2. Statistisch programma

2.1 Wettelijke taak

De wettelijke taak van het CBS is om statistieken samen te stellen en te publiceren waaraan behoefte is. De output van het CBS omvat een veelheid aan informatie over diverse onderwerpen, die samen een beeld geven van de Nederlandse maatschappij:

• Arbeid en sociale zekerheid
• Inkomen en bestedingen

• Bedrijven
• Bouwen en wonen
• Financiële en zakelijke diensten
• Handel en horeca
• Industrie en energie
• Internationale handel
• Landbouw
• Macro-economie
• Overheid en politiek
• Prijzen

• Bevolking
• Gezondheid en welzijn
• Natuur en milieu
• Onderwijs
• Veiligheid en recht
• Verkeer en vervoer
• Vrije tijd en cultuur

Het grootste deel van dit programma betreft de productie van statistische informatie op grond van Europese wetgeving. In 2019 is het CBS gestart met een nieuw strategisch meerjarenprogramma voor de jaren 2019–2023. Voor de totstandkoming van het meerjarenprogramma heeft het CBS een omgevingsanalyse uitgevoerd onder meer dan zestig verschillende gebruikers en andere stakeholders. In dit meerjarenprogramma zijn ook wensen van gebruikers opgenomen die het CBS voornamelijk door het ontbreken van financiering niet kan honoreren.

Dagelijks verschijnen tabellen en nieuwsberichten met de meest recente informatie. Gedetailleerde cijfers zijn al vele jaren gratis te raadplegen via de databank StatLine. Ook stelt het CBS zijn volledige databank als open data beschikbaar.

Verbeteringen in het programma zijn onder andere het gevolg van modernere productieprocessen van bestaande statistieken. Hierdoor komen de resultaten sneller en flexibeler beschikbaar. Waar mogelijk realiseert het CBS rijkere resultaten, door kwalitatief betere broninformatie te gebruiken of door data uit meerdere bronnen te koppelen. Een van de bestuurlijke prioriteiten van het CBS is het fenomeengericht beschrijven van maatschappelijke opgaven. Statistische informatie heeft voor de gebruikers immers de meeste waarde, als zij in onderlinge samenhang wordt beschouwd.

Bij veel gebruikers is een grote behoefte aan statistische informatie en diensten. Voor zover deze niet (meer) zijn opgenomen in het basisprogramma, kan het CBS deze verzorgen. Dat gebeurt tegen vergoeding van de kosten, gehouden aan professionele standaarden, en begrensd door de wettelijke kaders, zoals de Beleidsregel taakuitoefening CBS en de Regel werkzaamheden derden CBS die op 1 juli 2020 in werking zijn getreden (zie paragraaf 4.1). Om te voldoen aan de behoefte bij overheidspartijen aan statistische informatie richt het CBS zich vooral op de strategische samenwerking en op grote maatschappelijke en/of regionale vraagstukken die aansluiten bij het basisprogramma van het CBS. Net als bij statistieken die onderdeel zijn van het basisprogramma worden de resultaten van deze aanvullende statistische diensten op geaggregeerd niveau voor iedereen tegelijkertijd openbaar gemaakt. Ook dit zijn statistieken van algemeen belang.

Hieronder staan diverse voorbeelden genoemd van werkzaamheden die het CBS in 2021 heeft uitgevoerd. Op de website is een overzicht te vinden van de statistieken die het CBS samenstelt.

2.2 Arbeid en inkomen

2.2.1 Arbeid en sociale zekerheid

In aanvulling op het samenstellen van de reguliere statistieken op het gebied van arbeid en lonen, startte het CBS in 2021 met de basisverlegging van de cao-lonen statistiek. De cao-lonenstatistiek is gebaseerd op indexcijfers, met als huidige basisjaar 2010 (index=100). Dit indexjaar wordt verlegd naar 2020. Daarnaast is in 2021 gestart met het vierjaarlijkse Arbeidskostenonderzoek (Labour Cost Survey), dat in 2022 wordt gepubliceerd.

Door het wegvallen van de informatie over werkzame personen per vestiging in het Handelsregister per 1 januari 2022, onderzocht het CBS de mogelijkheid van uitbreiding van de Enquête Regionale Werkgelegenheid. Dit om, naast over de verdeling van banen over vestigingen, ook over het kenmerk werkzame personen per (lokale) bedrijfseenheid te beschikken. Een aantal CBS-statistieken waar een Europese richtlijn aan ten grondslag ligt, zoals de Structural Business Survey en Regionale Rekeningen naar laag regionaal niveau, kan niet zonder deze parameter. Door zowel het uitbreiden van de vragenlijst als van het aantal bedrijven dat de enquête ontvangt, worden de eerste resultaten van deze uitbreiding in 2022 verwacht.

De Nationale Enquête Arbeidsomstandigheden (NEA) en de Zelfstandigen Enquête Arbeid (ZEA) geven een beeld van de ontwikkeling van de arbeidsomstandigheden van werknemers en zelfstandig ondernemers in Nederland. De NEA en de ZEA zijn producten van de langjarige samenwerking met de Nederlandse Organisatie voor toegepast-natuurwetenschappelijk onderzoek (TNO) op het terrein van arbeid. In het voorjaar van 2021 kwamen de nieuwste cijfers uit de NEA beschikbaar en medio 2021 zijn de nieuwste uitkomsten uit de ZEA gepubliceerd. De focus van publicaties van deze enquêtes lag in 2021 specifiek op coronagerelateerde onderwerpen, zoals psychische vermoeidheid en de afname van werk voor zelfstandige zonder personeel (zzp’ers) door de coronacrisis.

Het ministerie van Sociale Zaken en Werkgelegenheid (SZW) maakt en evalueert beleid over culturele diversiteit. Ter ondersteuning ontwikkelde het CBS een statistiek met culturele diversiteit in bedrijfstakken en sectoren, inclusief barometers waarmee organisaties zich kunnen spiegelen aan hun sector of bedrijfstak en inzicht krijgen in de culturele diversiteit van hun personeelsbestand. Vanwege de overgang naar een nieuwe classificatie van migratieachtergrond zijn deze barometers in de loop van 2021 tijdelijk gestopt. In 2022 pakt het CBS dit weer op aan de hand van de nieuwe indeling.

De statistieken van de sociale verzekeringen over arbeidsongeschiktheid, werkloosheidswet en algemene ouderdomswet, de pensioenaansprakenstatistiek en statistieken over personen met een uitkering zijn in 2021 voortgezet onder het gefinancierde werkprogramma van het CBS.

Ook het volledige palet aan statistieken van de bijstand (bijstandsuitkeringen, –debiteuren en fraude alsmede re-integratie door gemeenten) is in 2021 voortgezet als deel van het gefinancierde werkprogramma. Daarnaast voerde het CBS in 2021 wederom aanvullende statistische diensten uit over de thema’s bijstand en sociale verzekeringen, bekostigd door het ministerie SZW.

In 2020 hebben het CBS en het ministerie van SZW afspraken gemaakt over het uitvragen en in kaart brengen van gegevens over de, in verband met corona, ingevoerde Tijdelijke overbruggingsregeling zelfstandig ondernemers (Tozo). Deze werkzaamheden zijn in 2021 voortgezet en uitgebreid om het gebruik van de Tozo volledig in beeld te krijgen.

In 2021 heeft het CBS verder gewerkt aan de herziening van de statistiek van de AOW-aanspraken. Het CBS publiceert de cijfers over de verslagjaren 2015 tot en met 2020 in het eerste kwartaal van 2022. Dit is iets later dan voorzien door enkele knelpunten in de automatisering. Hierdoor konden wel de cijfers over 2020 ook toegevoegd worden. In verband met de trendbreuk, veroorzaakt door een verbetering van de gebruikte bronnen, heeft het CBS een nieuwe tabel op StatLine gepubliceerd met als overlap het jaar 2015 zodat gebruikers kunnen zien hoe groot de verschillen zijn met de oude cijfers en waar de verschillen in de verbijzonderingen optreden.

2.2.2 Inkomen en bestedingen

In het voorjaar van 2021 heeft het CBS bij de cijfers over vermogen voor het eerst ook cijfers over aanmerkelijk belang¹⁾  gepubliceerd. Dit geeft een completer beeld van de vermogenscijfers.

In 2021 heeft het CBS een publicatie samengesteld over armoede in Nederland. Deze tweejaarlijkse publicatie is bekostigd door het ministerie van SZW. In deze editie is expliciet aandacht gegeven aan kinderarmoede.

2.3 Economie

2.3.1 Bedrijven

Herziening indeling van de economische statistieken 
Binnen Europa is een gebruikersconsultatie uitgevoerd naar de wensen voor de indeling van de sociaal-economische statistieken. Het betreft de standaard bedrijfsindeling volgens de NACE (Nomenclature statistique des Activités économiques dans la Communauté Européenne), de statistische naamgeving van de economische activiteiten in de Europese Unie. Er is een taskforce met twintig landen opgericht, waar Nederland aan deelneemt. Deze taskforce behandelt alle voorstellen en stelt een advies op hoe deze, waar wenselijk, te integreren in de NACE-revisie. De taskforce kijkt onder andere naar mogelijkheden om de activiteiten van de digitale economie beter in de bedrijvenclassificatie op te nemen en naar een meer evenwichtige positie van de dienstverlening. Het advies wordt afgestemd met de ISIC (International Industrial Classification of All Economic Activities) en leidt binnen enkele jaren tot een gereviseerde versie van de NACE. Naar verwachting stelt de Europese Commissie het tijdspad voor implementatie in de bedrijfseconomische en macro-economische statistieken van de lidstaten in 2022 vast. Het CBS start in 2022 met de voorbereidingen voor deze implementatie.

Staat van het midden- en kleinbedrijf
In 2021 is het onderzoek naar de informatievoorziening over het midden- en kleinbedrijf (mkb) voortgezet. De werkzaamheden zijn bekostigd door het ministerie van Economische Zaken en Klimaat (EZK) en hebben geresulteerd in het Jaarbericht ‘Ondernemers in beweging’. Naast de reguliere productie van kerncijfers en diverse dwarsdoorsneden van het mkb verrichtte het CBS onderzoek naar aanvullende informatie om het beeld van het mkb te verrijken. Daarbij is bijzondere aandacht uitgegaan naar de thema’s duurzame groei, internationalisering, digitalisering en de crisis die verband houdt met COVID-19.

Informatie- en communicatietechnologie (ICT)-gebruik bij bedrijven
Samen met andere Europese statistische bureaus verrichtte het CBS ook in 2021 onderzoek naar nieuwe ICT-ontwikkelingen bij bedrijven als onderdeel van het onderzoek ‘ICT- gebruik bedrijven’. Hierbij was er onder andere aandacht voor de rol van Artificial Intelligence (AI) en cybersecurity. Door de internationaal gecoördineerde dataverzameling zijn de resultaten per land goed vergelijkbaar. De uitkomsten van het onderzoek zijn in 2021 gepubliceerd in de webpublicatie ‘ICT, Kennis en Economie 2021’.

Beleidsaanvullende statistieken Bedrijfsleven en Innovatie
Bekostigd door het ministerie van EZK heeft het CBS beleidsaanvullende statistieken (BAS) gepubliceerd vanuit het zogenoemde BAS-programma. In dit kader is in 2021 aanvullend onderzoek uitgevoerd naar de platformeconomie, cybersecurity, internethandel, research & development (R&D), toerisme, familiebedrijven, bedrijvendemografie en regionaal-economische kengetallen.

Cybersecurity 
In 2021 publiceerde het CBS een nieuwe Cybersecuritymonitor. In deze publicatie zijn alle beschikbare resultaten over cybersecurity en cybercrime uit CBS-enquêtes gebundeld en waar mogelijk aangevuld met extra onderzoek. In het kader van het vergroten van de cyberweerbaarheid van bedrijven in Nederland heeft het CBS ook gepubliceerd over de cyberweerbaarheid van bedrijven die gebruikmaken van de diensten van het Digital Trust Center. Beide onderzoeken zijn bekostigd door het ministerie van EZK.

Platformeconomie 
Activiteiten van bedrijven die actief zijn als internetplatform hebben in potentie een grote impact, zowel economisch als sociaal. Begin 2021 heeft het CBS de uitkomsten gepubliceerd van een vervolgonderzoek naar de platformeconomie. Het onderzoek beoogt de invloed van platformen beter in beeld te brengen. Het onderzoek werd bekostigd door het ministerie van EZK.

2.3.2 Bouwen en wonen

Woningmarktstatistieken 
Het CBS heeft in 2021 diverse onderzoeken uitgevoerd in het kader van het convenant met het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties (BZK). Dit resulteerde onder meer in publicaties over transformaties, eigendomtypes en woningproductie. Ook vond er een vervolgonderzoek plaats naar tijdelijke woningen. Verder heeft het CBS onderzoek uitgevoerd naar de haalbaarheid om prijzen van bouwkavels voor nieuwbouwwoningen te meten. In 2021 is het convenant met het ministerie van BZK vernieuwd.

Vastgoedprijzen
De informatie over vastgoedprijzen is in 2021 verder aangevuld en verbeterd. Het ging daarbij onder meer om spanningsindicatoren op de koopwoningmarkt en regionale huizenprijsindices. Verder is onderzocht of het ontsluiten van informatie uit teksten (textmining) gebruikt kan worden om binnen nieuwbouwkoopwoningen een onderverdeling te maken naar projectmatig gebouwde woningen en zelfbouwwoningen door akteteksten te classificeren. Verder is er een haalbaarheidsstudie verricht naar een huurprijsindex voor commercieel vastgoed. De werkzaamheden zijn bekostigd door het ministerie van BZK en Eurostat.

Statistiek op basis van de Waardering Onroerende Zaken (WOZ) 
Het CBS heeft met het ministerie van BZK afgesproken de verwerking van de databron Landelijke Voorziening Waardering Onroerende Zaken anders in te richten. De nieuwe werkwijze leidt tot eenduidige uitkomsten van de statistiek over de belastingcapaciteit van gemeenten en naar verwachting tot meer efficiëntie in het proces. Op verzoek van het ministerie van BZK is de implementatie van de nieuwe werkwijze verschoven naar 2024 zodat alle ketenpartners voldoende ruimte hebben om de noodzakelijke aanpassingen door te voeren. 

Standard Business Reporting (SBR) Wonen 
Het CBS heeft met Standard Business Reporting (SBR) Wonen en twee van de convenantpartners, Autoriteit Woningcorporaties en het ministerie van BZK, overleg gevoerd over deelname aan het convenant voor het leveren van corporatiedata. In 2022 zal de rol van het CBS duidelijk worden waarbij wordt ingezet op continuïteit van de datalevering en inspraak op kwaliteit en volledigheid van de data. Door van deze data gebruik te maken is enquêtering niet nodig en draagt het CBS bij aan de gewenste verlaging van de regeldruk voor de corporatiesector. 

Kwartaalstatistiek wijken en buurten 
De kwartaalstatistiek wijken en buurten is in 2021 uitgebreid met opleidingsniveaugegevens, meer informatie over inkomens van huishoudens binnen het sociale domein, en de vermogensmediaan van huishoudens. De beoogde uitbreiding met het bezit van rijbewijzen is niet gerealiseerd door gebrek aan financiering.

Woningbehoefte Onderzoek 
In 2020 is de dataverzameling voor het Woningbehoefte Onderzoek (WoON) gestart. Vanwege corona liep dit door tot het najaar van 2021. De publicatie van deze cijfers vindt in 2022 plaats. Het CBS voert dit door het ministerie van BZK bekostigde onderzoek éénmaal in de drie jaar uit. Voor gemeenten bestaat daarbij de mogelijkheid om in te schrijven voor regionale steekproefvergroting, de zogeheten oversampling.

Bestand bodemgebruik 
In 2021 publiceerde het CBS het ‘Bestand bodemgebruik 2017’, tezamen met een prototype voor een actueler en frequenter herontwerp van deze statistiek. Daarmee wordt de statistiek actueler en efficiënter samengesteld. Vanaf 2023 neemt het CBS deze in productie.

2.3.3 Financiële en zakelijke diensten

Net als in voorgaande jaren heeft het CBS in 2021 gepubliceerd over de bedrijfsopbrengsten en –lasten en de omzetontwikkeling van bedrijven in de financiële en zakelijke dienstverlening.

2.3.4 Handel en horeca

Het CBS heeft in 2021 de reguliere publicaties over de omzetontwikkelingen en de bedrijfsopbrengsten en –lasten in de branches handel en horeca uitgebracht.

2.3.5 Industrie en energie

Industrie
Het CBS heeft in 2021 de reguliere publicaties over de omzetontwikkelingen en bedrijfsopbrengsten en –lasten van de industrie uitgebracht.

Zonnestroom 
CBS gebruikt verschillende gegevensbronnen voor de zonnestroomstatistiek. Deze zijn continu in beweging. In 2020 hebben netbeheerders een nieuw systeem in gebruik genomen (Centrale Registratie van Systeemelementen, CERES) vanwege de nieuwste Europese eisen. Daarnaast kunnen de netbeheerders met dit systeem het gebruik van het net optimaliseren. Vanwege de sterke groei van zonnestroom is het doel om gegevens over de gemeten productie en de terugleveringen van alle installaties te krijgen. Om deze redenen is het CBS in 2021 begonnen met het bouwen van een nieuw productiesysteem. Hiermee kan het CBS op termijn gemeten data van zowel grote als kleinere zonne-installaties gebruiken. Op deze manier maakt het CBS een zo feitelijk mogelijke beschrijving van de zonnestroomproductie.

Verbetering van de Informatievoorziening voor de Energietransitie (VIVET) 
Het jaar 2021 was het derde en laatste jaar van de publieke samenwerking Verbetering van de Informatievoorziening voor de Energietransitie (VIVET) van Planbureau voor de Leefomgeving (PBL), Rijksdienst voor Ondernemend Nederland (RVO), Kadaster, Rijkswaterstaat en het CBS. Het CBS leverde hierbij verkenningen om sneller laagregionaal energieverbruik en productie van zonnestroom te publiceren en meer info over energieverbruik van datacenters en de groothandel. Daarnaast heeft het CBS een pilot uitgevoerd om waargenomen warmteleveringen in de energiestatistieken te verwerken. Aan de hand van bijeenkomsten met gebruikers en door feedback met betrokken partijen, zoals Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG), Provincies en Regionale Energiestrategie regio’s (RES-regio’s), is een uitvoeringsprogramma opgesteld. Tevens hebbende partijen afspraken gemaakt over de samenwerking na 2021. VIVET gaat door met een iets andere aansturing, waarbij de datavraag van de gemeenten en provincies centraal blijft staan.

Energierekening 
In 2020 heeft het CBS bekostigd door van het ministerie van EZK voor het eerst een uitgebreidere publicatie over de energieprijzen, het energieverbruik van huishoudens en de hieruit resulterende energierekening gemaakt. Ook is er een vergelijking van tien groepen woningen met bewoners geïntroduceerd. In 2021 is een methodische verbetering doorgevoerd voor het bepalen van energieverbruik van huishoudens. Hiermee is een zeer gedetailleerde tabel gepubliceerd met het energieverbruik van woningen uitgesplitst naar type woning, bouwjaar, oppervlakte, bewoning en hoofdverwarmingsinstallatie. Hiermee zijn effecten van prijsontwikkelingen op de energierekening heel specifiek in kaart te brengen.

2.3.6 Internationale handel

Ontwikkelprogramma Globalisering
In 2021 zijn er in het kader van het ontwikkelprogramma Globalisering, bekostigd door het ministerie van Buitenlandse Zaken (BZ), allerhande nieuwe inzichten over globalisering gepubliceerd. De kern van het ontwikkelprogramma is onderzoek naar de samenhang van internationale economische activiteiten van ondernemingen en hun impact op de nationale economie. Het CBS heeft in 2021 de onderzoeken uitgevoerd naar duurzaamheid, kosten van niet-tarifaire maatregelen, en de gevolgen van COVID-19 en de Brexit. Ook is onderzocht welke databronnen beschikbaar zijn om inzicht te krijgen in de intraconcernhandel van multinationals in Nederland. Dit onderzoek levert een bijzonder goede schatting van de intraconcernhandel op zowel micro- als macroniveau. De genoemde onderzoeken dienden als input voor de internationaliseringsmonitor in diverse kwartalen en hebben onder andere geleid tot een discussiepaper.

Internationaliseringsmonitor
Ook in 2021 is de Internationaliseringsmonitor op kwartaalbasis verschenen. Deze monitor wordt bekostigd door het ministerie van BZ. Speciale aandacht ging in 2021 onder andere uit naar de economische relatie met Afrika en het ecologische aspect van de Nederlandse handel. De monitors ondersteunen het publieke debat over de internationalisering met feiten en inzichten. 

Nederland Handelsland 
In 2021 heeft het CBS, bekostigd door het ministerie van BZ, voor de derde keer de publicatie Nederland Handelsland uitgebracht. Deze publicatie bevat actuele en relevante informatie over de staat van internationalisering in Nederland. Internationale handel in goederen en diensten, de verdiensten aan export en de werkgelegenheid die dit oplevert, het Nederlandse aandeel in de wereldwijde investeringen, de activiteiten van multinationals en het aandeel van Nederland in internationale waardeketens kwamen uitgebreid aan bod in deze publicatie.

Grüne Woche
Begin 2021 is, bekostigd door het ministerie van Landbouw, Natuur en Voedselkwaliteit (LNV), in samenwerking met Wageningen Economic Research de publicatie ‘Grüne Woche’ uitgebracht. Deze publicatie bevat de eerste landbouwexportcijfers van 2020 en verdiepende handelsthema’s zoals de coronacrisis en Brexit. De kern van het onderzoek betreft de gegevens van internationale handel in goederen die betrekking hebben op de in- en uitvoerwaarde van landbouwgoederen. 

2.3.7 Landbouw

Oogstraming akkerbouw
Om de regeldruk verder te verminderen is het CBS in 2020 gestart met het ontwikkelen van een applicatie om oogstgegevens van akkerbouwgewassen te verzamelen op basis van data die door landbouwmachines tijdens de oogst zijn verzameld. De ontwikkelwerkzaamheden zijn in 2021 voortgezet, gefinancierd door een EU-grant in het kader van modernisering van agrarische statistieken. 

Herontwerp Gewasbeschermingsmiddelen in de landbouw 
De vierjaarlijkse statistiek Gewasbeschermingsmiddelen in de landbouw is in 2021 door middel van een herontwerp uitgevoerd. De voorbereiding daarvoor vond in 2019 en 2020 plaats in overleg met diverse landbouworganisaties. Eind 2021 heeft het CBS gegevens over 2020 gepubliceerd, een versnelling van een half jaar ten opzichte van het onderzoek over 2016. 

2.3.8 Macro-economie

Revisie nationale rekeningen en overheidsfinanciën 
Conform het Europese geharmoniseerde revisiebeleid vindt er periodiek een revisie plaats van de nationale rekeningen en de statistieken met betrekking tot de overheidsfinanciën. Bij een revisie worden nieuwe bronnen, methoden en concepten doorgevoerd in de nationale rekeningen, zodat het beeld van de Nederlandse economie weer optimaal aansluit bij alle onderliggende statistieken, bronnen en de internationale richtlijnen voor het samenstellen van de nationale rekeningen. De vorige revisie is gepubliceerd in 2018 en ging over het verslagjaar 2015. De volgende revisie staat conform de Europese afspraak gepland voor 2024 en heeft betrekking op het verslagjaar 2021. De voorbereidingen voor deze revisie zijn in 2019 gestart en zijn ook in 2021 verder vormgegeven. 

Sub-sectoren niet-financiële vennootschappen in nationale rekeningen
Bij de (macro) economische statistieken worden instellingen en bedrijven onderverdeeld in sectoren. Eén van die sectoren is die van de niet-financiële vennootschappen. Dit zijn ondernemingen met als hoofdactiviteit het produceren van goederen en niet-financiële diensten. Deze sector kent een grote diversiteit in samenstelling. Naast multinationals en het midden- en kleinbedrijf vallen hier ook ziekenhuizen, woningcorporaties en overheidsbedrijven onder. Beleidsmakers en andere (inter)nationale gebruikers hebben behoefte aan een verdere uitsplitsing van deze sector. Het doel van het onderzoek was om meer inzicht te krijgen in hoe geldstromen door Nederland lopen en een beter inzicht te krijgen in het hoge overschot op de Nederlandse lopende rekening. Dat laatste is een belangrijke indicator voor macro-economische disbalans in Europa. Het CBS onderzoekt hoe grote multinationals in Nederlandse of buitenlandse handen, of juist het midden- en kleinbedrijf, hieraan bijdragen. In 2021 publiceerde het CBS een rapport met de eerste resultaten van de uitsplitsing over de jaren 2015, 2016 en 2017.

2.3.9 Overheid en politiek

In vrijwel alle landen hebben de nationale overheden omvangrijke steunmaatregelen getroffen om de economie en de samenleving te ondersteunen. De omvang en de maatregelen verschillen per lidstaat. In 2021 leverden alle lidstaten van de EU in aanvulling op de reguliere buitensporige tekortenprocedure (Excessive Deficit Procedure, EDP) extra gegevens aan Eurostat zodat hier inzicht in kon worden verkregen.

2.3.10 Prijzen

Per 1 januari 2020 is de belasting toegevoegde waarde (btw) op elektronische publicaties verlaagd van 21 naar 9 procent. Het CBS heeft een verzoek van het ministerie van Financiën gehonoreerd en onderzoek verricht naar de prijsontwikkeling van elektronische publicaties zoals e-books en digitale kranten. Om het effect van de belastingverlaging op de verkoopprijzen te kunnen evalueren, heeft het CBS in 2021 een aparte prijsindexreeks van elektronische publicaties gemaakt.

In 2020 heeft het CBS, bekostigd door het ministerie van BZK, aanvullende StatLinetabellen ontwikkeld met meer details over huurontwikkelingen. De nieuwe tabellen bevatten onder meer cijfers over reële huurverhogingen naar sociale en overige verhuurders, huurontwikkeling naar soort ontwikkeling en soort verhuurder en naar renovatie- en harmonisatie- effecten. Vanaf 2021 maken deze een vast onderdeel uit van de huurpublicaties en zijn deze tabellen verder uitgebreid met een tijdreeks met de jaargegevens van 2015 tot en met 2019.

2.4 Maatschappij

2.4.1 Bevolking

Demografische gegevens
In 2021 heeft het CBS vanwege de coronapandemie wekelijks cijfers over sterfte op StatLine gepubliceerd. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) heeft CBS-data gebruikt voor hun sterftemonitor en de Europese monitor (Euromomo). Om meer uitleg bij de sterftecijfers te geven zijn extra achtergrondartikelen in de CBS-publicatie Statistische trends opgenomen. 
In het eerste kwartaal van 2021 is het Dashboard bevolking voor het eerst gepubliceerd. Deze visualisatie toont de actuele stand en ontwikkeling van de Nederlandse bevolking uitgesplitst naar leeftijd, geslacht, migratieachtergrond en huishouden. Daarnaast publiceerde het CBS maandelijks actuele demografische gegevens op StatLine zoals over geboorten, immigratie en emigratie.

Huishoudensprognose
In de driejaarlijkse cyclus bevolkingsprognose, huishoudensprognose en regionale bevolkings- en huishoudensprognose heeft het CBS in december 2021 de Kernprognose 2021–2070 en Huishoudensprognose 2021–2070 openbaar gemaakt. Ter onderbouwing van deze prognoses zijn analyses van de bevolkings- en huishoudensontwikkelingen naar leeftijd, geslacht en migratieachtergrond uitgevoerd. Het resultaat van deze analyses is, per type prognose, verschenen in de CBS-publicatie Statistische trends. 

Migratie en integratie 
In 2021 zijn, bekostigd door en in samenwerking met het ministerie van SZW, de kernindicatoren met betrekking tot de integratie van personen met een migratieachtergrond gepubliceerd.
In 2021 publiceerde het CBS de door het ministerie van Justitie en Veiligheid (JenV) bekostigde statistiek Migratiemotieven. Deze statistiek geeft informatie over de reden waarom immigranten met een niet-Nederlandse nationaliteit zich in Nederland vestigen. Hierbij wordt onderscheid gemaakt naar onder andere asiel-, arbeids-, gezins- en studiemigranten.

Het nieuwe inburgeringsstelsel is op 1 januari 2022 in werking getreden, een half jaar later dan oorspronkelijk was gepland. Binnen dit stelsel is een belangrijke rol weggelegd voor monitoring en evaluatie. Het gaat hierbij om het verkrijgen van inzicht in de doeltreffendheid, het doelbereik, en de werking van het nieuwe beleid. Het CBS onderzocht in 2021 welke eenduidige data in dit kader gewenst zijn, welke bronnen daarvoor nodig zijn (gemeenten, Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO), Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA), Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND)) en hoe deze data op de meest efficiënte wijze en conform de Algemene verordening gegevensbescherming (AVG) verzameld kunnen worden. In 2022 gaat de volgende fase van het traject in, namelijk het verzamelen en verwerken van actuele data, met een eerste publicatie in 2023. 

Er kunnen inhoudelijke en/of methodologische bezwaren zijn om een onderzoek uit te voeren waarin naar migratieachtergrond wordt uitgesplitst. Hiervoor heeft het CBS in 2021 een afwegingskader migratie- en integratiestatistieken opgesteld. Een interne expertgroep beoordeelt het gebruik van migratiekenmerken in de statistiek aan de hand van de uitgangspunten uit dit afwegingskader.
In 2021 heeft het CBS een nieuwe indeling vastgesteld voor migratieachtergrond. Aanleiding hiervoor was dat de eerdere indeling van westers/niet-westers niet meer actueel was, denk bijvoorbeeld aan Japan en Indonesië die werden ingedeeld als ‘westers’. Daarnaast ervaart een deel van de samenleving de eerdere indeling als stigmatiserend. Voor het opstellen van de nieuwe indeling is in de vorm van rondetafelgesprekken gesproken met een breed scala aan betrokken organisaties. De implementatie gaat in 2022 van start.

Bevolkingsontwikkeling 
Eind 2018 waren er in de Tweede Kamer vragen over de bevolkingsontwikkeling in Nederland op de middellange termijn en de gevolgen daarvan voor de Nederlandse samenleving. Dit heeft geleid tot een brede verkenning naar dit thema. Medio 2020 heeft het CBS in samenwerking met het Nederlands Interdisciplinair Demografisch Instituut (NIDI) het rapport Verkenning Bevolking 2050 gepubliceerd, waarin diverse bevolkingsvarianten zijn doorgerekend en beschreven. In vervolg op dit rapport is aan het NIDI en het CBS gevraagd de gevolgen van de veranderingen in de bevolking in 2050 voor vier beleidsterreinen (arbeid, onderwijs, zorg en wonen) te onderzoeken aan de hand van een aantal scenario’s. Het CBS leverde de cijfers en NIDI maakte scenario’s en interpreteerde deze. Deze resultaten zijn in 2021 gepubliceerd.

Bekostigd door het ministerie van SZW publiceerde het CBS in november 2021 de resterende levensverwachting op 65-jarige leeftijd. Op basis van deze gegevens bepaalt het ministerie van SZW zijn beleid ten aanzien van de AOW. Er lopen eerste besprekingen om deze verkenning nogmaals uit te voeren, maar dan gericht op scenario’s die minder ver in de toekomst liggen, bijvoorbeeld 2030, zodat vanuit beleid zicht is op de mogelijke meer kortere termijn gevolgen van bijvoorbeeld meer of minder arbeidsmigratie naar Nederland.

Cohortstudie asielzoekers en statushouders 
Sinds 2016 voert het CBS een cohortstudie uit onder asielzoekers en statushouders, bekostigd door de ministeries van SZW, JenV, Volksgezondheid, Welzijn en Sport (VWS) en Onderwijs, Cultuur en Wetenschap (OCW). De studie brengt in beeld hoe statushouders zich bewegen in Nederland. In april 2021 is de publicatie ‘Asiel en integratie 2021’ openbaar gemaakt. In diezelfde maand is de Sociaal en Cultureel Planbureau (SCP)-publicatie ‘Met beleid van start’ verschenen over Syrische statushouders, in opdracht van dezelfde ministeries. Naast het SCP hebben aan deze publicatie ook het CBS, RIVM en het Wetenschappelijk Onderzoek- en Documentatiecentrum (WODC) bijdragen geleverd.

2.4.2 Gezondheid en welzijn

Doodsoorzakenstatistieken 
Sinds 1901 publiceert het CBS gegevens over de doodsoorzaken van alle overleden inwoners van Nederland. Hierbij wordt voortdurend aandacht besteed aan internationale vergelijkbaarheid, onder andere door afstemming met de World Health Organization (WHO), reproduceerbaarheid, en het op peil houden en vergroten van kennis over deze statistiek bij de artsen en artsen in opleiding. In het kader van de pandemiebestrijding is er in 2021, net als in 2020, in het bijzonder aandacht besteed aan sterfte ten gevolge van corona. De cijfers zijn steeds zo snel mogelijk gepubliceerd. 
In de loop van 2021 werd bekend dat vanaf 1 januari 2022 de aangepaste Wet op de Lijkbezorging van kracht gaat. Die aanpassing in de wet geeft artsen de mogelijkheid om gegevens ook digitaal aan te leveren aan het CBS. In 2021 is het CBS gestart om administratieve systemen van artsen gereed te maken voor deze transitie.

Niet-financiële zorgstatistieken 
In 2021 heeft het CBS onder andere cijfers over het gebruik van medisch specialistische zorg, geestelijke gezondheidszorg, medicijngebruik en huisartsenzorg gepubliceerd. Deze cijfers zijn uitgesplitst naar diagnose en verschillende persoons- en zorgkenmerken. In verband met corona is de informatie over ziekenhuiszorggebruik uitgebreid met een extra diagnosegroep voor corona. 

Gezondheidsenquête 
In 2021 vond de uitvoering van de Gezondheidsenquête plaats. Dit onderzoek heeft als doel om een zo volledig mogelijk overzicht te geven van (ontwikkelingen in) de gezondheid, de medische contacten, de leefstijl en het preventief gedrag van de bevolking in Nederland. 

Medio 2020 heeft het CBS een aantal vragen met betrekking tot corona toegevoegd aan de Gezondheidsenquête. Deze vragen worden sinds augustus 2020 in de enquête gesteld. Het CBS heeft de resultaten hiervan medio 2021 gepubliceerd. Vanwege corona is er in overleg met het ministerie van VWS en het SCP in 2021 een aantal indicatoren op kwartaalbasis gepubliceerd. 
 
Arbeidsmarkt zorg en welzijn (AZW)
Het Rijksbrede onderzoeksprogramma Arbeidsmarkt zorg en welzijn (AZW) draagt bij aan een optimaal functionerende arbeidsmarkt in de sectoren zorg, welzijn en maatschappelijke dienstverlening, jeugdzorg en kinderopvang. Het CBS beheert hiervoor een datawarehouse (AZW-StatLine) en een dashboard met kernindicatoren over AZW, zowel landelijk als regionaal.

In 2021 werkte het CBS naast deze basis data-infrastructuur binnen het onderzoeksprogramma verder aan innovatieve projecten, zowel in onderwerp als gebruikte technieken. Hierbij zijn actuele vraagstukken in de sector Zorg en welzijn behandeld. Ook heeft het CBS informatie gepubliceerd die via panels van werkgevers en werknemers verzameld zijn. Het onderzoek wordt bekostigd door het ministerie van VWS.

Monitor langdurige zorg (MLZ)
Sinds 2013 geeft het CBS in de Monitor Langdurige Zorg (MLZ) inzicht in de indicatie, het gebruik en de kosten van de langdurige zorg. De actuele kerncijfers, metadata en maatwerktabellen van de monitor worden gepubliceerd op www.monitorlangdurigezorg.nl. Meer uitsplitsingen van deze cijfers zijn beschikbaar in de bijbehorende MLZ-StatLine omgeving. Het samenstellen en het beheer van de MLZ wordt bekostigd door het ministerie van VWS.

Per 1 januari 2021 kunnen personen met psychische aandoeningen toegang krijgen tot de Wet langdurige zorg (Wlz). In 2021 zijn op verschillende momenten metingen verricht om de instroom van deze personen in de Wlz cijfermatig te beschrijven. 

Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo)
Om de stapeling van de kosten van zorg en ondersteuning voor zorggebruikers te beperken, is in 2019 voor de Wet maatschappelijke ondersteuning (Wmo) een abonnementstarief voor de eigen bijdrage ingevoerd. Het CBS levert een kwantitatieve bijdrage aan de monitoring van de effecten van deze maatregel. Bekostigd door het ministerie van VWS heeft het CBS in 2021 informatie samengesteld over het Wmo-gebruik, de samenhangende kosten en opbrengsten en de instroom van zorggebruik in de Wlz. De informatie wordt tijdens de duur van de monitor (2019–2022) jaarlijks geactualiseerd.

Hospital standardized mortality ratio (HSMR) 
Het CBS levert jaarlijks een berekeningsmodel voor het bepalen van gestandaardiseerde sterfte ratio’s in ziekenhuizen, de zogenaamde Hospital standardized mortality ratio (HSMR).
In overleg met Dutch Hospital Data (DHD), de Nederlandse Zorgautoriteit (NZa) en de Inspectie Gezondheidszorg en Jeugd (IGJ) heeft het CBS in 2021 onderzocht op welke wijze de berekening van de HSMR over 2020 aangepast moet worden in verband met de ziekenhuisopnamen van coronapatiënten. Op basis van dit berekeningsmodel zijn gestandaardiseerde sterfteratio’s berekend. Het onderzoek wordt bekostigd door DHD.

Interlandelijke adoptie 
Het CBS heeft een verzoek gehonoreerd van de door de minister van rechtsbescherming ingestelde commissie ‘Onderzoek Interlandelijke Adoptie in het verleden’ om onderzoek te doen naar het welzijn en zoekgedrag van interlandelijk geadopteerden in Nederland. Hiertoe heeft het CBS in 2020 een onderzoek uitgevoerd onder een steekproef van uit het buitenland geadopteerde kinderen geboren tussen 1970 en 1998 en onder een controlegroep van niet-geadopteerden. Het CBS heeft de bevindingen uit dit onderzoek in de eerste helft van 2021 gepubliceerd.

Onderzoek GGD-testdata en vaccinatiedata 
In 2021 heeft het CBS een verzoek van het ministerie van VWS gehonoreerd en is het in samenwerking met RIVM, Gemeentelijke Gezondheidsdiensten (GGD’en) en de overkoepelende brancheorganisatie van de vijfentwintig Gemeentelijke Gezondheidsdiensten en Geneeskundige Hulpverleningsorganisaties in de Regio (GHOR) (GGD GHOR) gestart met het uitvoeren van statistisch onderzoek op GGD-testdata. Het doel van dit statistisch onderzoek is om beleid en onderzoek te voorzien van relevante informatie die bijdraagt aan de bestrijding van corona. De onderzoeken hebben onder meer geleid tot diverse publicaties waarin sociaal-economische en demografische analyses werden beschreven. Initieel lag de focus van het onderzoek op GGD-testdata, maar in 2021 zijn ook voorbereidingen getroffen om onder strikte voorwaarden onderzoek uit te voeren op vaccinatiedata. Het CBS en RIVM werken sinds eind 2021 samen om factoren van vaccinatiebereidheid te onderzoeken.

Het CBS, GGD GHOR en het RIVM hebben in 2021 gezamenlijk aanvragen voor onderzoeken waarbij gebruik wordt gemaakt van GGD-testdata beoordeeld. Data kunnen via remote access beschikbaar worden gesteld voor wetenschappelijk en statistische onderzoek door andere onderzoeksinstellingen. Zo heeft het RIVM in 2021 onderzoek gedaan om een beter inzicht te krijgen in het aandeel besmettingen via werk, school of thuis. GGD-regio Zuid-Holland Zuid heeft een mogelijke relatie van testgedrag en afstand tot de GGD-testlocatie onderzocht, dat ondersteunt bij een betere geografische spreiding van testlocaties. Een onderzoek van het RIVM heeft geleid tot een dashboard met testdata en achtergrondkenmerken van de totale bevolking. Eind 2021 is de datalevering door GGD GHOR tijdelijk stopgezet. De verwachting is dat deze leveringen in 2022 weer worden hervat.

2.4.3 Natuur en milieu

Natuurstatistieken: netwerk ecologische monitoring (NEM) 
De natuurstatistieken vonden in 2021 hun basis in het kader van het Netwerk Ecologische Monitoring (NEM). De natuurstatistieken werden bekostigd door het ministerie van LNV. Daarnaast zijn opnieuw op beperkte schaal werkzaamheden uitgevoerd voor de provincies (via BIJ12, de uitvoeringsorganisatie voor de twaalf provincies die ondersteunt op het gebied van faunazaken, natuur, stikstof, water en beheerapplicaties), waaronder flora-monitoring, evenals voor Rijkswaterstaat en het Informatiehuis Marien: monitoring van Noordzee, Waddenzee en Delta.

Het CBS leverde met de natuurstatistiek in 2021 een bijdrage aan het herzien en herijken van alle meetdoelen van het NEM en aan eventueel daaruit voortvloeiende nieuwe monitoring. Aanleiding daarvoor is de samenwerkingsovereenkomst NEM, tussen de voor natuurbeheer en -monitoring verantwoordelijke overheden (ministerie van LNV, Rijkswaterstaat en provincies) en de actuele informatiebehoefte als gevolg van onder andere de stikstofproblematiek, insectensterfte en klimaatverandering/energietransitie.

Bij natuurstatistieken heeft het CBS in 2021 samengewerkt met de unit Wettelijke Onderzoekstaken (WOT) Natuur & Milieu van Wageningen University & Research (WUR) aan de ontwikkeling van de methode voor beoordeling van de kwaliteit van habitattypen. Dit zijn onderscheiden ecosystemen met karakteristieke geografische, abiotische en biotische kenmerken. Monitoring van habitattypen is voor Nederland vereist in het kader van de Europese Habitatrichtlijn.

Meststatistieken en mineralenbalansen
In 2021 heeft het CBS de meststatistieken en mineralenbalansen samengesteld. Deze statistieken zijn bekostigd door het ministerie van LNV en zijn tevens bron voor de Emissieregistratie. Op deze manier wordt op nationaal niveau voldaan aan een groot aantal nationale en internationale verplichtingen en richtlijnen. De meststatistieken geven informatie over mestproductie naar diertype en bedrijfstype, de mineralenbalansen bevatten gegevens over overschotten van de mineralen stikstof, fosfor en kalium op landbouwgrond.

Waterstatistieken 
Het CBS heeft in 2021 waterstatistieken samengesteld, bekostigd door de ministeries van Infrastructuur en Waterstaat (IenW) en EZK. Deze waterstatistieken vormen tevens een bron voor de Emissieregistratie. De statistieken betreffen onder meer zuivering afvalwater (bijvoorbeeld naar regio, installatie of zuiveringsinstallatie) en emissies naar water (bijvoorbeeld lozingen van milieuverontreinigende stoffen naar oppervlaktewater en riool). Ook leveren zij een bijdragen ten behoeve van de duurzame ontwikkelingsdoelen (Sustainable Development Goals, SDG’s) van de Verenigde Naties.

In 2021 heeft het CBS verder invulling gegeven aan een aantal onderwerpen op het snijvlak van milieu en economie. Voornamelijk via aanvullende statistische diensten werd bijgedragen aan het ontwikkelen en verbeteren van informatie over (het monitoren van) circulaire economie, de kosten van de energietransitie en actuele cijfers over de uitstoot van broeikasgassen.

Circulaire economie
In 2021 heeft het PBL in samenwerking met verschillende kennisinstellingen zoals het CBS de nieuwe Integrale Circulaire Economie Rapportage gepubliceerd. Het CBS heeft hier vanuit verschillende invalshoeken aan bijgedragen. Zo zijn uit de Materiaalmonitor indicatoren afgeleid over primaire en secundaire grondstofstromen van, naar en binnen de economie. Hierbij is onderscheid gemaakt tussen direct gebruik van grondstoffen en het gebruik in de keten (voetafdrukken). Ook is gekeken naar het economische belang van de circulaire economie door de werkgelegenheid en toegevoegde waarde van de circulaire economie te bepalen. Daarnaast heeft het CBS in 2021 onderzoeken uitgevoerd naar de biobased economy, waarin biologische grondstoffen fossiele grondstoffen vervangen, en naar de rol van circulaire economie binnen de Sustainable Development Goals (SDG’s) oftewel duurzame ontwikkelingsdoelstellingen. Het CBS is ook in nauwe samenwerking met PBL begonnen aan het ontwikkelen van samenhangende statistieken over diverse typen voetafdrukken.

Het CBS gaf in 2021 verder invulling aan een aantal andere onderwerpen op het raakvlak van milieu en economie. Voornamelijk via aanvullende statistische diensten droeg het CBS bij aan het ontwikkelen en verbeteren van informatie over de kosten van de energietransitie, actuele cijfers over broeikasgassen volgens Intergovernmental Panel on Climate Change (IPCC)-definities en over de waterproblematiek. 

2.4.4 Onderwijs

Niet-bekostigd onderwijs en onderwijspersoneel 
Het CBS verrichtte in 2021 onderzoek naar het genereren van informatie over niet-bekostigd onderwijs op basis van nieuwe databronnen. Het CBS heeft ook gewerkt, op basis van een nieuwe dataset over onderwijspersoneel, aan nieuwe informatie over leerkrachten in het regulier onderwijs. Het gaat hierbij om het primair onderwijs, het voortgezet onderwijs en het middelbaar beroepsonderwijs. Dit project voerde het CBS in samenwerking met Dienst Uitvoering Onderwijs (DUO) uit.

Bedrijfsopleidingen 
Het onderzoek Bedrijfsopleidingen is in 2021 uitgevoerd. Dit onderzoek vindt één keer in de vijf jaar plaats en verschaft inzicht in de opleidingsactiviteiten van bedrijven. De belangrijkste onderwerpen in het onderzoek waren de participatie aan, de intensiteit van en uitgaven aan cursussen. Daarnaast bevroeg het onderzoek de bedrijven naar het opleidingsbeleid en de kwaliteitsborging van gegeven cursussen. De resultaten worden in 2022 gepubliceerd.

Onderwijsachterstanden 
Het CBS berekende ook in 2021, bekostigd door het ministerie van OCW, achterstandsscores die informatie geven over de verwachte onderwijsachterstand op scholen en in gemeenten. De eerste evaluatie van dit onderzoek vond in 2021 plaats. Door de berekening regelmatig te evalueren blijven de achterstandsscores actueel. Het CBS zocht in 2021 samen met het ministerie van OCW naar de beste manier om scholen van aanvullende informatie over de achterstandsscores te voorzien.

2.4.5 Veiligheid en recht

Politiestatistiek 
Het CBS publiceerde in 2021 tabellen over de geregistreerde criminaliteit en geregistreerde verdachten vanuit de Basisvoorziening Handhaving van de Politie. Er is gestart met de verkenning om de aanlevering van data voor de politiestatistiek te laten verlopen via de Data Alliantie Strafrechtketen, een samenwerkingsverband binnen de strafrechtketen. Ook is gestart met de verkenning van het aanpassen van achtergrondkenmerken in StatLinetabellen. Beide krijgen in 2022 verder gestalte. De data vormen een basis voor publicaties als het Jaarrapport Integratie, de Jeugdmonitor en het coronadossier.

Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen 
Het CBS publiceerde tot en met 2020 jaarlijks over uitspraken in de Wet Schuldsanering Natuurlijke Personen (WSNP). Als gevolg van een nieuwe bron is er vanaf 2021 een nieuw microdatabestand samengesteld met personen vanaf 1998 met een uitgesproken of al beëindigde wettelijke schuldsanering. Ook zijn er zes nieuwe StatLinetabellen ontwikkeld met daarin het aantal uitgesproken of beëindigde schuldsaneringen of een stand per 31 december naar persoons- en regiokenmerken. De WSNP wordt in veel fenomeengerichte publicaties gebruikt.

Veiligheidsmonitor 
In 2021 heeft het CBS de dataverzameling voor de Veiligheidsmonitor uitgevoerd. Hierbij is gebruik gemaakt van een herziene vragenlijst en design van het onderzoek om zo beter aan te sluiten bij de veranderde informatiebehoefte van de gebruikers. De resultaten worden in het voorjaar van 2022 gepubliceerd.

2.4.6 Verkeer en vervoer

Goederen- en personenvervoer over zee 
In 2021 heeft het CBS een grote stap gezet in het herontwerp van de statistieken over het goederen- en personenvervoer over zee dat in 2022 afgerond zal worden. De doorlooptijd van het herontwerp is verlengd omdat er een aantal applicaties is gemaakt dat generiek kan worden ingezet voor andere transportstatistieken. Daarnaast is een extra databron toegevoegd. De douane-informatie vormt de basis voor deze statistieken, aangevuld met informatie van de havenbedrijven en veerdiensten. Met het herontwerp kan het CBS blijven voldoen aan de kwaliteitseisen van Eurostat. Daarnaast draagt het herontwerp bij aan het versnellen van de statistiek en het scheppen van de voorwaarden voor het samenstellen van output over de vervoersmodaliteiten heen.

Goederenvervoer per binnenschip 
Ter verbetering van de kwaliteit van de statistiek over het goederenvervoer per binnenschip is in 2020 een traject gestart waarbij onderzocht is hoe door additioneel gebruik te maken van informatie uit het Automatic Information System (AIS) de statistiek over de binnenvaart verbeterd kan worden. AIS is een signaal dat schepen uitzenden en dat informatie geeft over de locatie en de reis van het schip. In 2021 is de scope van dit traject uitgebreid, doordat ook andere nieuwe bronnen, namelijk data van overslagterminals, worden toegevoegd. 

Reizigersinformatie over het openbaar vervoer 
In 2021 heeft het CBS gewerkt aan het verzamelen en ontsluiten van de informatie over het aantal reizigers en reizigerskilometers in het openbaar vervoer (OV) op basis van OV-data. Aan de vervoerders is gevraagd om met name informatie te verschaffen over het personenvervoer per spoor, vanwege de Europese verplichting die geldt voor deze gegevens. Dit traject loopt door in 2022 en leidt tot het verkrijgen van datatoegang tot de OV-gegevens. 

Onderweg in Nederland 
Het CBS voerde in 2021 het door het ministerie van IenW bekostigde onderzoek ‘Onderweg in Nederland’ uit. Dit is een continu onderzoek naar de mobiliteit van de Nederlandse bevolking, waarbij er dagelijks gegevens worden verzameld over verplaatsingen van personen. Ten behoeve van regionale basisinformatievoorziening kan, bekostigd door een publiekrechtelijke instelling zoals een gemeente, de steekproefomvang van het basisonderzoek in een regio worden uitgebreid. Bij zulk aanvullend onderzoek worden extra personen benaderd in de betreffende regio. De resultaten worden medio 2022 gepubliceerd.

Multimodaal vervoersnetwerk 
Naast het al jaren bestaande wegennetwerk en het recent beschikbaar gekomen fietsnetwerk heeft het CBS in 2021 ook een OV-netwerk opgezet. Dit wordt gekoppeld aan reismogelijkheden met fiets of auto. Hiertoe wordt onder andere de kwaliteit van OpenStreetMap, een wereldwijd project met als doel om vrij beschikbare en vrij bewerkbare landkaarten te maken, vergeleken met het Nationaal Wegenbestand, op zoek naar één universeel multimodaal netwerk. Deze netwerken bieden de mogelijkheid om de lengte van wegen breder te beschrijven en om nabijheid niet alleen over de weg (auto’s) maar ook voor fietsroutes en OV-bereikbaarheid te bepalen.

Ketendata containervervoer 
In 2020 heeft het CBS, in samenwerking met Rijkswaterstaat, een tiental bedrijven (grote terminals en vervoerders) en diverse andere externe aan logistiek gerelateerde partijen, een pilot uitgevoerd. Doel was om het goederenvervoer van containers in de keten in beeld te brengen: van herkomst via verschillende vervoersmiddelen naar de eindbestemming. Hierbij zijn ook extra data verzameld onder de bedrijven. In 2021 is dit opgeschaald om tot representatieve statistieken van het containervervoer voor heel Nederland te komen. Naast de kwaliteit van de statistieken zijn ook aspecten met betrekking tot de waarborging van privacy van bedrijfsdata en het beperkt houden van de regeldruk nadrukkelijk meegenomen in het vervolgonderzoek. Resultaten zijn gebruikt om investeringen in de infrastructuur beter af te kunnen wegen en voor diverse andere (beleids)doelstellingen rondom logistieke efficiency en duurzaamheid. Op basis van de succesvolle resultaten is, bekostigd door het ministerie van IenW, een project gestart met als doel het periodiek opleveren van informatie over containervervoer vanaf medio 2022.

2.4.7 Vrije tijd en cultuur

Vakantieonderzoek 
In 2021 is het CBS begonnen met de dataverzameling voor het Vakantieonderzoek. Provincies is de mogelijkheid geboden voor extra enquêtering en bekostigd door alle twaalf provincies zijn in 2021 aanvullende enquêtes uitgevoerd. In 2022 worden de resultaten gepubliceerd. Naast de landelijke resultaten wordt er ook een aantal resultaten opgeleverd uitgesplitst naar provinciaal niveau. 

Logiesaccommodaties 
Het CBS heeft in 2021 onderzoek gedaan naar mogelijkheden om gegevens over logiesaccommodaties te ontlenen aan gemeentelijke nachtregisters. Het CBS wil daarmee bijdragen aan regeldrukverlichting binnen het bedrijfsleven en maximaal samenwerken met gemeenten, logiesaccommodaties en private innovatieve partijen om toerismestromen goed en snel(ler) in kaart te brengen. Vanaf 1 januari 2021 zijn data verkregen via gemeentelijke nachtregisters opgenomen in het onderzoek en succesvol verwerkt.

Vrijetijdsbestedingen 
De ministeries van OCW en VWS hebben de Vrijetijdsomnibus (VTO) overgenomen van het SCP. Met bekostiging door deze ministeries heeft het CBS dit onderzoek in 2021 uitgevoerd. In de VTO worden de vrijetijdbestedingen van Nederlanders aan met name cultuur en sport onderzocht en beschreven.

Maatschappelijke diensttijd 
Bekostigd door het ministerie van VWS is het CBS in 2021 gestart met een onderzoek naar maatschappelijke diensttijd. Er zijn vragen toegevoegd aan de vragenlijst van het bestaande onderzoek naar Sociale Samenhang voor het onderzoeksjaar 2021. Ook is de vragenlijst nog apart via internetenquêtering afgenomen bij jongeren die maatschappelijke diensttijd hebben vervuld. Gedurende de eerste maanden van het onderzoek bleek de omvang van de groep jongeren die maatschappelijke diensttijd uitvoert te beperkt. Het onderzoek is on-hold gezet. Er worden in 2022 afspraken gemaakt over de doorstart van dit onderzoek. 

Cultuurrekeningen 
In 2021 zijn de resultaten gepubliceerd van onderzoek naar de impact van cultuur op de Nederlandse economie. Het onderzoek, gestart in 2020, werd bekostigd door het ministerie van OCW.

Bibliotheekleden 
Eind 2021 zijn voor het eerst resultaten gepubliceerd over achtergrondkenmerken van bibliotheekleden in een groot aantal gemeenten. Binnen het project heeft het CBS samengewerkt met openbare bibliotheken. Het project was mogelijk dankzij een financiële bijdrage van de Koninklijke Bibliotheek.

Sportstatistieken 
Het CBS verricht elke drie jaar onderzoek bij sportorganisaties, sportverenigingen en sportaccommodaties zoals fitnesscentra. In verband met corona is het onderzoek dat oorspronkelijk voorzien was in 2022 vervroegd. Het onderzoek is in 2021 uitgevoerd. Hiermee is de impact van corona op de sportverenigingen en sportaccommodaties inzichtelijk gemaakt. De uitkomsten zijn begin 2022 beschikbaar.

Sportrekeningen 
Eind 2021 heeft het CBS de uitkomsten gepubliceerd van een door VWS bekostigd onderzoek naar de impact van sport op de Nederlandse economie. 

2.5 Dossiers en thema-overstijgende publicaties

2.5.1 Monitor Brede Welvaart 

In 2021 is de vierde editie van de Monitor Brede Welvaart verschenen. Deze monitor werd bekostigd door het ministerie van EZK en bevat ook cijfers over de voortgang en de Europese positie van Nederland met betrekking tot de Sustainable Development Goals, oftewel duurzame ontwikkelingsdoelstellingen van de Verenigde Naties. De monitor is besproken tijdens het Verantwoordingsdebat in de Tweede Kamer. Het CBS heeft in 2021 ook de invloed van COVID-19 op de brede welvaart in kaart gebracht en nieuwe indicatoren gepresenteerd die de schokbestendigheid van de samenleving beschrijven. Ook zijn in 2021 voor het eerst uitkomsten van de Natuurlijk Kapitaalrekeningen opgenomen.
 
In 2021 heeft het CBS verkennende studies verricht over hoe de Monitor Brede Welvaart breder in de begrotings- en beleidscyclus kan worden geïntegreerd. Zo heeft het CBS factsheets gepubliceerd die een selectie van de indicatoren uit de Monitor Brede Welvaart bevatten, passend bij begrotingshoofdstukken van de ministeries van SZW, JenV, OCW en LNV. 

Vanaf het eerste begin in 2018 hebben politici, gemeenten en provincies uitgesproken dat regionalisering van de Monitor Brede Welvaart zeer wenselijk is. Er is een groeiende behoefte aan informatie over de brede welvaart waarmee beleidsontwikkeling en besluitvorming op gemeentelijk en provinciaal niveau – dichtbij de leefomgeving van burgers – kan worden ondersteund. Bekostigd door het ministerie van LNV heeft het CBS in 2021 voor de tweede maal een gemeentelijke monitor ter ondersteuning van de Regio Envelop gepubliceerd, in de vorm van een dashboard. Met het budget uit de Regio Envelop uit het Regeerakkoord van het kabinet Rutte III geven gemeenten in regio’s een extra impuls aan regionale opgaven. Brede welvaart vormt het toetsingskader voor de toekenning van middelen. Met financiering van de gemeente Eindhoven heeft het CBS een monitor ontwikkeld om brede welvaart te meten op wijk- en buurtniveau. Het CBS werkte in 2021 samen met de gemeente Waadhoeke en de provincie Fryslân aan manieren om brede welvaart een plaats te geven in de ontwikkeling van beleid.

2.5.2 Milieurekeningen

De milieurekeningen kwantificeren de relatie tussen economie en milieu. Om tot een consistente statistische beschrijving te komen van deze relatie, sluiten de milieurekeningen aan op de classificaties en definities van de nationale rekeningen. Voor bijvoorbeeld afval-, water-, energie- en luchtemissies worden er op deze wijze rekeningen opgesteld. 

Het CBS draagt met zijn expertise bij aan de verdere ontwikkeling van (inter)nationale standaarden op dit terrein zoals het System of Environmental-Economic Accounting: Ecosystem Accounting (SEEA EA) van de Verenigde Naties (zie ook paragraaf 6.5).

2.5.3 Jeugd 

In 2021 is het CBS gestart met het structurele beheer van de Landelijke Jeugdmonitor. Dit zal het CBS tot en met 2025 uitvoeren. Hierbij gaat het om het verzamelen van data uit bestaande databronnen en het publiceren over deze data. Om de situatie van de jeugd in Caribisch Nederland goed in beeld te brengen, wordt er aanvullend een scholierenonderzoek uitgevoerd. Dit alles wordt bekostigd door het ministerie van VWS.

Ook in 2021 publiceerde het CBS elk halfjaar actuele informatie over het aantal personen met Jeugdzorg en met Wmo-zorg. Deze informatie is laagregionaal beschikbaar (gemeente/wijk) gemaakt in een aantal StatLinetabellen en, voor Jeugdzorg, ook in een aantal interactieve regionale dashboards. Ook zijn er elk halfjaar, op StatLine en in een interactief dashboard, cijfers gepubliceerd over kindermishandeling en huiselijk geweld, bezien vanuit de regierol die de Veilig Thuis-organisaties daarin uitvoeren. Het onderzoek is bekostigd door het ministerie van VWS.

2.5.4 Basis Survey Data Infrastructuur (BSDI) 

In 2021 startte de dataverzameling voor de Basis Survey Data Infrastructuur (BSDI) die wordt bekostigd door het SCP. Deze survey vervangt diverse onderzoeken die tot dusver voor het SCP werden uitgevoerd, zoals het onderzoek Culturele Veranderingen / SCP Leefsituatie Index. De survey bestaat uit twee delen: een subjectief deel over normen, waarden, opvattingen, en ervaringen van burgers en een objectief deel over de leefsituatie en het gedrag van burgers. De dataverzameling is eind 2021 gestart en loopt vier jaar door. 

2.5.5 Bevorderen datagedreven werken 

Het CBS was in 2021 betrokken bij diverse projecten die gericht zijn op het bevorderen van datagedreven werken binnen overheidsorganisaties. Het doel hiervan is om het toepassen en het gebruik van data voor beleidsonderzoek en -vorming laagdrempeliger te maken. Een voorbeeld is de Data Alliantie Strafrechtketen waarin ook in 2021 de ketenpartners binnen de strafrechtketen samenwerkten om tot geharmoniseerde cijfers te komen. Het CBS en de Nationaal Rapporteur Mensenhandel en Seksueel Geweld tegen Kinderen werkten samen om het combineren van verschillende databronnen op een veilige manier mogelijk te maken met als doel betere cijfers op het beleidsterrein van de Nationaal Rapporteur te maken. Ook werd in 2021 gewerkt aan het project Langer Thuis, dat wordt bekostigd door het ministerie van VWS. Dit project is gericht op het onderzoeken van de kwaliteit van leven van langer thuiswonende ouderen. 

De afgelopen jaren heeft het CBS, met de opening van veertien Urban Data Centers (UDC’s) en Provinciale Data Centers (PDC’s) ingespeeld op de groeiende behoefte van decentrale overheden aan kwalitatief hoogwaardige, betrouwbare statistische gegevens en aan de data-expertise van het CBS. Ook in 2021 hebben decentrale overheden het CBS benaderd om te komen tot effectiever beleid vanuit datagedreven werken. Samenwerking met partners als bedrijven of universiteiten is daarbij steeds vaker van belang.

2.5.6 Caribisch Nederland

Ook voor Caribisch Nederland heeft het CBS aandacht besteed aan de impact van corona op een aantal gebieden. In de toerismecijfers was duidelijk dat het toerisme na de start van corona in 2020 tot volledige stilstand kwam. Voor Bonaire zag het CBS in het derde kwartaal 2021 herstel. Als aanvullende statistiek is gepresenteerd hoeveel bedrijven in 2020 gebruik hebben gemaakt van steunpakketten aan bedrijven. Ook is de invloed van subsidiemaatregelen op prijzen zichtbaar gemaakt. 

Eind 2021 werd de tiende editie van de jaarlijkse publicatie Trends in the Caribbean Netherlands gepresenteerd in een persconferentie. De publicatie werd (digitaal) overhandigd aan de demissionair staatssecretaris van BZK en aan de gezaghebbers op de eilanden.

Door de specifieke situatie en het specifiek beleid op de Caribische eilanden is de informatiebehoefte over Caribisch Nederland relatief groot. In 2021 zijn naast bovengenoemde statistieken aanvullende statistische diensten uitgevoerd over het bruto binnenlands product (bbp), over banen en lonen, en over de inkomenspositie van personen en huishoudens op de eilanden. Onder dat laatste onderwerp valt ook informatie over de koopkracht op Caribisch Nederland en over het aantal huishoudens rond het ijkpunt voor het sociaal minimum, zoals vastgesteld door het ministerie van SZW. In 2021 is tevens een update gepubliceerd van de bevolkingsprognose over Caribisch Nederland en van de prijsindex bestaande koopwoningen die bekostigd door de belastingdienst Caribisch Nederland werd uitgevoerd. Gefinancierd door het ministerie van SZW publiceerde het CBS cijfers over de levensverwachting op Caribisch Nederland. In samenwerking met het Openbaar Lichaam Bonaire (OLB) heeft het CBS informatie samengesteld over verschillende onderwerpen, waaronder een kwartaalpublicatie over het inkomend toerisme, en demografische en inkomensgegevens naar buurt. Bekostigd door het ministerie van EZK is het CBS op Sint-Eustatius in november gestart met een Pilot Exit Survey. In deze exit survey worden toeristen bevraagd over hun gedrag en uitgaven gedurende en ter voorbereiding op hun bezoek aan het eiland. Als laatste publiceerde het CBS de resultaten van het scholierenonderzoek, met onderwerpen als welzijn, gezondheid, leefstijl, vrije tijd, schoolbeleving en toekomstplannen.

2.6 Nieuwe Europese verplichtingen

Europese bedrijfsstatistieken
Op 1 januari 2021 is de nieuwe verordening European Business Statistics (EBS)²⁾ in werking getreden, eerder FRIBS genoemd (Framework regulation integrating business statistics). De nieuwe verordening vormt een juridisch raamwerk waarmee de systematische collectie van data, het samenstellen van statistisch cijfermateriaal, de datatransmissie en de disseminatie van statistieken die gerelateerd zijn aan structuur, economische activiteit, concurrentie, globalisering en performance van de bedrijvensector zijn geïntegreerd. Hiermee wordt beoogd de statistische processen te stroomlijnen en het mogelijk te maken om kwalitatief betere en meer relevante cijfers te produceren over de dienstensector, globalisering en ondernemerschap. De nieuwe verplichting omvat wijzigingen die gericht zijn op vrijwel alle bedrijvenstatistieken. Het merendeel van de uitbreidingen valt echter in domeinen korte termijn statistieken, jaarlijkse bedrijfsstatistieken en de statistieken over internationale activiteiten. Zo is van de statistieken over de dienstensector de frequentie verhoogd van kwartaal naar maand. Ook is er sprake van een uitbreiding van het waarnemingsgebied van de dienstensector met de sectoren onderwijs, gezondheidszorg, cultuur, sport en recreatie. Via nieuwe methoden streeft het CBS naar de gevolgen van deze wijzigingen voor de regeldruk en de interne productiekosten zo beperkt mogelijk te houden.

In 2021 heeft het CBS ontwikkelwerkzaamheden verricht die nodig zijn om te voldoen aan de EBS-vereisten en zijn de eerste statistieken volgens de nieuwe vereisten gepubliceerd. In de jaren tot aan 2024 zullen uiteindelijk alle statisteken voldoen aan de nieuwe richtlijnen. In aansluiting op de nieuwe EBS-verordening heeft het CBS bekostigd door een Eurostat-subsidie voorbereidingen getroffen om de statistieken over zorg- en welzijnsaanbieders voor het verslagjaar 2020 te produceren. Dit leidt in 2022 tot een eerste publicatie.

Volkstelling
In 2021 is in Nederland weer een virtuele volkstelling gehouden. De volkstelling van 2021 is verplicht, op basis van de verordening betreffende de volks- en woningtellingen. Het CBS brengt hiermee de samenstelling van de bevolking in Nederland op 1 januari 2021 in kaart. De benodigde gegevens zijn volledig afkomstig uit registers en de enquête beroepsbevolking. In de telling wordt een aantal innovatieve methoden gebruikt, zoals bij het schatten van ontbrekende gegevens over opleidingsniveau.

In de periode 2019–2021 heeft het CBS vier projecten uitgevoerd ter voorbereiding op de Volkstelling 2021. Daarin zijn de bronnen in kaart gebracht, is de schattingsmethode ontwikkeld, is gekeken hoe de data statistisch moeten worden beveiligd en is getest hoe de uitgebreide tabellenset kan worden gepubliceerd conform INSPIRE-richtlijnen via een server (de Census Hub). Het doel van de INSPIRE-richtlijnen is dat geo-informatie van goede kwaliteit beschikbaar, vindbaar en bruikbaar is en dat de inhoud ervan, binnen de Europese lidstaten, op elkaar is afgestemd. Bovendien is in 2021 een groot deel van het proces proefgedraaid.

Enquête beroepsbevolking
Per 1 januari 2021 ging de nieuwe Europese verordening voor de Enquête Beroepsbevolking in. Hiervoor is de vragenlijst aangepast en wordt er gebruik gemaakt van een personensteekproef in plaats van een adressensteekproef. Vanwege het feit dat er in 2021 geruime tijd geen interviews aan huis mogelijk waren vanwege coronamaatregelen, is besloten om langer op basis van het oude design te blijven publiceren. Oorspronkelijk zou het CBS in juni 2021 voor het eerst de maandcijfers over de werkloze en werkzame beroepsbevolking publiceren die met deze vernieuwde Enquête Beroepsbevolking zijn verzameld. Door dit besluit is deze eerste publicatie uitgesteld tot januari 2022. 

Statistieken over migratie en internationale bescherming
In 2021 zijn op basis van de gewijzigde Europese verordening met betrekking tot statistieken over migratie en internationale bescherming  nieuwe en uitgebreidere maand-, kwartaal- en jaarstatistieken samengesteld. Het betreft statistieken over de onderwerpen internationale bescherming³⁾, preventie van illegale binnenkomst en illegaal verblijf, verblijfsvergunningen en verblijf van onderdanen van derde landen, en terugkeer. Voor de nieuwe maand- en kwartaalstatistieken geldt de verplichting vanaf 2021, voor de nieuwe jaarstatistieken vanaf 2022. Deze vernieuwing betreft naast de inhoud ook de vorm van de leveringen aan Eurostat.

In 2021 zijn twee nieuwe kwartaaltabellen opgesteld. Dit betreft irreguliere derdelanders met opgelegd vertrek en daadwerkelijk vertrek. In 2022 worden deze onderwerpen als StatLinetabellen gepubliceerd. Voor twee kwartaaltabellen heeft Nederland een uitzondering (derogatie) gekregen: het betreft de irreguliere derdelanders met opgelegd vertrek naar land van bestemming (derogatie tot 2023) en irreguliere alleenstaande minderjarigen met daadwerkelijk vertrek (derogatie tot 2024). Deze zullen op die momenten als StatLinetabel gepubliceerd worden. Om te kunnen voldoen aan de Europese verplichtingen zijn nieuwe leveringsafspraken gemaakt met de Immigratie- en Naturalisatiedienst (IND) over uitgebreidere levering aan het CBS van jaartabellen verblijfsvergunningen en maandtabellen asiel; met het Uitvoeringsinstituut Werknemersverzekeringen (UWV) over levering aan het CBS van jaarcijfers omtrent notificaties derdelanders die binnen hun bedrijf vanuit een tweede EU-land naar Nederland gedetacheerd worden; en met het Centraal Orgaan opvang asielzoekers (COA) omtrent levering aan het CBS van jaarlijkse data over asielzoekers die adequate leefcondities ontvangen. Het CBS publiceert de vernieuwde maandtabellen en de extra en vernieuwde jaartabellen in 2022 op StatLine. Er zijn in 2021 voorbereidingen getroffen voor herontwerp en uitbreiding van de StatLine tabellen in 2022 op basis van deze nieuwe data. In 2021 is een geautomatiseerd databasesysteem opgezet om de data zo efficiënt mogelijk te verwerken, dit wordt in 2022 afgerond. 

Statistieken overheidsfinanciën en buitensporige tekorten procedure (BTP) 
De lidstaten zijn verplicht om statistieken betreffende de overheidsfinanciën samen te stellen in overeenstemming met het Europees systeem van rekeningen, aangevuld met het Manual on Government Deficit and Debt (MGDD). Deze statistieken vormen de basis voor Europese monitoring, in het bijzonder de statistieken met betrekking tot de procedure bij buitensporige tekorten. In 2021 zijn diverse werkzaamheden uitgevoerd, zoals de conceptuele voorbereiding, onderzoek op welke manier de gegevens ter beschikking moeten komen, de ontwikkeling van de verzamelprocessen, en het invullen van door Eurostat opgestelde additionele vragenlijsten. Ook zijn diverse tabellen over overheidsfinanciën opgesteld.

Niet-financiële zorgstatistieken
In 2021 is het CBS gestart met voorbereidend onderzoek naar de mogelijkheden om in een aantal statistieken te voorzien in additionele informatie over het gebruik van de medisch specialistische zorg. Op deze manier wordt een completer beeld weergegeven. Dit alles gebeurt in het kader van de aankomende Europese uitvoeringsverordening over niet-financiële zorgstatistieken die per 2022 inwerking treedt. Vanaf 2024 zijn de eerste cijfers over 2022 beschikbaar.