) (% vervoerd gewicht)
Verenigd Koninkrijk	30
België en Luxemburg	23
Duitsland	14
Zuid-Europa (EU)	9
Frankrijk	5
Noord-Afrika	4
Noorwegen, IJsland en de Faeröereilanden	3
Baltische staten	3
Noord-Europa (EU)	2
Rusland	2
Zuidoost-Azië	1
Verenigde Staten van Amerika	1
Zuidwest-Azië	1
China, Taiwan en Mongolië	1
1)Alleen de regio’s met een aandeel van meer dan 0,5 procent in de indirecte aanvoer zijn gegeven

2.6.2 Aandeel landengroep van overslag in indirect vervoer, 2020¹⁾

	Aandeel overslagregio in gewicht (%) (% vervoerd gewicht)
Verenigd Koninkrijk	30
België en Luxemburg	23
Duitsland	14
Zuid-Europa (EU)	9
Frankrijk	5
Noord-Afrika	4
Noorwegen, IJsland en de Faeröereilanden	3
Baltische staten	3
Noord-Europa (EU)	2
Rusland	2
Zuidoost-Azië	1
Verenigde Staten van Amerika	1
Zuidwest-Azië	1
China, Taiwan en Mongolië	1
1)Alleen de regio’s met een aandeel van meer dan 0,5 procent in de indirecte aanvoer zijn gegeven

2.7 Afhandeling, bestemming en directe herkomst van de doorvoer van Russische goederen

Rusland is het land met het grootste aandeel in het inkomende doorvoergewicht. Deze paragraaf gaat daarom verder in op de diverse kenmerken van de doorvoer uit Rusland: de goederensamenstelling, de rol van de Nederlandse havens, de bestemmingslanden en de landen waar overslag plaats heeft.

2.7.1. De goederensamenstelling en afhandeling van de doorvoer

Uit Rusland kwam in 2020 ruim 30 miljoen ton aan doorvoergoederen naar Nederland. Dat is 12 procent van de totale doorvoer van Nederland in dat jaar. Hiermee is Rusland het land met het grootste aandeel in het inkomende doorvoergewicht. Het aandeel van Oost-Europa (niet EU) in de inkomende doorvoer was slechts 1 procent. Op deze stroom wordt verder niet ingegaan.

De doorvoer uit Rusland bestond voor ruim een derde van het gewicht uit ruwe aardolie, voor een vijfde uit kolen en eveneens voor een vijfde uit aardolieproducten. Daarmee had Rusland als land van herkomst een aandeel van bijna 30 procent in de doorvoer van kolen en was het land verantwoordelijk voor 27 procent van de doorvoer van ruwe aardolie en voor 18 procent van de doorvoer van aardolieproducten. Ook een hoog aandeel had Rusland in de doorvoer van aardgas en de groep ‘hout, pulp, papier, hout- en papierwaren’: meer dan 20 procent.

De Rotterdamse havenregio domineert de afhandeling van goederen uit Rusland die in Nederland worden doorgevoerd. Er zijn echter twee uitzonderingen: steenkool en aardgas. De havenregio Rotterdam handelde iets minder dan de helft (47 procent) af van de doorvoer van kolen uit Rusland. Een vrijwel even groot deel (46 procent) ging via de havenregio Amsterdam. Aardgas komt per pijpleiding binnen in de provincie Groningen. De doorvoer van ruwe aardolie en hout, pulp, papier, hout- en papierwaren liep volledig of bijna volledig via de havenregio Rotterdam. In iets mindere mate geldt dat ook voor de doorvoer van aardolieproducten: 88 procent van het gewicht ging via de Rotterdamse havenregio, 9 procent via de havenregio Amsterdam.

De voor doorvoer bestemde kolen uit Rusland kwamen volledig over zee Nederland binnen en verlieten het land vooral met binnenvaartschepen (74 procent) en daarnaast over het spoor (18 procent) en de zee (8 procent). De ruwe aardolie bestemd voor de doorvoer kwam over zee naar Nederland en werd bijna volledig overgepompt in pijpleidingen naar het buitenland. Bij de aardolieproducten en de hout, pulp, papier, hout- en papierwaren was er veelal sprake van inkomende én uitgaande doorvoer over zee: de zogenoemde transshipment.

2.7.2 De bestemming van via Nederland doorgevoerde producten

De kolen uit Rusland die in 2018 via Nederland werden doorgevoerd waren vooral bestemd voor Duitsland (83 procent) en België (8 procent). De bestemming van Russisch aardgas dat werd doorgevoerd was vergelijkbaar. Daarnaast ging 8 procent van het aardgas naar Zuid-Europa. Bij de doorvoer van ruwe aardolie uit Rusland zijn de rollen van België / Luxemburg (80 procent) en Duitsland (17 procent) omgekeerd. Bij de overige voor de doorvoer bestemde grondstoffen waren de bestemmingen meer divers. Met 23 procent gingen de meeste doorgevoerde Russische aardolieproducten naar Duitsland, gevolg door Zuidoost-Azië (11 procent) en West-Afrika (7 procent). Voor de doorvoer van hout, pulp, papier, hout- en papierwaren was met een kwart aandeel de groep China, Taiwan en Mongolië de belangrijkste bestemming, gevolgd door Japan met Noord- en Zuid-Korea, en Zuidwest-Azië.

Het totaal aan doorvoergoederen uit Rusland ging voor bijna een derde naar Duitsland en voor een even groot deel naar België / Luxemburg. Dit sluit aan bij het algemene beeld van de doorvoer van goederen door Nederland: deze is voor het grootste deel bestemd voor de buurlanden.

2.7.3 De overslag van de doorgevoerde producten

Voor de doorvoer bestemde goederen uit Rusland hoeven niet rechtstreeks uit Rusland te komen. Ongeveer 60 procent van de Russische kolen die werden doorgevoerd kwam rechtstreeks uit Rusland, de rest via overlading op een schip in de Baltische staten. Het aardgas kwam rechtstreeks via de pijpleiding, de ruwe aardolie voor ruim 10 procent via het Verenigd Koninkrijk. De doorgevoerde aardolieproducten kwamen voor een derde via andere landen naar Nederland, waaronder de Baltische staten en het Verenigd Koninkrijk. Al met al kwam van alle doorvoergoederen uit Rusland naar schatting drie kwart rechtstreeks naar Nederland.

De oorlog in Oekraïne en de sancties tegen Rusland leiden tot verstoringen van de handels- en transportstromen tussen Nederland en deze twee landen. Vanuit Rusland en Oekraïne kwam in 2020 nog 84 miljoen ton aan goederen, met een waarde van 32 miljard euro. Uit Rusland werd er 76 miljoen ton aan goederen naar Nederland vervoerd. Samen hadden deze goederen een totale waarde van 29 miljard euro. Uit Oekraïne kwam ruim 7 miljoen ton met een geschatte waarde van bijna 4 miljard euro.

Vanuit Nederland naar Rusland, respectievelijk Oekraïne ging in hetzelfde jaar 10 miljoen ton goederen, ter waarde van 20 miljard euro. Het Russische deel betrof 9 miljoen ton, ter waarde van 18 miljard euro. De totale uitgaande stroom leverde de Nederlandse economie ongeveer 2,2 miljard euro op. Dit is een beperkt bedrag op de totale verdiensten aan uitgaande goederen (149 miljard euro). Dit hangt samen met het feit dat het overgrote deel van deze goederen slechts wordt doorgevoerd. De afvoer naar Rusland bestond voor 85 procent uit doorvoergoederen, die naar Oost-Europa (niet EU) voor meer dan 60 procent.

Van de goederen uit Rusland werd in 2020 ongeveer 40 procent in Nederland gebruikt, 45 procent werd doorgevoerd naar andere landen, de rest was wederuitvoer. Van de goederen uit de regio Oost-Europa (niet EU), waarin Oekraïne dominant is qua handelsstromen naar Nederland, werd meer dan de helft in Nederland gebruikt.

Uit Rusland komen vooral gigantische hoeveelheden aardolie, aardolieproducten, steenkool en gas: de aanvoer uit Rusland (al dan niet via een tussenland) bestond in 2020 voor 85 procent uit fossiele brandstoffen. Daarnaast kwamen uit Rusland chemische basisproducten en kunstmeststoffen (4 procent) en hout, pulp, papier, hout- en papierwaren (eveneens 4 procent). In de aanvoer uit Oekraïne waren de landbouw-, bosbouw- en visserijproducten dominant met een aandeel van meer dan de helft. Verder werden er vooral voedings- en genotmiddelen (14 procent) en ertsen (12 procent) aangevoerd uit Oekraïne. Ook het aandeel van Rusland in de totale aanvoer van fossiele brandstoffen, chemische producten en grondstoffen als hout en metalen was groot. Oekraïne had een substantieel aandeel in de aangevoerde landbouwproducten.

De aanvoer van goederen uit Rusland en Oekraïne had bijna volledig plaats over zee en via pijpleidingen. Ook de afvoer ging grotendeels over zee en naar Oekraïne deels over de weg. De aanvoer uit Rusland gaat voor het grootste deel via de havenregio Rotterdam: in 2018 was dit drie kwart van het gewicht. De goederen uit Oekraïne kwamen in 2018 voor twee derde deel aan in de havenregio Rotterdam en voor bijna een kwart in de havenregio Amsterdam.

De Russische goederen die via Nederland werden doorgevoerd waren vooral bestemd voor de buurlanden Duitsland en België, maar ook voor afgelegen bestemmingen als China, Japan/Zuid-Korea en Zuidwest-Azië. Onduidelijk is of deze bestemmingen nu Rusland wordt geboycot op een andere manier dan via Nederland (zullen) worden bereikt. Het grootste deel van de doorvoer liep via de Rotterdamse haven, de kolendoorvoer voor een even groot deel ook via de haven van Amsterdam. De doorvoergoederen uit Rusland bereikten ons land voornamelijk over zee of via pijpleidingen.

CBS (2021a, 4 mei). Internationale goederenstromen in 2019, Bijlage 1 Landen per wereldregio.

CBS (2021b, 4 mei). Internationale goederenstromen in 2019, Bijlage 2 Goederengroepen.

CBS (2021, 10 december). Veel doorvoer van goederen, opbrengsten relatief laag. CBS-nieuwsbericht.

CBS (2022, 9 maart). Import uit Oekraïne in 2021 voor het eerst boven 2 miljard euro. CBS-nieuwsbericht.

CBS (2022, 25 mei). Export naar Oekraïne en Rusland sterk afgenomen. CBS-nieuwsbericht.

CBS StatLine (2021). Internationale handel en doorvoer; waarde, gewicht, goederen, vervoerwijze.

CBS StatLine (2022). Verdiensten en arbeidsvolume; uitvoerstromen, landen. 

Begrippenlijst

Brutogewicht

Geschat brutogewicht van de vervoerde goederen in duizend kg. Het brutogewicht omvat het gewicht van de goederen en de verpakking, maar niet het gewicht van de container waarin de goederen eventueel worden vervoerd.

Doorvoer

De goederenstroom die, op weg van het ene naar het andere land, over Nederlands grondgebied vervoerd wordt maar in buitenlands bezit blijft. De doorvoer maakt, anders dan de wederuitvoer, geen deel uit van de invoer en de uitvoer en zit daarom niet in handelsstatistieken.

Invoer voor binnenlands gebruik

De voor ingezetenen bestemde goederen, die vanuit het buitenland in het economisch gebied van Nederland zijn gebracht. Hiertoe behoren ook voor verwerking in het productieproces benodigde grondstoffen, halffabricaten, brandstoffen en voor investeringen bestemde vaste activa.

Invoer voor wederuitvoer

De goederen die Nederland binnenkomen, daarbij (tijdelijk) eigendom worden van een ingezetene, en daarna, zonder dat significant industriële bewerking plaatsvindt, Nederland weer verlaten.

Landengroep

Indeling van alle landen van de wereld in 36 groepen, waarbij de grootste handelspartners van Nederland aparte groepen zijn en dichtbij elkaar gelegen kleinere handelspartners zijn geclusterd. Verder is rekening gehouden met uniformiteit binnen een groep met betrekking tot het EU-lidmaatschap, de geografische ligging en de transportroutes naar Nederland.

Landengroep van herkomst of bestemming

Bij inkomend transport is dit de landengroep van herkomst, dat wil zeggen: waar de goederen zijn verzonden. Bij uitgaand transport is dit de landengroep van bestemming.

Landengroep van lading of lossing

Bij inkomend transport is dit de landengroep waar de goederen voor het laatst zijn geladen gegeven, bij uitgaand transport de landengroep waar de goederen het eerst worden gelost.

NST 2007

Classificatie van goederen die vanaf het referentiejaar 2008 van kracht is binnen de lidstaten van de Europese Unie. NST 2007 is een classificatiesysteem voor producten en activiteiten en houdt rekening met de economische activiteit waaruit de goederen afkomstig zijn.

Transitohandel

Transitohandel is als een bedrijf in Nederland eigenaar wordt van goederen in het buitenland en deze doorverkoopt aan een andere buitenlandse partij zonder dat deze goederen fysiek Nederland binnenkomen.

Uitvoer van Nederlands product

Het leveren van goederen door ingezetenen vanuit het economisch gebied van Nederland aan het buitenland. Het betreft goederen die in Nederland zijn voortgebracht of vervaardigd.

Verdiensten

Verdiensten betreft datgene dat Nederland overhoudt aan export of doorvoer (de toegevoegde waarde). Dit gebeurt door aftrek van de waarde van de geïmporteerde goederen en diensten die nodig waren om de export of doorvoer te kunnen realiseren.

Vervoerwijze

Vervoermiddel waarmee de goederen over de Nederlandse grens worden getransporteerd. Mogelijke vervoerwijzen zijn: zeevaart, binnenvaart, wegvervoer, spoorvervoer, luchtvaart en pijpleidingvervoer. Als de goederen vervoermiddelen zijn die zich zelf over de grens bewegen is de vervoerwijze gelijk aan het vervoermiddel.

Waarde

Geschatte waarde van de vervoerde goederen in duizend euro. Bij invoer is dit de waarde van door het buitenland aan ingezetenen geleverde goederen volgens de statistieken van de internationale handel. Bij invoer uit EU-landen gaat het om de waarde van de goederen inclusief vracht- en verzekeringskosten tot aan de Nederlandse grens. Bij invoer uit niet-EU-landen betreft het de waarde inclusief vracht- en verzekeringskosten tot aan de buitengrens van de Europese Unie. Bij uitvoer is het de waarde van de door ingezetenen aan het buitenland geleverde goederen volgens de statistieken van de internationale handel. Dit is de waarde, inclusief vracht- en verzekeringskosten tot aan de Nederlandse grens.

Wederuitvoer

De goederen die Nederland verlaten, nadat ze na binnenkomst in Nederland (tijdelijk) eigendom zijn geworden van een ingezetene en geen significante industriële bewerking hebben ondervonden.

Technische toelichting

De cijfers uit dit artikel zijn gebaseerd op de statistiek van de internationale handel en doorvoer (CBS StatLine, 2021). Deze statistiek komt voort uit een integratie van de statistieken van de internationale handel in goederen en de transportstatistieken voor zes vervoerwijzen. De integratie is uitgevoerd op het niveau van twintig, op de NST 2007 gebaseerde goederengroepen, zes vervoerwijzen, twee vrachttypen (wel of niet in container vervoerd) en 36 landengroepen. De indeling in de landengroepen is beschreven in een ander artikel (CBS, 4 mei 2021a).

Op microniveau (handelstransacties) zijn de volumes van de handels-, quasi-doorvoer- en entrepotstromen vertaald naar brutogewichten en is de vervoerwijze van deze stromen gecontroleerd en gecorrigeerd. Om de vergelijkbaarheid met de handels-, quasi-doorvoer- en entrepotcijfers te waarborgen zijn de transportgewichten in niet-specifieke NST 2007 goederengroepen (vooral stukgoed) toegekend aan specifieke NST 2007 goederengroepen. Met waarde-gewichtratio’s per jaar, stroomrichting, goederengroep en vervoerwijze is de waarde van de getransporteerde goederen geschat.

Na aggregatie van de bewerkte cijfers is een Bayesiaans integratiemodel gebruikt om de consistentie van de gegevens over handel, doorvoer, entrepotverkeer en transport te verbeteren. Daardoor werd het mogelijk om waarde en brutogewicht van de goederenstromen per goederengroep, vervoerwijze, vrachttype, landengroep van herkomst of bestemming en landengroep van lading of lossing te schatten.

Verdiensten zijn wat Nederland overhoudt aan de uitgaande goederenstromen. Om de uitvoer van Nederlands product, de wederuitvoer of de doorvoer te kunnen realiseren zijn geïmporteerde goederen en diensten nodig. De waarde hiervan is in mindering gebracht op de waarde van de uitgaande stromen. De verdiensten van de uitvoer van Nederlands product naar Rusland zijn ontleend aan CBS StatLine (2022). Om de verdiensten van de andere goederenstromen naar Rusland en Oekraïne te schatten is uitgegaan van de gemiddelde verdiensten per euro goederenwaarde per jaar en type stroom. Voor deze goederenstromen is dus geen rekening gehouden met de mogelijke verschillen in verdiensten tussen de goederengroepen. Anders dan in (CBS StatLine, 2022) zijn de berekende verdiensten van de wederuitvoer exclusief de verdiensten aan transitohandel, omdat dit goederen betreft die Nederland fysiek niet binnenkomen. Deze transitohandel valt daarmee buiten de afbakening van het onderzoek voor dit artikel.