6. Samenvatting en conclusie

Psychisch belastend werk heeft al een aantal jaren de aandacht van de overheid, omdat het samenhangt met gezondheidsklachten en ziekteverzuim. In deze publicatie zijn een drietal aspecten van psychisch belastend werk onderzocht: 1) emotionele arbeidsbelasting, 2) ongewenst gedrag door externen of collega’s, en 3) extra hard werken. Van de genoemde kenmerken is beschreven in hoeverre werknemers in de diverse beroepsgroepen deze ervaren in hun werk.

Werknemers in hogere beroepsniveaus zeggen hun werk vaker als emotioneel belastend te beschouwen dan werknemers in lagere beroepsniveaus, terwijl ongewenst gedrag op het werk, zoals seksueel ongewenst gedrag, intimidatie of pesten door klanten of collega’s, in alle beroepsniveaus voorkomt. Vooral werknemers met een beroep in de gezondheidszorg of in het onderwijs, zoals psychologen, verpleegkundigen, leerkrachten basisonderwijs en docenten in het voortgezet onderwijs, blijken hun werk als emotioneel belastend te ervaren. Daarnaast vinden ook werknemers bij de politie en brandweer hun werk relatief vaak emotioneel veeleisend. Deze bevindingen zijn in overeenstemming met eerder onderzoek (CBS, 2016; Smulders, Houtman en Van den Bossche, 2009). In de afgelopen vier jaar is er sprake van een toegenomen emotionele belasting onder gespecialiseerd verpleegkundigen, psychologen en sociologen en maatschappelijk werkers. Bij leerkrachten basisonderwijs is het percentage dat zich vaak of altijd emotioneel betrokken voelt bij het werk in de periode 2014–2018 voortdurend het hoogst van alle beroepsgroepen.

Ongewenst gedrag door klanten, patiënten, leerlingen en andere externen komt beduidend vaker voor dan ongewenst gedrag door collega’s en/of leidinggevenden. Dit bleek al eerder uit onderzoek van Korvorst, Moons en Mateboer (2012). Met het eerstgenoemde ongewenst gedrag hebben vooral beroepen in de zorg en de beveiliging te maken, zoals verpleegkundigen, sociaal werkers, werknemers bij de politie en brandweer, en buschauffeurs en trambestuurders. Dit zijn beroepen waarbij men veel te maken heeft met klanten, patiënten, passagiers en andere externen. Wel is het ongewenst gedrag door externen onder de werknemers bij de politie en brandweer, gespecialiseerd verpleegkundigen, en buschauffeurs en trambestuurders de afgelopen vier jaar minder geworden.

Procesoperators, beveiligingsmedewerkers, en buschauffeurs en trambestuurders komen naar verhouding het vaakst in aanraking met ongewenst gedrag door collega’s en/of leidinggevenden. De mate waarin dit gedrag bij deze beroepsgroepen voorkomt, is sinds 2014 stabiel gebleven.

Bekijkt men de diverse vormen van ongewenst gedrag dan blijken intimidatie en pesten beduidend vaker voor te komen dan lichamelijk geweld en ongewenste seksuele aandacht. Pestgedrag door leidinggevenden en collega’s wordt vaker gemeld dan pesten door klanten en andere externen.

De beroepsgroepen waarin werknemers relatief vaak melden dat ze extra hard moeten werken, zijn redelijk divers. De drie hoogst scorende beroepsgroepen zijn: koks, leerkrachten basisonderwijs en algemeen directeuren. Vooral onder koks is er sinds 2014 een stijgende trend te zien. Bij leerkrachten basisonderwijs was er een piek in de periode 2015 tot 2017.
Enkele beroepsgroepen vallen op, doordat de werknemers hun werk in meerdere opzichten psychisch belastend vinden (tabel 6.1). Artsen bijvoorbeeld scoren op alle onderzochte indicatoren naar verhouding hoog, voor vijf van de zes indicatoren staan ze in de top 10. Bij maatschappelijk werkers, politie en brandweer medewerkers, gespecialiseerd verpleegkundigen, en sociaal werkers en groeps- en woonbegeleiders geldt dit voor vier indicatoren. Daarnaast staan er relatief veel andere beroepen in de zorg en beroepen in het onderwijs meermaals in een top 10, zoals verpleegkundigen, psychologen en docenten.