5. Online criminaliteit
In dit hoofdstuk wordt beschreven hoeveel mensen in 2021 slachtoffer zijn geweest van online criminaliteit.1) Het gaat dan om delicten en incidenten die via internet, e-mail of app plaatsvinden. Het betreft strafbare feiten in de sfeer van oplichting en fraude (aan- en verkoopfraude, fraude betalingsverkeer, ID-fraude, phishing), computervredebreuk (hacken) en om incidenten in de interpersoonlijke sfeer die niet altijd strafbaar zijn zoals bedreigen, pesten, stalken en shamesexting. Net als in hoofdstuk 4 over traditionele criminaliteit wordt ook hier behalve aan slachtofferschap aandacht besteed aan daderschap, gevolgen voor het slachtoffer, en melding en aangifte. Meer cijfers over het slachtofferschap van online criminaliteit naar persoonskenmerken en regio zijn te vinden in de StatLinetabellen Sociale Veiligheid (Veiligheidsmonitor) en in een maatwerktabel .
5.1 Slachtoffers online criminaliteit
In 2021 is 17 procent van de bevolking slachtoffer geweest van een of meer online delicten of incidenten. Tien procent was slachtoffer van online oplichting en fraude, 7 procent van hacken, 2 procent van online bedreiging en intimidatie, en minder dan 1 procent van overige online delicten. Aankoopfraude en hacken komen het meest voor. Bij aankoopfraude worden online gekochte producten of diensten niet geleverd terwijl ze wel betaald zijn. In het geval van hacken breekt iemand met kwade bedoelingen zonder toestemming in op een apparaat (zoals een computer of tablet) of een account (zoals een e-mail- of bankaccount). Meer mensen zijn slachtoffer van het hacken van een account dan van het hacken van een apparaat (6 procent en 3 procent). Van online bedreiging met geweld was in 2021 0,9 procent slachtoffer, gevolgd door online pesten (0,8 procent) en stalken (0,8 procent). Met shamesexting werd 0,4 procent geconfronteerd.
| 2021 (%) | |
|---|---|
| Online criminaliteit totaal | 16,9 |
| Online oplichting en fraude | 9,7 |
| Aankoopfraude | 6,9 |
| Verkoopfraude | 1,4 |
| Fraude betalingsverkeer | 1,3 |
| Identiteitsfraude | 0,8 |
| Phishing | 0,8 |
| Hacken | 6,9 |
| Hacken account | 5,7 |
| Hacken apparaat | 2,9 |
| Online bedreiging en intimidatie | 2,3 |
| Bedreiging | 0,9 |
| Pesten | 0,8 |
| Stalken | 0,8 |
| Shamesexting | 0,4 |
| Overige online delicten | 0,6 |
Slachtoffers online criminaliteit naar leeftijd
Evenals het slachtofferschap van traditionele criminaliteit (zie paragraaf 4.1) varieert het slachtofferschap van online criminaliteit naar leeftijd. Ook hier is het beeld dat jongeren vaker slachtoffer zijn dan ouderen. In 2021 is 20 procent van de 15- tot 25-jarigen slachtoffer geweest van online criminaliteit, van de 65-plussers 12 procent. Vooral met online bedreiging en intimidatie hebben jongeren vaker te maken dan ouderen. Ook van hacken zijn ze vaker slachtoffer. Van aankoopfraude en fraude in het betalingsverkeer werden 25- tot 65-jarigen juist het vaakst slachtoffer. Phishing treft de 65-plussers het vaakst.
| 15 tot 25 jaar (%) | 25 tot 45 jaar (%) | 45 tot 65 jaar (%) | 65 jaar of ouder (%) | |
|---|---|---|---|---|
| Online criminaliteit totaal | 19,5 | 18,4 | 18 | 12 |
| Online oplichting en fraude | 8,6 | 10,6 | 11,0 | 7,2 |
| Aankoopfraude | 6,4 | 7,4 | 8,2 | 4,8 |
| Verkoopfraude | 1,4 | 1,8 | 1,5 | 0,8 |
| Fraude betalingsverkeer | 0,8 | 1,6 | 1,5 | 1,0 |
| Identiteitsfraude | 0,7 | 1,1 | 0,7 | 0,5 |
| Phishing | 0,4 | 0,6 | 0,8 | 1,3 |
| Hacken | 8,5 | 7,4 | 7,0 | 4,9 |
| Hacken account | 7,7 | 6,7 | 5,6 | 3,2 |
| Hacken apparaat | 2,1 | 2,2 | 3,5 | 3,4 |
| Online bedreiging en intimidatie | 4,9 | 2,5 | 1,9 | 1,0 |
| Bedreiging | 2,3 | 0,9 | 0,6 | 0,3 |
| Pesten | 1,8 | 1,0 | 0,6 | 0,2 |
| Stalken | 1,1 | 0,9 | 0,7 | 0,4 |
| Shamesexting | 0,9 | 0,4 | 0,4 | 0,2 |
| Overige online delicten | 0,5 | 0,6 | 0,7 | 0,5 |
5.2 Daders online bedreiging en intimidatie
Van de slachtoffers die online bedreigd werden met geweld gaf 38 procent aan de dader(s) te kennen (zie StatLinetabel Sociale Veiligheid (Veiligheidsmonitor); persoonskenmerken).
Van degenen die online gepest werden zegt 59 procent direct te weten al wie de dader(s) was/waren toen het pesten begon. Drie procent wist dit in eerste instantie niet, maar later wel. Bijna een derde weet nog steeds niet wie de pesters zijn.
In het geval van online stalken wist twee derde van de slachtoffers al vanaf het begin wie de stalker was. Drie procent kwam hier later achter. Voor 28 procent is nog altijd niet duidelijk door wie zij werden gestalkt.
Van de slachtoffers van shamesexting (verspreiden van naaktfoto’s of –filmpjes of hiermee dreigen) geeft 28 procent aan de dader(s) te kennen.
Zowel stalken als shamesexting worden relatief vaak gepleegd door een ex-partner, namelijk bij 19 procent van de slachtoffers van online stalken en 13 procent van de slachtoffers van shamesexting. Online pesterijen gebeuren het vaakst door medestudenten- of scholieren (13 procent), maar ook relatief vaak door buurtgenoten (10 procent) en vrienden (8 procent). Bij bedreiging met geweld, pesten en stalken geeft een substantieel deel aan dat de dader een andere bekende was.
| Bedreiging (% slachtoffers) | Pesten (% slachtoffers) | Stalken (% slachtoffers) | Shamesexting (% slachtoffers) | |
|---|---|---|---|---|
| Partner | 0,5 | 0,5 | 0,2 | 0,4 |
| Ex-partner | 4,8 | 6,4 | 19,0 | 13,3 |
| Familielid | 1,6 | 3,9 | 3,1 | 0,0 |
| Buurtgenoot | 5,1 | 9,6 | 4,8 | 1,7 |
| Vriend/ vriendin | 3,8 | 7,6 | 4,9 | 5,6 |
| Collega | 1,5 | 4,5 | 1,9 | 0,8 |
| Leidinggevende | 0,4 | 1,5 | 0,2 | 0,0 |
| Medestudent /-scholier | 3,5 | 12,9 | 1,6 | 2,2 |
| Docent of andere leraar | 0,1 | 1,6 | 0,0 | 0,2 |
| Bekende van sport of hobby | 1,4 | 3,7 | 2,3 | 0,9 |
| Zorgverlener | 0,3 | 0,6 | 0,3 | 0,0 |
| Andere bekende | 17,8 | 17,8 | 14,2 | 4,8 |
| 1) Per incident zijn meerdere daders mogelijk, bijvoorbeeld bij online pesten kon zowel leidinggevende als collega worden geantwoord. | ||||
5.3 Gevolgen online criminaliteit voor slachtoffers
Achttien procent van de slachtoffers van online criminaliteit geeft aan dat het online delict heeft geleid tot emotionele of psychische problemen en/of financiële problemen. Emotionele of psychische problemen worden het vaakst genoemd: 15 procent had hier last van, 7 procent kreeg financiële problemen.
Online bedreiging en intimidatie, dus de incidenten in de interpersoonlijke sfeer, veroorzaken het vaakst emotionele of psychische problemen. Maar ook online oplichting en fraude, hacken, en andere online delicten bezorgen slachtoffers emotionele schade. Het percentage slachtoffers dat financieel in de problemen kwam is het grootst bij phishing. Hacken en aankoopfraude bezorgen slachtoffers het minst vaak problemen.
| Totaal (% slachtoffers) | Emotionele of psychische problemen (% slachtoffers) | Financiële problemen (% slachtoffers) | |
|---|---|---|---|
| Online criminaliteit totaal | 18,2 | 14,8 | 6,5 |
| Pesten | 53,6 | 53,0 | 5,6 |
| Stalken | 43,0 | 42,3 | 5,7 |
| Shamesexting | 37,0 | 36,1 | 4,1 |
| Phishing | 34,8 | 25,3 | 17,8 |
| Bedreiging | 33,3 | 32,3 | 4,8 |
| Verkoopfraude | 23,8 | 15,4 | 12,6 |
| Identiteitsfraude | 23,0 | 20,3 | 6,2 |
| Fraude betalingsverkeer | 17,1 | 11,9 | 8,6 |
| Aankoopfraude | 13,8 | 9,1 | 7,6 |
| Hacken | 13,5 | 10,8 | 4,4 |
| Overige online delicten | 28,7 | 24,9 | 8,6 |
| 1) Per incident kon ook een combinatie van de problemen worden geantwoord. | |||
5.4 Melding en aangifte online criminaliteit
Van alle slachtoffers van online criminaliteit heeft 47 procent bij een instantie6) gemeld wat hen overkomen is, 19 procent heeft aangifte gedaan bij de politie.
Fraude in het betalingsverkeer wordt door 77 procent van de slachtoffers bij een instantie (bijvoorbeeld bank, politie, Fraudehelpdesk) gemeld. Een kwart van de slachtoffers doet aangifte bij de politie. Slachtoffers van phishing doen met 55 procent het vaakst aangifte. Van hacken wordt het minst vaak aangifte gedaan.
| Melding (% slachtoffers) | Aangifte (% slachtoffers) | |
|---|---|---|
| Online criminaliteit totaal | 46,5 | 18,7 |
| Fraude betalingsverkeer | 76,6 | 24,9 |
| Phishing | 70,8 | 55,1 |
| Stalken | 68,4 | 22,6 |
| Pesten | 66,4 | 14,0 |
| Identiteitsfraude | 56,4 | 32,1 |
| Shamesexting | 54,2 | 17,0 |
| Verkoopfraude | 46,6 | 24,8 |
| Aankoopfraude | 40,6 | 20,0 |
| Hacken | 37,5 | 11,5 |
| Bedreiging | 25,6 | 18,5 |
| Overige online delicten | 45,6 | 23,1 |
6) Bij online pesten, stalken en shamesexting kan het ook gaan om een melding bij familie, vrienden, op school of op werk. In het geval van online bedreiging is uitsluitend bekend of er melding is gedaan bij de politie.