1. Inleiding

Het middelbaar beroepsonderwijs (mbo) is de grootste leverancier van schoolverlaters op de arbeidsmarkt. Van de ongeveer 300 duizend schoolverlaters¹⁾ vanuit het schooljaar 2017/’18 kwamen 122 duizend (40 procent) vanuit het mbo. De overige schoolverlaters kwamen vanuit het voortgezet onderwijs (31 duizend, 10 procent), het hbo (87 duizend, 29 procent) en het wetenschappelijk onderwijs (62 duizend, 21 procent). Het aantal schoolverlaters uit het mbo piekte in 2011 met 149 duizend. Daarna nam dit aantal af tot 118 duizend in 2016, om in de jaren daarna weer iets toe te nemen. De leeftijdsopbouw van de Nederlandse bevolking speelt hierin onder meer een rol, omdat er in sommige jaren meer kinderen worden geboren dan in andere jaren. Daarnaast gaan steeds meer jongeren via havo en vwo door naar het hoger onderwijs.

Het mbo kent twee verschillende leerwegen, de beroepsbegeleidende leerweg (bbl, werken met meestal één dag in de week school) en de beroepsopleidende leerweg (bol, naar school met verschillende stages). De opleidingen in het mbo kunnen op vier verschillende niveaus worden gevolgd, niveau 1 (entreeopleiding), niveau 2 (basisberoepsopleiding), niveau 3 (vakopleiding) en niveau 4 (middenkader- en specialistenopleiding). De niveaus verschillen wat betreft duur en kennen verschillende vooropleidingseisen. Meer informatie hierover is te vinden in de technische toelichting.

Kenmerkend voor de bbl is dat de student de opleiding volgt bij een erkend leerbedrijf, ook wel een leerwerkplek of beroepspraktijkvormingsplaats genoemd. De opleiding wordt aangeboden door een Regionaal Opleidingscentrum (ROC of AOC ²⁾) waarbij een arbeidsovereenkomst wordt gesloten met het leerbedrijf. In de praktijk betekent dit dat de student de meeste tijd op de werkplek aanwezig is en daarnaast één of twee dagen per week naar het ROC of AOC gaat. Hierin verschilt de bbl van de bol, waar de student het grootste deel van de opleiding op school aanwezig is en daarnaast stage loopt bij een bedrijf. Bbl-opleidingen worden vaak gevolgd door meer praktisch ingestelde studenten die het vak liever willen leren op de werkplek in plaats van op school. Daarnaast worden bbl-opleidingen veel gevolgd door mensen die al een baan hebben. Zij volgen de opleiding om bijvoorbeeld door te groeien in hun huidige baan of om zich te laten omscholen. De bbl-opleiding kan voor hen een uitkomst zijn omdat deze vooral buiten de schoolbanken wordt gevolgd en ze hun baan niet hoeven te onderbreken.

Mbo-opleidingen hebben de zorgplicht enkel een opleiding aan te bieden als er na afronding van de opleiding voldoende arbeidsmarktperspectief is voor de deelnemers (Cörvers, de Hoon en Meng, 2014). In de bbl komen opleiding en arbeidsmarkt bij elkaar. Het gaat hier om een samenwerking tussen ROC’s, AOC’s en het bedrijfsleven, waarbij er zorg wordt gedragen dat er opleidingen worden aangeboden die aansluiten bij de behoefte van de regionale arbeidsmarkt.

Dit artikel brengt de kenmerken van schoolverlaters van de bbl in beeld. Bbl’ers verschillen van schoolverlaters van andere onderwijssoorten doordat ze werken en leren combineren. Dit roept de vraag op wat dit voor hun intrede op de arbeidsmarkt en hun verdere arbeidsloopbaan betekent. Hiervoor bekijken we de bbl’ers die vanuit het schooljaar 2012/’13 het onderwijs hebben verlaten. Het gaat om bbl’ers die op 1 oktober 2012 stonden ingeschreven in het bekostigd mbo en op 1 oktober 2013 het bekostigd onderwijs hadden verlaten: bijna 71 duizend. Aan bod komt welke opleidingen ze hebben gevolgd, wie hieraan deelnamen en in hoeverre ze hierin verschillen van andere mbo’ers. Daarna wordt ingegaan op de vraag of ze direct na schoolverlaten (in oktober 2013) betaald werk hadden. Dit geeft een indicatie van hoe vraag en aanbod voor bbl’ers op de korte termijn op elkaar zijn afgestemd. Ook wordt een beeld gegeven hoe bbl’ers terugkijken op hun opleiding; hoe beoordelen ze deze opleiding en in hoeverre vonden ze de opleiding een goede basis voor de arbeidsmarkt? En zijn ze tevreden over hun huidige functie? Dit wordt gedaan aan de hand van het mbo-schoolverlatersonderzoek (SVO 2018).³⁾ Dit is een enquête onder schoolverlaters die vanuit schooljaar 2016/’17 het onderwijs hebben afgerond. Deze zijn één jaar na verlaten van de opleiding bevraagd over de gevolgde opleiding en de aansluiting met het huidige werk. Vervolgens wordt bekeken hoe het de bbl’ers vergaat op de iets langere termijn, dat wil zeggen vier jaar na schoolverlaten. Hebben ze op dat moment (nog) betaald werk? Sluit dit werk aan bij de opleiding? Of zijn ze een nieuwe opleiding gaan volgen?⁴⁾ Als dit laatste het geval is, wordt ook gekeken of deze opleiding niveau verhogend was of dat het gaat om een andere studierichting. Dit geeft een indicatie van de behoefte aan aanvullende kennis en vaardigheden.