Auteur: Math Akkermans, Elianne Derksen, Mathilde Kennis
Jeugdige verdachten en slachtoffers van criminaliteit

2. Jeugdige verdachten criminaliteit

De cijfers in dit hoofdstuk hebben betrekking op geregistreerde verdachten van misdrijven. Geregistreerde verdachten zijn mensen die door de politie worden geregistreerd wanneer een redelijk vermoeden van schuld aan een misdrijf bestaat. Niet alle verdachten zullen schuldig bevonden worden aan een misdrijf. Een deel van de zaken wordt stopgezet omdat de politie meent dat zij geen sluitend bewijs kunnen vinden tegen de verdachte. Van de overige zaken wordt een deel door het Openbaar Ministerie (OM) afgehandeld. Het OM kan een strafbeschikking of transactie opleggen, of een zaak voorwaardelijk seponeren waarmee iemand niet vervolgd wordt, mits hij of zij zich aan bepaalde voorwaarden houdt. Ook kan het OM besluiten een zaak te laten vallen (onvoorwaardelijk sepot), bijvoorbeeld als er onvoldoende bewijs is om de zaak af te ronden, of omdat er met beperkte middelen keuzes gemaakt moeten worden. Uiteindelijk wordt een deel van de verdachten in door het OM afgehandelde zaken gedagvaard. Verdachten worden dan al dan niet schuldig verklaard door een rechter. 

Omdat cijfers over geregistreerde verdachten van misdrijven sneller beschikbaar en daarmee actueler zijn dan cijfers over schuldig verklaarden door de rechter en beslissingen door het OM, is in dit hoofdstuk gekozen voor cijfers over geregistreerde verdachten. Hoewel een deel daarvan uiteindelijk niet veroordeeld wordt, geeft dit wel een beeld van de ontwikkelingen op het gebied van daderschap. Cijfers over strafrechtelijke daders tot en met verslagjaar 2019 zijn te vinden in hoofdstuk 4 van de publicatie  Monitor Jeugdcriminaliteit 2020 (WODC, 2021)2). Verder zijn cijfers over vervolging en berechting van misdrijven te vinden in deze StatLinetabel (CBS StatLine, 2023a).

Ruim 50 duizend jongeren in 2022 verdacht van criminaliteit

In 2022 werden in totaal 53 990 jongeren van 12 tot 25 jaar geregistreerd als verdachte bij de politie, dat is 2,0 procent van alle jongeren3). Ter vergelijking: het totale aantal verdachten van 12 jaar of ouder bedroeg in hetzelfde jaar 158 290, 1,0 procent van alle Nederlanders van die leeftijd. Meerderjarige jongeren (18- tot 25-jarigen) werden vaker als verdachte geregistreerd dan minderjarige (12- tot 18-jarigen). Het gaat om respectievelijk 17 500 jongeren tussen 12 en 18 jaar en 36 490 jongeren tussen 18 en 25 jaar. 

Aantal jeugdige verdachten criminaliteit in afgelopen 10 jaar bijna gehalveerd 

Over de jaren heen is er sprake van een duidelijk dalende trend in het aantal geregistreerde jeugdige verdachten. Tussen 2012 en 2022 is het aantal geregistreerde jeugdige verdachten (12 tot 25 jaar) gedaald van 91 930 in 2012 naar 53 990 in 2022, een daling van 41 procent. Deze dalende trend is zowel te zien bij minderjarige als meerderjarige jongeren. Ook het totale aantal verdachten van 12 jaar of ouder nam af van 252 180 in 2012 naar 158 290 in 2023, een daling van 37 procent (CBS StatLine, 2023b).

Sterkste daling bij geweldsmisdrijven en misdrijven tegen de openbare orde en vernieling

Het aantal 12- tot 25-jarige jongeren dat verdacht werd van geweldsmisdrijven daalde tussen 2012 en 2022 van 22 760 naar 10 460 (een afname van 54 procent) en het aantal verdachten van vernieling en misdrijven tegen de openbare orde nam in dezelfde periode af van 20 710 naar 9 890 (52 procent) (CBS Jeugdmonitor StatLine, 2023). Het aantal jonge verdachten van vermogensmisdrijven daalde tussen 2012 en 2022 van 37 060 naar 20 890, en het aantal verdachten van drugsmisdrijven van 7 370 naar 4 450, iets minder sterke afnames van respectievelijk 44 en 40 procent. Het aantal jonge verdachten van (vuur)wapenmisdrijven daalde nauwelijks van 3 330 naar 3 270 (2 procent) en het aantal jonge verdachten van verkeersmisdrijven steeg zelfs iets, van ongeveer 12 720 naar 13 430 (6 procent).   

Afname in coronatijd en stijging in 2022

De afname van het percentage jonge verdachten in de coronajaren hangt mogelijk samen met lege winkelstraten en meer thuiswerkende mensen tijdens de lockdowns (Kessels, Akkermans en Derksen, 2023). Dit ging gepaard met een afname van met name woninginbraken, zakkenrollerij en winkeldiefstal (CBS, 24 februari 2023). In 2022 steeg het aantal registraties van de vermogensmisdrijven, zakkenrollerij en winkeldiefstal door jonge verdachten weer, net als het aandeel jonge verdachten van verkeersmisdrijven.

Meeste jongeren verdacht van vermogensdelicten zoals (winkel)diefstal en inbraak

Het aandeel jeugdige verdachten is het grootst bij vermogensmisdrijven, en dan met name bij diefstal/verduistering, inbraak  en winkeldiefstal (zie tabellenset). Het laagst is het aandeel jeugdige verdachten bij drugsmisdrijven en vuurwapenmisdrijven. Meerderjarige jongeren zijn relatief vaak verdacht van verkeersmisdrijven. 

Meerderjarige jonge mannen het vaakst als verdachte geregistreerd

Jonge mannen zijn vaker als verdachte van een misdrijf geregistreerd dan jonge vrouwen (3,2 tegen 0,7 procent). Dit geldt zowel voor minderjarige als voor meerderjarige jongeren. Meerderjarige jonge mannen worden vaker als verdachte geregistreerd dan minderjarige jonge mannen (3,9 tegen 2,2 procent). 

Aandeel jeugdige verdachten in afgelopen 10 jaar gedaald bij alle herkomstgroepen

Jongeren met een niet-Nederlandse herkomst zijn vaker verdacht van criminaliteit. Het gaat dan om jongeren die zelf in het buitenland geboren zijn of van wie één of beide ouders in het buitenland geboren is/zijn. Het vaakst verdacht zijn jongeren met een Marokkaanse of met een Nederlands-Caribische herkomst (beide 4,5 procent in 2022), tegen 1,4 procent van de jongeren met een Nederlandse herkomst. 

In de periode 2012-2022 is het percentage verdachten in alle herkomstgroepen gedaald. Zo halveerde het aandeel jonge verdachten met een Marokkaanse herkomst van 10,5 procent in 2012 naar 4,5 procent in 2022. De verschillen in het percentage geregistreerde jonge verdachten met een Nederlandse en met een niet-Nederlandse herkomst zijn in de afgelopen 10 jaar kleiner geworden. 

Uit onderzoek naar de samenhang tussen verdachten van criminaliteit naar herkomst en persoonskenmerken blijkt dat verschillen naar herkomstland kunnen samenhangen met een andere samenstelling van deze groepen (Brand, Derksen, Verkooijen en Vissers, 2022). Wanneer hiermee rekening wordt gehouden, dan blijkt dat met name de achtergrondkenmerken geslacht, leeftijd en inkomen van het huishouden waar de jeugdige verdachte deel van uitmaakt  bepalend zijn voor de kans dat iemand verdacht wordt van een misdrijf. Verschillen naar herkomstland worden na correctie kleiner, maar blijven wel aanwezig. In het Jaarrapport Integratie 2020 is uitgebreider onderzoek gedaan naar de rol van gezin, opleiding en herkomst bij schuldig verklaarde jongvolwassenen (Dieleman, Van Gaalen en De Regt, 2020). Uit die analyses blijkt dat de oververtegenwoordiging van in Nederland geboren tweede generatie onder schuldig verklaarden voor vrijwel alle herkomstgroepen samenhangt met ongunstige gezinskenmerken en een lager opleidingsniveau.

In grote steden en in kustgemeenten relatief veel jonge verdachten

Het aandeel verdachten onder jongeren verschilt per woongemeente. Met name in de grote steden en in de kustgemeenten is het aandeel verdachte jongeren groter. In 2022 was het percentage jeugdige verdachten het grootst in de gemeenten Zandvoort, Nissewaard, Vlissingen, Middelburg, Heerlen en Den Helder (alle 2,8 procent of meer), en het kleinst in Haaksbergen, Aalten en Hellendoorn, Nederweert en Oudewater (alle minder dan 0,7 procent). Van de vier grootste steden was het percentage jonge geregistreerde verdachten het hoogst in Rotterdam (2,7 procent) en het laagst in Utrecht (1,6 procent).

2) De volgende uitgave, de Monitor Jeugdcriminaliteit 2023, verschijnt in de tweede helft van 2024.
3) Percentage van het aantal 12- tot 25-jarigen op 1 januari 2022.